Αποδόμηση της φαντασίωσης της ανάπτυξης και της επέκτασης.

Από τον Serge Latouche(1), ομότιμο καθηγητή οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Orsay , αντιρρησία ανάπτυξης.

Η αποανάπτυξη έχει κατηγορηθεί ότι δεν λαμβάνει υπόψη τη φτώχεια του Βορρά
και ακόμα περισσότερο του Νότου και ότι έχει σα συνέπεια να την επιδεινώνει. Αυτή η κριτική προέρχεται εξίσου απ’ την Δεξιά και την Αριστερά.

Αυτή η πεποίθηση πάνω στην ανάγκη για ανάπτυξη προκειμένου να λυθεί το πρόβλημα της φτώχειας είναι αποτέλεσμα του αποικισμού του φανταστικού από τους μύθους για ανάπτυξη και οικονομικοποίηση του κόσμου.
Πρέπει λοιπόν:
Ι. Να αποδομήσουμε τη φαντασίωση της ανάπτυξης και της επέκτασης
Και στη συνέχεια να δούμε
ΙΙ. Την απάντηση της αποανάπτυξης, δηλαδή: τη δημιουργία μιας κοινωνίας με λιτή αφθονία.
Ι. Αποδόμηση της φαντασίωσης της ανάπτυξης και της επέκτασης. Πρέπει να δούμε πώς οι μύθοι προπαγανδίζονται από τους διεθνείς θεσμούς (Α) και στη συνέχεια να ξαναδιαβάσουμε ιστορία (Β)

Α. Η διάδοση των μύθων από τους διεθνείς θεσμούς
Τα ψέματα των στατιστικών και η ανακρίβεια για την πείνα και τη φτώχεια. Ο Gladstone έλεγε πως η θεολογία έχει στο οπλοστάσιο της τριών ειδών ψέματα (το λόγο, την πράξη και την παράλειψη) αλλά οι οικονομολόγοι έχουν εφεύρει κι ένα τέταρτο: τη στατιστική.

