Και μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές τι; Zητούμενο: H επανανοηματοδότηση της Zωής μας!

 

Zητούμενο: H επανανοηματοδότηση της Zωής μας, αφού η «ευημερία»[1] που μας υποσχέθηκαν οι κρατούντες, πέρασε ανεπιστρεπτί!

Και στον καιρό της πανδημίας και της υγειονομικής κρίσης, και στον καιρό της κλιματικής αλλαγής με τις τρομακτικές επιπτώσεις της, έγινε πλέον φανερό στους περισσότερους πολίτες αυτής της χώρας ότι ο «καταστροφικός καπιταλισμός» -όπως έχει ονομασθεί από κάποιους συγγραφείς-συσσωρεύει, το τελευταίο διάστημα, καταστρέφοντας τόπους και τρόπους ζωής στις διάφορες οικογεωγραφίες-όπως π.χ. στην Ελλάδα και  Β. Εύβοια αυτές τις μέρες, με το κάψιμο δασών που εκτός των άλλων συνδέονται με συγκεκριμένους τρόπους ζωής: μελισσοκόμοι, ριτινοσυλλέκτες, βιοκαλλιεργητές, αγροτοτουρισμό κ.λπ. Αυτό είναι πιθανόν –το ελπίζουμε-να ξυπνήσει και να κινητοποιήσει τους ντόπιους πληθυσμούς όχι μόνο ενάντια στις καταστροφές που έρχονται αλλά και ενάντια σε ένα σύστημα που τους ετοιμάζει ένα ζοφερό μέλλον!

Συνήθως οι άνθρωποι προσδιορίζουν τη ζωή τους σύμφωνα με τις κυρίαρχες σημασίες που δίνει ο τόπος τους, η θρησκεία τους, το πολιτικό σύστημα και γενικότερα οι εκάστοτε εξουσίες. Ο άνθρωπος ορίζεται ως κοινωνική κατασκευή και ταυτόχρονα ως δημιουργός της ζωής του. Η αντίληψη περί κοινωνικής κατασκευής, πολλές φορές, δημιουργεί μια παθητική αφήγηση ζωής που βλέπει τον άνθρωπο μόνο ως αποτέλεσμα των οικονομικών και πολιτικών συνθηκών της κοινωνίας και όχι και ως αιτία δημιουργίας της ζωής και της κοινωνίας.

Η δυνατότητα των ανθρώπων και των κοινωνιών να αυτοθεσμίζονται συνήθως αποσιωπάται ή αποκρύπτεται ως ιστορική αφήγηση από τις κυρίαρχες αφηγήσεις των κρατών μέσω της εκπαίδευσης, της θρησκείας και του πολιτικού προσωπικού (συμπεριλαμβανομένων και των ΜΜΕ).

Με την επικράτηση του παγκόσμιου καπιταλισμού και του φαντασιακού του προτάγματος της διαρκούς μεγέθυνσης της παραγωγής και της κατανάλωσης, χιλιάδες μικρές και μεγάλες αφηγήσεις ζωής σαρώθηκαν. Κοινότητες ανθρώπων που διεκπεραίωναν τη ζωή τους παραγωγικά και διοικητικά υιοθέτησαν σταδιακά τα νοήματα της καπιταλιστικής μεγέθυνσης. Χάθηκε έτσι ο πλούτος του παγκόσμιου πολιτισμού και η δυνατότητα που είχαν οι επιμέρους κοινότητες να προσαρμόζουν τη ζωή τους και τη παραγωγή τους στο υπάρχον φυσικό περιβάλλον.

