Χιροσίμα, Τσερνομπίλ, Φουκουσίμα

Γιώργος Κοκκινάκος, ψυχίατρος, διευθυντής Κέντρου Ψυχικής Υγείας Χανίων.

Ο Κόσμος ξεκίνησε χωρίς τον άνθρωπο
Και θα τελειώσει χωρίς αυτόν
CLAUDE LEVI-STRAUS


Δεν πέρασαν παρά 65 χρόνια απ’ τον όλεθρο της Χιροσίμα. Εκεί που δοκιμάστηκε η πυρηνική βόμβα πρώτη φορά πάνω σε ανθρώπους.
Το πυρηνικό μανιτάρι του 1945 και οι εικόνες απ’ τον όλεθρο της Χιροσίμα δεν θα σβήσουν ποτέ απ’ τα μάτια των ανθρώπων και ολόκληρα κινήματα αναπτύχθηκαν έκτοτε κατά των πυρηνικών όπλων. Πράγματι δεν έχει ξαναδοκιμαστεί πυρηνική βόμβα παρά το ότι οι πόλεμοι δεν έλειψαν στο διαρρεύσαν διάστημα.
Όμως τεχνηέντως εκαλλιεργήθη μια ψευδαίσθηση της ‘’ειρηνικής χρήσης της πυρηνικής ενέργειας’’. Οι ιάπωνες πρώτοι και καλύτεροι παρά το ότι υπήρξαν τα μοναδικά θύματα στην ανθρώπινη ιστορία της χρήσης της πυρηνικής βόμβας, γέμισαν τη χώρα τους με αντιδραστήρες. Εκεί στηρίχτηκε το ‘’ιαπωνικό θαύμα’’. Αυτή η φοβερή ανάπτυξη με τα εκπληκτικά αποτελέσματα της σύγχρονης τεχνοεπιστήμης.
Αυτή τη φορά όμως για το πυρηνικό ατύχημα στη Φουκουσίμα δεν φταίει η αμφίβολη σοβιετική τεχνολογία του Τσερνομπίλ αλλά η πιο προχωρημένη εκδοχή της επιστήμης.
Λίγα δευτερόλεπτα ήταν αρκετά στην φύση για να θρυμματίσει οποιοδήποτε ανθρώπινο έργο. Όλοι είδαμε τις εικόνες της Αποκάλυψης στην Ιαπωνία. Αλλά αντί να αναστοχαστούμε πάνω στη μοίρα μας, στην κατάσταση μας, στις πράξεις μας και στη συμπεριφορά μας, συνεχίζουμε στο δρόμο της έπαρσης και της αλαζονείας. Όλα υποτάσσονται στο κυνήγι του κέρδους. Ακόμα και αυτή η βιβλική καταστροφή για μερικούς είναι ευκαιρία πλουτισμού. Οι Γάλλοι πιστεύουν ότι η δική τους τεχνολογία θα άντεχε, όπως και οι Αμερικάνοι!! Θέλουν βλέπεις να πουλήσουν τεχνολογία. Αυτή όμως η βεβαιότητα του σήμερα, θα γίνει η αυταπάτη του αύριο. Όπως ακριβώς έγινε και με το μύθο της ιαπωνικής τεχνολογίας.
Δεν υπάρχει τίποτα πάνω από τη φύση. Τα όρια του ανθρώπου είναι περατά και πάντα θα ισχύει το αρχαίο ρητό: Ύβρις, Άτη, δίκη.
Όταν ο άνθρωπος ασεβεί, θα εισπράττει την τιμωρία για να αποκαθίσταται η συμπαντική δικαιοσύνη, η αρμονία και η ισορροπία.
Χάνει ο άνθρωπος το μυαλό του, ασεβεί, αποκτά μια ψευδαίσθηση παντοδυναμίας, μέχρι που έρχεται η συμμόρφωση, η ταπείνωση, η τιμωρία.
Για να ξαναρχίσουμε πάλι από την αρχή. Αυτή φαίνεται είναι η τραγική μοίρα του ανθρώπου. Η σύγχρονη τεχνοεπιστήμη με τις απίστευτες δυνατότητες κάνει τους ανθρώπους να διακατέχονται από ‘’παραλήρημα του Θεού’’, ότι όλα τα μπορούν, όλα τα ξέρουν, όλα τα καταφέρνουν. Μέχρι να έλθει η διάψευση.
Αυτή η ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας σήμερα φαίνεται στην καθημερινή κοινωνική, επαγγελματική, επιστημονική συμπεριφορά των ανθρώπων. Περισσότερο από ποτέ. Αλλά ο άνθρωπος δεν μπορεί να ξεφύγει από το πλαίσιο της παντραγικότητας.