Το τρικ της FAO(Διεθνής Οργάνωση Τροφής και Γεωργίας):
« Γύρω στο 1990, αναφέρει ο François de Ravignan, η FAO είχε τροποποιήσει αναδρομικά τις στατιστικές της, διαβεβαιώνοντας πως ο αριθμός των υποσιτισμένων την διετία 1969-1971 ήταν 941 εκατομμύρια (από 800). Αυτό της επέτρεψε να γράφει ότι « στις θεωρούμενες υποανάπτυξη χώρες παγκοσμίως, ο αριθμός των υποσιτισμένων είχε σταδιακά μειωθεί (από 941 εκατομμύρια σε 786) τα τελευταία είκοσι χρόνια» (…)Για τη διετία 1998-2000, η ίδια η FAO εκτιμούσε στα 799 εκατομμύρια τον αριθμό αυτών που υπέφεραν από υποσιτισμό άρα περισσότεροι απ’ ότι τη διετία 1988-1990 σύμφωνα με τις προηγούμενες μετρήσεις (786 εκατομμύρια). Αλλά η FAO είχε αναθεωρήσει ξανά την αύξηση: 818 εκατομμύρια για τη διετία 1990-1992! Η πρόκληση είναι λοιπόν μεγάλη για να μην παίρνει κανείς στα σοβαρά τις διαβεβαιώσεις της FAO σύμφωνα με τις οποίες « ο αριθμός των υποσιτισμένων στις υπανάπτυξη χώρες έχει μειωθεί κατά 19 εκατομμύρια (από 818 σε 799) από τη διετία 1990-1992 μέχρι σήμερα»
Όλα αυτά οδήγησαν στη διατήρηση του μύθου της τούρτας (δηλαδή της ανάπτυξης). Αλλά ούτε η ινδική ανάπτυξη , ούτε η κινέζικη δεν εξαφάνισαν την πείνα και τη φτώχεια. Μόνο η βραζιλιάνικη ανάπτυξη το έκανε. αλλά ζημιώνοντας τη φύση και τις φυσικές πηγές και θυσιάζοντας τις μελλοντικές γενιές. Η τούρτα πρέπει να φουσκώσει στο Νότο. Στην Ινδία, πρόκειται για το μύθο περί πράσινης ανάπτυξης. Αύξησαν την ποσότητα των παραγόμενων σιτηρών, είναι γεγονός, αλλά με αντάλλαγμα την τεράστια καταστροφή του περιβάλλοντος και την διαστολή των ανισοτήτων.
«Δεν ήταν μια πράσινη αλλά μια άπληστη επανάσταση» σύμφωνα με ένα ινδό οικονομολόγο τον Καθηγητή Swaminathan. Οι πλούσιοι γίνανε πιο πλούσιοι και οι φτωχοί προλετάριοι.
Η αλήθεια για την κινέζικη ανάπτυξη.
Για την πλειοψηφία των κινέζων, αυτή η ανάπτυξη είναι το ίδιο καταστροφική μ’ αυτήν των αρχών του βιομηχανικού καπιταλισμού στη Μεγάλη Βρετανία. Εκατοντάδες εκατομμύρια αγροτών απομακρύνθηκαν από τη γη τους ( οι migongs ή αχυρένια καπέλα, 350 εκατομμύρια σε μερικά χρόνια) και συναθροίστηκαν , μέσα σε απίστευτες συνθήκες φτώχειας και νοσηρότητας, γύρω από τις περιφέρειες υπερμολυσμένων πόλεων. Δύο εκατομμύρια απόπειρες αυτοκτονίας το χρόνο, έχουν πιστοποιηθεί στην Κίνα , εκ των οποίων 300.000 είναι επιτυχείς. Σύμφωνα με την Ακαδημία κοινωνικών σπουδών το 20% των Κινέζων υποφέρουν από κατάθλιψη και 100 εκατομμύρια θεωρούνται βαριές περιπτώσεις .
Η περίπτωση της Βραζιλίας: Η περίπτωση της Βραζιλίας του Lula είναι η εξαίρεση που μοιάζει να επιβεβαιώνει το trickle down effect. Αλλά αυτό είναι το αποτέλεσμα του πολιτικού βολονταρισμού της (welfare) κοινωνικής πρόνοιας (?) από την κυβέρνηση του κόμματος των εργατών και της οικολογικής θυσίας του μέλλοντος για το παρόν, όπως στο παράδειγμα της καρικατούρας του νησιού Nauru, ce morceau de phosphate dans le Pacifique Sud.

B. Να ξαναδιαβάσουμε ιστορία για να καταλάβουμε καλύτερα:

Το φαντασιακό της ευτυχίας: Όταν ο Saint-Just δήλωνε την επομένη της Γαλλικής Επανάστασης πως η ευτυχία είναι μια νέα ιδέα στην Ευρώπη, έπρεπε να καταλάβουμε καλά πως σε αντίθεση με την ιδανική ευδαιμονία και την κοινή ευτυχία, πρόκειται για μια ευδαιμονία υλική και ατομική , προθάλαμο του κατά κεφαλήν ΑΕΠ ( Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) των οικονομολόγων. Και πράγματι, με αυτή τη λογική πρόκειται για μια νέα ιδέα που εκδηλώνεται σχεδόν παντού στην Ευρώπη, αλλά κυρίως στην Αγγλία (Happyness) και στη Γαλλία. Η διακήρυξη της Ανεξαρτησίας της 4η Ιουλίου 1776 στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, χώρα που πραγματοποιήθηκε το ιδεώδες του Διαφωτισμού σε επίπεδο απαίτησης, διακηρύσσει σαν στόχο : «Τη ζωή , την ελευθερία και την αναζήτηση της ευτυχίας» Η διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου με το σύνταγμα του 1793 στη Γαλλία είναι ακόμα πιο σαφής : « Ο σκοπός της κοινωνίας είναι η κοινή ευτυχία».

Μέσα από το πέρασμα απ’ την ευτυχία στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ ( Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) δημιουργείται μια επιπρόσθετη τριπλή μείωση: 1) Η επίγεια ευτυχία ταυτίζεται με την υλική καλοζωία με τη φυσική σημασία του όρου 2) Η υλική καλοζωία μετριέται με τη στατιστική καλοζωία , δηλαδή με την ποσότητα των αγαθών, τις εμπορικές υπηρεσίες, την απορρόφηση των προϊόντων και την κατανάλωση. 3) Η αποτίμηση του συνόλου των αγαθών έχει μετρηθεί επί του ακαθάριστου, δηλαδή δεν προσμετρείται η απώλεια της φυσικής και τεχνικής κληρονομιάς που απαιτείται για την παραγωγή του.

Κατά συνέπεια λοιπόν, μαζί με τον Jean- Baptiste Say που διαχωρίζει έτσι την ευτυχία από την κατανάλωση , ο Ian Tinbergen πρότεινε να μετονομαστεί το ΑΕΠ ( Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν) απλά και σαφώς σε ΑΕE ( Ακαθάριστη Εθνική Ευτυχία) . Αυτή η αλαζονική απαίτηση απ’ τον Ολλανδό οικονομολόγο δεν είναι τίποτα άλλο από την επιστροφή στις πρωταρχικές πηγές. Όταν η ευτυχία υλικοποιείται σε ευημερία κατ’ ευφημισμό της καλοζωίας, κάθε προσπάθεια για να βρεθούν άλλοι δείχτες για τον πλούτο και την ευτυχία θα είναι μάταιη. Το ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) είναι η ποσοτική ευτυχία.

Είναι εύκολο να κάνουμε κριτική αυτού του αιτήματος που συγχωνεύει την ευτυχία με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) και να δείξουμε πως το Εγχώριο ή Εθνικό Προϊόν δεν υπολογίζει παρά μόνο τον εμπορικό «πλούτο» και αυτόν που μπορεί να απορροφήσει. Από το ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) εξαιρούνται φυσικά, οι εκτός αγοράς συναλλαγές (οικιακοί φόροι, εθελοντική εργασία, μαύρη εργασία) ενώ τα έξοδα «αποζημίωσης» (ανακαίνησης?) υπολογίζονται θετικά και οι ζημιές που δημιουργούνται ( externalites negatives) δεν εκπίπτουν, ούτε η απώλεια της φυσικής κληρονομιάς. Πρέπει να πούμε ακόμα πως το ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) μετράει την απόδοση ή την παραγωγή και όχι την έκβαση ή τα αποτελέσματα.

Πρέπει να θυμηθούμε την πολλή καλή ομιλία του Robert Kennedy ( πιθανόν γραμμένη από τον John Kenneth Galbraith) που εκφωνήθηκε λίγες μέρες πριν τη δολοφονία του. « Το δικό μας ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν), δήλωνε ο Bob Kennedy, περιλαμβάνει επίσης την ατμοσφαιρική ρύπανση , τις διαφημίσεις για τα τσιγάρα και τις διαδρομές των ασθενοφόρων που μαζεύουν τους τραυματίες από τους δρόμους. Περιλαμβάνει την καταστροφή των δασών μας και την καταστροφή της φύσης. Περιλαμβάνει τις ναπάλμ και το κόστος της αποθήκευσης των ραδιενεργών απορριμμάτων. Από την άλλη, το ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) δεν λαμβάνει υπόψη την υγεία των παιδιών μας , την ποιότητα της μόρφωσης, την χαρά των παιχνιδιών τους, την ομορφιά της ποίησης μας ή τη σταθερότητα των γάμων μας. Δεν εκτιμά το κουράγιο μας , την ακεραιότητα μας , την αντίληψη μας , τη σοφία μας. Τα μετράει όλα, εκτός απ’ αυτά που δίνουν αξία στη ζωή .