Όμως με την ‘’ευκαιρία’’ αυτού του ατυχήματος καταρρέει και άλλος ένας μύθος. Αυτός της ‘’φτηνής’’ πυρηνικής ενέργειας. Απεδείχθη ότι δεν είναι καθόλου φτηνή. Από πλευράς οικονομικού κόστους, υποδομών, τεχνογνωσίας αλλά και από πλευράς κοινωνικού κόστους και συνεπειών.
Επομένως η προβληματική μας πρέπει να αλλάξει. Τα φληναφήματα περί ασφαλούς πυρηνικής ενέργειας ή πράσινης ανάπτυξης αποδεικνύεται ότι αυξάνουν την κατανάλωση και επομένως επιβαρύνουν το περιβάλλον έτι περεταίρω. Η έννοια της αποανάπτυξης, της λιγότερης κατανάλωσης, της επαναξιολόγησης αξιών, κωδίκων, προτύπων, προταγμάτων και περιεχομένου και νοήματος ζωής από τούδε και στο εξής θα μπουν στην καθημερινότητα μας. Ο άνθρωπος χωρίς να κηρύξει την ‘’επιστροφή στο παρελθόν’’ πράγμα που είναι φαιδρό, ωστόσο θα πρέπει να ξανασκεφθεί περί του αναγκαίου, του χρειώδους και του απαραίτητου.
Πρέπει να αντικαταστήσει την φτώχεια της αφθονίας με τον πλούτο του λίγου, και του απαραίτητου.
Και αναδύεται δραματικά το ερώτημα: Πώς εξηγείται λαός που ένοιωσε τη φρίκη του πυρηνικού ολέθρου στο πετσί του, που ολόκληρη η ανθρωπότητα ακόμα και σήμερα μένει αποσβολωμένη μπροστά στο ότι συνέβη στη Χιροσίμα το 1945, να μην φρονηματίστηκε; Πώς εξηγείται ότι αυτοί πρώτοι έγιναν οι θιασώτες της πυρηνικής ενέργειας, με το άλλοθι ότι δήθεν η πυρηνική ενέργεια είναι μια ασφαλής και φτηνή ενέργεια; Μια εξήγηση μπορεί να υπάρχει. Φαίνεται ότι ο άνθρωπος στην βαθύτερή του ουσία, εκτός από μια αγωνία (υπαρξιακή), μια επιθυμία (ερωτοσυναισθηματική) είναι και μια τάση για κυριαρχικότητα. Έτσι σε συνθήκες κατάλληλου περιβάλλοντος (και ο καπιταλισμός είναι το πιο γόνιμο έδαφος), αυτή η τάση για κυριαρχία, επέκταση, αποθήκευση, κατανάλωση, λαιμαργία, εγωιστικότητα, γιγαντώνεται, κυριαρχεί. Πράγματι αυτός είναι ο σύγχρονος ανθρωπολογικός τύπος, της ανάπτυξης, της παραγωγικότητας, της ανταγωνιστικότητας, της υπερκατανάλωσης, διαμορφωμένος μέσα στο κατάλληλο κλίμα του καπιταλισμού.
Το συμπέρασμα που συνάγεται από την ανθρώπινη ιστορία είναι ότι ο άνθρωπος δεν μαθαίνει εύκολα ότι αναφέρεται στα βαθύτερα κυρίως βιολογικά χαρακτηριστικά του, επομένως αυτό το στοιχείο πρέπει να το βάλουμε στην ‘’εξίσωση’’. Να μάθει δηλαδή ο άνθρωπος ότι δεν μαθαίνει. Μόνον τότε θα μπορέσουμε τιθασεύοντας την κυριαρχικότητα να φθάσουμε σε κοινωνίες πιο αλληλέγγυες, πιο δίκαιες, πιο ελεύθερες, κοινωνίες όπου όπως αναφέρουν ο Κορνήλιος Καστοριάδης και ο φυσικός –οικονομολόγος Nicholas Georgescu Roegen, δεν θα κυριαρχεί το καπιταλιστικό φαντασιακό, το φαντασιακό της διαρκούς ανάπτυξης, αλλά ένα άλλο που θα στηρίζεται στην πεποίθηση ότι δεν χωρεί απεριόριστη ανάπτυξη στον πεπερασμένο κόσμο. Ο πλανήτης μπορεί να θρέψει όλους τους κατοίκους του, αλλά δεν μπορεί να ικανοποιήσει τον παραλογισμό του σύγχρονου ανθρώπου. Αλλιώς θα επιβεβαιωθεί ο Α. Αϊνστάιν όταν έλεγε ότι ο τέταρτος παγκόσμιος πόλεμος θα γίνει με ξύλα και πέτρες.

Αναδημοσίευση από το http://apokoinou.com/?p=405