Πρέπει να αποκαλυφθεί ο μεγάλος μύθος της δυτικής ανάπτυξης και της βιομηχανικής επανάστασης, που ακόμα και σήμερα , διδάσκεται στα σχολεία των παιδιών μας.
1) Το όνειρο του Adam Smith (1776-1850) ή την απάτη του trickle down effet ( πλουτισμός για όλους)

2) Το θερμο-βιομηχανικό σύστημα 1850-1950. Αύξηση του βιοτικού επιπέδου και περιοδικές κρίσεις

3) Η κοινωνία της κατανάλωσης (1950-1975). Η παρένθεση της ανάπτυξης/ αφθονίας. Τα τρία κίνητρα/ εξωθήσεις στο έγκλημα: Το μάρκετινγκ και η διαφήμηση, η πίστωση (οι NINJA), η προγραμματισμένη βαθμιαία αχρήστευση. Ο ρόλος του πετρελαίου: un plein de pétrole = 5 χρόνια δουλειάς.

4) Το πέρασμα από το όνειρο στον εφιάλτη/Graphique de Daly/ Power Point


Δεδομένων αυτών, η αύξηση του ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) των τριάντα τελευταίων χρόνων, των «τριάντα θλιβερών» όπως τα λένε οι οικονομολόγοι του ελέγχου (?) , δεν δημιουργήθηκαν ούτε θέσεις εργασίας, ούτε αναβάθμιση της ευημερίας. O Herman Daly απέδειξε με το genuine progress indicator ( δείκτης πραγματικής προόδου) ότι πέρα από ένα σημείο που αντιστοιχεί περίπου στη δεκαετία του 70, οι δαπάνες της ανάπτυξης (έξοδα αποκατάστασης και αποζημίωσης) ήταν κατά μέσο όρο ανώτερες από τα κέρδη .


Aυτό ενδυναμώνει την διαίσθηση του Ivan Illich που λέει: « Το ποσοστό ανάπτυξης της αποστέρησης πλεονάζει περισσότερο απ’ αυτό της παραγωγής» και που μπορεί να αντιπαραβάλλεται στο σόφισμα της δημοσιογραφικής μεθόδου προβοκάτσιας που επαναλαμβανόταν στις περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες από τη μια στιγμή στην άλλη τις δεκαετίες του 80 και του 90: «Η οικονομία πάει καλά, αλλά οι πολίτες όχι»

Είναι ιδιαίτερα επίκαιρο με την παγκοσμιοποίηση, όπου το περίφημο trickle –down της ανάπτυξης (δηλαδή το αποτέλεσμα της διάχυσης ή της υποτροπής) έχει μεταλλαχτεί σε trickle-up ( μεγέθυνση των ανισοτήτων). Η αύξηση των ανισοτήτων του Βορρά έχει επιταχυνθεί όπως επίσης και η «ψυχολογική ένδεια» που προκαλείται από την αύξηση των πραγματικών ή τεχνιτών αναγκών που δεν ικανοποιούνται.


Σήμερα, γνωρίζουμε μια κοινωνία ανάπτυξης χωρίς ανάπτυξη. Η οικονομική κοινωνία της ανάπτυξης και της ευμάρειας δεν πραγματοποιεί το αντικείμενο που απαιτήθηκε απ’ τον εκμοντερνισμό, δηλαδή την μέγιστη ευημερία για τον μέγιστο αριθμό.

Η ιδέα μιας αστικής «οικονομίας» ή της ευτυχίας, που εκφράστηκε κυρίως από μια ομάδα ιταλούς οικονομολόγους ( κυρίως από τους Stefano Zamagni, Luigino Bruni, Benedetto Gui, Stefano Bartolini και Leonardo Becchetti) συνδέεται με την αριστοτελική παράδοση και προέρχεται από μια κριτική του ατομισμού. Η δομή μιας τέτοιας οικονομίας αναβιώνει την «publica félicità » του Antonio Genovesi και της ναπολιτάνικης σχολής του 18ου αιώνα όπου θριάμβευσε η σκωτσέζικη πολιτική οικονομία. Η επίγεια ευτυχία, en attendant la béatitude promise aux justes dans l’au-delà, δημιουργούμενη από ένα δικαίωμα διακυβέρνησης (buon governo) ακολουθώντας την αναζήτηση του κοινού αγαθού είναι , πράγματι, το αντικείμενο της σκέψης του ναπολιτάνικου Διαφωτισμού. Ολόκληρη η αγορά, ο ανταγωνισμός και η επιδίωξη της προσωπικής ωφέλειας μέσω του εμπορικού αντικειμένου, δεν αρνήθηκαν την κληρονομιά του θωμισμού. Αυτοί οι θεωρητικοί της πολιτικής οικονομίας έχουν πολύ καλά συνειδητοποιήσει το «παράδοξο της ευτυχίας» που ξανα-αποκαλύφθηκε από τον αμερικάνο οικονομολόγο Richard Easterlin. «Είναι οικουμενικός νόμος ότι δεν μπορεί κανείς να ευτυχήσει χωρίς να κάνει τους άλλους να ευτυχούν» . Θα χρειαστούν δυο αιώνες ξέφρενης καταστροφής του πλανήτη για χάρη της «καλής διακυβέρνησης» από το αόρατο χέρι και της προσωπικής ωφέλειας που εγκωμιάζεται για να ξανα-ανακαλύψουμε αυτές τις βασικές αλήθειες .

Όπως είχε πολύ καλά επισημάνει ο Baudrillard στην εποχή του « μια από τις αντιφάσεις της ανάπτυξης είναι ότι ταυτόχρονα δημιουργεί αγαθά και ανάγκες, αλλά δεν τα δημιουργεί με τον ίδιο ρυθμό». Απ’ αυτό προκύπτει κι αυτό που λέμε «ψυχολογική ένδεια», μια κατάσταση γενικού ανικανοποιήτου, που «ορίζει, λέει , την κοινωνία της ανάπτυξης σαν τον αντίποδα της κοινωνίας της αφθονίας» .


ΙΙ Η λιτή αφθονία σαν απάντηση της αποανάπτυξης.

Ο Ivan Illich έχει κάνει τη σχετική ανάλυση της «εκμοντερνισμένης φτώχειας» που δημιουργείται από την επέκταση και την ανάπτυξη. (…)« Είναι αλήθεια, τονίζει ο Illich πως οι φτωχοί έχουν λίγο περισσότερα χρήματα, αλλά μπορούν να κάνουν λιγότερα απ’ αυτούς που έχουν περισσότερα, (…)Η φτώχεια εκμοντερνίζεται: Το νομισματικό όριο ανεβαίνει γιατί τα καινούρια βιομηχανικά προϊόντα παρουσιάζονται σαν αγαθά πρώτης ανάγκης, αφήνοντας απέξω τις πλειοψηφίες (…)Στον τρίτο κόσμο ο φτωχός αγρότης εκδιώκεται από τη γη του από την πράσινη ανάπτυξη. Κερδίζει περισσότερα απ’ τον αγροτικό μισθό, αλλά τα παιδιά του δεν τρέφονται πια όπως πριν» . Η καταστροφή της παραδοσιακής οικογενειακής παραγωγής των πληθυσμών που ζούσαν λιτά μεταλλάσει την παλιά φτώχεια σε μιζέρια . Η φτώχεια παραδοσιακά χαρακτηριζόταν από την απουσία του περιττού ενώ η δυστυχία από την αδυναμία να καλυφθούν τα απαραίτητα.
Ο σοσιαλισμός γεννήθηκε για να λύσει το πρόβλημα των ανισοτήτων που δημιουργήθηκαν από την βιομηχανική επανάσταση και μαζί μ’ αυτό και την ιδέα για μια δίκαιη αναδιανομή του πλούτου. Αλλά παντού δημιουργήθηκε (μια προδοσία του προγράμματος της Αριστεράς για αναδιανομή???) τουλάχιστο μια ολίσθηση στην παγίδα της παραγωγικότητας όπως στη Βραζιλία του Lula.

Έχουμε ξεχάσει πως το 1848 ο Marx αλλά κι ο John Stuart Mill επίσης, σκεφτόταν πως το πρόβλημα στις ευρωπαϊκές χώρες και κυρίως στην Αγγλία, δεν ήταν το μέγεθος της τούρτας (εντούτοις , τριάντα ή σαράντα φορές μικρότερης απ΄ ότι σήμερα) αλλά η μη δίκαιη διανομή της!
" Αυτό είναι το μήνυμα που θέλω να σας μεταδώσω" , μας λέει ο W. Morris: "Τουλάχιστο στις πολιτισμένες χώρες, θα μπορούσε να υπάρχει αφθονία για όλους. Το ίδιο και στη βάση μιας δουλειάς το ίδιο διαστρεβλωμένης όσο και σήμερα, μια ίση αναδιανομή του πλούτου του οποίου καθορίζουμε πως θα διασφάλιζε σε καθέναν μια σχετικά άνετη ζωή. Αλλά τι είναι αυτός ο πλούτος σε σύγκριση με αυτό που μπορούμε να καθορίσουμε αν η εργασία ήταν σωστά διευθετημένη;"

Είναι αλήθεια ότι χωρίς οικονομία της ανάπτυξης και χωρίς κοινωνία της κατανάλωσης, απλούστατα δεν θα υπήρχε σοσιαλ-δημοκρατία. Το σοσιαλιστικό κίνημα (συμπεριλαμβανομένων και των κομμουνιστικών κομμάτων) θα ήταν καταδικασμένο να κάνει την επανάσταση για βγει το προλεταριάτο από τη δυστυχία . Ιστορικά, η ανάπτυξη είναι αυτό που επιτρέπει στις δυτικές χώρες να πραγματοποιούν την οικονομία της επανάστασης, ειδικότερα μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, χωρίς να αντιμετωπίζουν σοβαρά το πρόβλημα του καταμερισμού. Από κει και πέρα, ο οικολογικός περιορισμός αναγκάζει να τίθεται το ζήτημα της αναδιανομής μιας τούρτας που δεν μπορεί στην πραγματικότητα να αυξηθεί και που δεν πρέπει. Αναγκάζει επίσης να αναρωτηθούμε πάνω στο περιεχόμενο της συγκεκριμένης τούρτας.

Η αναγκαιότητα της διανομής του Βορά και της διανομής ανάμεσα στο Βορά και το Νότο και αυτής του να βγούμε από την καταναλωτική λογική και να φτάσουμε στον αυτοπεριορισμό των αναγκών.

Είμαστε πεπεισμένοι πως μια άλλη κοινωνία είναι εφικτή, αναγκαία και επιθυμητή: Είναι το στοίχημα της αποανάπτυξης. Είναι επίσης απαραίτητο (και ίσως πάνω απ’ όλα) να περιορίσουμε την υλική και ψυχολογική φτώχεια του Βορρά. Γι’ αυτό πρέπει να βγούμε απ’ αυτή την τυραννία της ανάπτυξης, να ανταπεξέλθουμε σε μια καινούρια αναδιανομή και να εγκαταλείψουμε την πίστη στην ανάπτυξη που μας καθιστά τοξικο-εξαρτημένους. Συμμετέχοντας εξίσου στον πεπερασμένο υλικό πλούτο δεν είναι ένας περιορισμός τέτοιος όπως τον αντιλαμβάνονται οι κυβερνήσεις , αλλά μια λιτότητα που , αν βγούμε από την καταναλωτική λογική και μπορέσουμε να ορίσουμε τις «αληθινές» μας ανάγκες, δεν μας αποκλείει από την αφθονία. Πρόκειται, κυρίως στο να λάβουμε υπόψη άλλες μορφές πλούτου απ’ αυτή του υλικού. Πρέπει να επανεξετάσουμε τις αξίες που πιστεύουμε. Η υλική φτώχεια και η σχετική λιτότητα αποτελούν εδώ και αιώνες θετικές αξίες. Η οικονομοποίηση του κόσμου είναι αυτή που κατασκεύασε τη δυστυχία που γνωρίζουμε σήμερα σε πολυάριθμες περιοχές του πλανήτη. Μια δυστυχία που δεν έχει να κάνει με τη φτώχεια της επιβίωσης που γνωρίζουν οι κοινωνίες όπως επισημαίνει ο Majid Rahnema στο βιβλίο του "Όταν η δυστυχία παραγκωνίζει τη φτώχεια". Η ζωή μας μπορεί να είναι το ίδιο πλούσια όταν ξέρουμε να περιορίζουμε τις ανάγκες μας .

Για το Νότο: Για να ξεφύγει από την οικονομία πρέπει πρώτα να ξεφύγει από την ανάπτυξη: «Τι καλύτερο θα μπορούσε να συμβεί στους κατοίκους των φτωχών χωρών , σημειώνει διακριτικά ο Hervé René Martin, από το να δουν το ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) να μειώνεται; (…) Η άνοδος του ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) δεν μετράει τίποτα περισσότερο από την αύξηση της αιμορραγίας. Όσο πιο πολύ ανεβαίνει , τόσο πιο πολύ η φύση καταστρέφεται, οι άνθρωποι αποξενώνονται, τα συστήματα αλληλεγγύης αφανίζονται, οι απλές αλλά αποτελεσματικές τεχνικές και η τεχνογνωσία των προγόνων ξεχνιούνται. Αποανάπτυξη για τους κατοίκους των φτωχών χωρών θα σήμαινε λοιπόν τη διατήρηση της φυσικής κληρονομιάς, τη φυγή από τα εργοστάσια και την επανασύνδεση με την ζωντανή γεωργία, την χειροτεχνία και το μικρό εμπόριο, ξαναπαίρνοντας στα χέρια τους την κοινή τους τύχη . Πράγματι, συνηθισμένοι να γίνονται πολυμήχανοι, οι αντισυμβατικοί Αφρικανοί δεν θα το φέρουν βαρέως. Η κρίση θα μπορούσε παρομοίως να συνιστά γι’ αυτούς μια ευκαιρία να αποδεσμευτούν από τις αλυσίδες της οικονομικής εξάρτησης αν καταφέρουν να διαλύσουν αυτές του φαντασιακού. Είναι επίσης η διάγνωση του François Partant, ενός μετανοημένου τραπεζίτη και προάγγελο της αποανάπτυξης. « Ό,τι κρύβει , έγραφε, από σήμερα μέχρι αύριο τις συνεισφορές του «πολιτισμού», αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα την απόλυτη αποδιοργάνωση μιας οικονομίας που υπο-αναπτύσσεται από το γεγονός της τωρινής οργάνωσης της καθώς και η αποδιοργάνωση της εξουσίας που ακμάζει πάνω στην στην υπο-ανάπτυξη, αλλά χωρίς κανένα αποτέλεσμα δυσάρεστο για την τεράστια πλειοψηφία του λαού , τουλάχιστο στις χώρες που ο λαός αποτελείται ουσιαστικά από αγρότες και ανέργους ». Θα μπορούσε αυτό να ισχύει και στο Βορά αν ήμασταν ικανοί να απελευθερωθούμε από την τοξικοεξάρτηση της κατανάλωσης και της δουλειάς.

Η λιτή αφθονία: Η επανάκτηση της λιτότητας επιτρέπει να αναδομηθεί μια κοινωνία αφθονίας στη βάση αυτού που ο Ivan Illich ορίζει « μοντέρνα επιβίωση». Δηλαδή «ο τρόπος ζωής σε μια οικονομία μετα-βιομηχανική που στους κόλπους της οι άνθρωποι έχουν καταφέρει να μειώσουν την εξάρτηση τους από την αγορά και στην οποία καταφέρνουν προστατεύοντας την, –με πολιτικά μέσα- μια υποδομή όπου οι τεχνικές και τα εργαλεία εξυπηρετούν, σε πρώτη φάση, στο να δημιουργούνται αξίες χρήσης μη μετρίσιμες και μη ποσοστιαίες από τους επαγγελματίες κατασκευαστές των αναγκών» . Πρόκειται να βγούμε από το φαντασιακό της επέκτασης και της ανάπτυξης και να ξαναδιατηρήσουμε τον τομέα της οικονομίας στην κοινωνία με μια aufhebung (κατάργηση/υπέρβαση).
Για να βγούμε από το οικονομικό φαντασιακό χρειάζονται βέβαια πραγματικές ρήξεις. Θα πρέπει να ορίσουμε τους κανόνες που πλαισιώνουν και περιορίζουν το ξέσπασμα της απληστίας των παραγόντων (αναζήτηση του συμφέροντος όλο και περισσότερο): οικολογική και κοινωνική προστασία , εργατική νομοθεσία, περιορισμός του μεγέθους δραστηριοτήτων κλπ. Και σε πρώτο πλάνο την «από-αγοραιοποίηση» από τις τρεις πλασματικές αγορές που είναι η εργασία, η γη και το νόμισμα. Λέγεται πως ο Karl Polanyi είδε μέσα στην αναγκαστική αλλαγή της αγοράς από αυτά τα τρία στηρίγματα της κοινωνικής ζωής , τη θεμελιώδη στιγμή της αυτορυθμιζόμενης αγοράς. Η σύμπτυξη τους στην παγκόσμια αγορά θα σηματοδοτούσε την έναρξη μιας ενσωμάτωσης της οικονομίας μέσα στην κοινωνία.
Ταυτόχρονα με ένα αγώνα ενάντια στο πνεύμα του καπιταλισμού, θα ταίριαζε να ενθαρρυνθούν τα μεικτά εγχειρήματα όπου το πνεύμα του δώρου και η επιδίωξη της δικαιοσύνης θα κατευνάζουν τη δριμύτητα της αγοράς. Σαφώς, στη δεδομένη στιγμή η μετάβαση στη « λιτή αφθονία» χρειάζεται κανονισμούς και διασταυρώσεις και εξαιτίας τούτου , συγκεκριμένες προτάσεις, από την υπεράσπιση της αλληλέγγυας οικονομίας μέχρι την υπεράσπιση της εθελοντικής λιτότητας ,για να μπορούν να έχουν μια συνολική στήριξη οι οπαδοί της αποανάπτυξης. Αν η θεωρητική ακρίβεια (η ηθική στην πεποίθηση του Max Weber) αποκλείει την εγκατάλειψη της σκέψης , ο πολιτικός ρεαλισμός (η ηθική της υπευθυνότητας) θεωρεί το συμβιβασμό, πράξη. Η ιδέα της συγκεκριμένης ουτοπίας για την ανοικοδόμηση μιας κοινωνίας απανάπτυξης είναι επαναστατική, αλλά το πρόγραμμα για τη μετάβαση- πως θα φτάσουμε εκεί- είναι αναγκαστικά ρεφορμιστικό . Πολλές από τις «εναλλακτικές» προτάσεις που δεν διεκδικούν επιπλέον αποανάπτυξη μπορούν ευτυχώς να βρουν εκεί τη θέση τους. Το σημαντικό είναι να μη χάνουμε στο δρόμο την όψη του αντικειμένου.


(1) θα είναι ο κύριος ομιλητής την Τρίτη 10 Μάη στις 19:30 στο Πολυτεχνείο (αμφιθέατρο ΜΑΧ) στην εκδήλωση με θέμα «το στοίχημα της αποανάπτυξης». Βλέπε και την ανάρτηση: http://topikopoiisi.blogspot.com/2011/04/blog-post_3477.html