Υιοθέτησαν τη γραμμική αντίληψη για τη ζωή και τη παραγωγή και μετατράπηκαν σε καταναλωτές προϊόντων και αλλότριων αφηγήσεων (πολιτικών και νοημάτων). Σήμερα αυτό που καταρρέει (μαζί με τις ψευδαισθήσεις μας για την «ευημερία») είναι επίσης το κεντρικό φαντασιακό του καπιταλισμού που είναι η διαρκής ανάπτυξη της παραγωγής και της κατανάλωσης, γιατί προσκρούει στο οικολογικό όριο της περατότητας των φυσικών πόρων του πλανήτη, στη μόλυνση του περιβάλλοντος και γιατί αυτή η αφήγηση δημιούργησε έναν ανθρωπολογικό τύπο επικίνδυνο και καταστροφικό. Η κρίση που βιώνουμε σήμερα σε όλα τα επίπεδα, είναι η απαρχή του τέλους αυτής της αφήγησης.

Η επιστροφή σε μια Κεϊνσιανικού τύπου εγγύηση της «ευημερίας» των πρότερων καταναλωτικών μας απολαύσεων δεν είναι πλέον δυνατή. Αντίθετα, εκείνο που πρέπει να επιδιωχθεί είναι να αποδομηθεί πλήρως το καπιταλιστικό φαντασιακό των ανθρώπων και να αποαποικήσουμε το εννοιολογικό υπόστρωμα των καπιταλιστικών αφηγήσεων που κυριαρχούν ακόμα στους πολίτες αυτής της χώρας. Ιδίως τώρα, μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές και τα έντονα κλιματικά φαινόμενα, που απειλούν τις συνθήκες ύπαρξης μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Οι καταστροφικές φωτιές αφήνουν πίσω τους πάνω από 900 χιλιάδες στρέμματα καμένης γης, χιλιάδες καμένα ζώα, κατεστραμμένα οικοσυστήματα ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, αλλά και καταστροφές κατοικιών και εργασιακών χώρων, καλλιεργειών και κτηνοτροφικών μονάδων. Ως πολίτες δεν μπορούμε άπραγοι θα θρηνούμε για τις καταστροφές και τις ανθρώπινες ζωές και να γκρινιάζουμε μόνο για το «που είναι το επιτελικό κράτος»! Είναι ευκαιρία να καταλάβουμε ότι το κράτος «τους» δεν είναι στην υπηρεσία των πολιτών, αλλά έχει γίνει όργανο μόνο κατασταλτικό, στην υπηρεσία των πολιτικοοικονομικών ελίτ.

Η Συνεργατική Οικονομία των Αναγκών (ΣΟΑ) και ο ανθρωπολογικός της τύπος

Στα προηγούμενα χρόνια της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων ξεφύτρωσαν συλλογικότητες, ομάδες, κινήσεις και πολίτες που υιοθέτησαν άλλα νοήματα, άλλες σημασίες και άλλα προτάγματα στη ζωή τους με τα οποία και για τα οποία αξίζει κανείς να ζει σήμερα. Δηλώθηκαν πάνω από 40.000 νέοι αγρότες, «επανα-τοπικοποιήθηκαν» αρκετοί νέοι άνεργοι των πόλεων[2]-κόντρα στη φυγή στο εξωτερικό-με δημιουργικό τρόπο στη περιφέρεια, είτε σαν βιοκαλλιεργητές, είτε σαν μελισσοκόμοι κ.λπ., πέρα από  όσους εγκαταστάθηκαν στα νησιά ασχολούμενοι με τον τουρισμό εποχιακά-αυτούς η παρούσα σήμερα πανδημία τους πήγε πίσω, παρά τις κάποιες επιδοτήσεις λόγω Κορώνα. Το ίδιο θα συμβεί και μετά τις φωτιές με τους μελισσοκόμους κυρίως( στη Β. Εύβοια π.χ. εγκαθιστούσαν τα μελίσσια τους από όλη την Ελλάδα για να συγκομίσουν πευκόμελο την καλοκαιρινή περίοδο, πολλοί από αυτούς τα χάσανε με την πυρκαγιά), αλλά και τους νέους καλλιεργητές που όπως δεν άφησαν τα χωριά τους και αντιμετώπισαν την φωτιά, δεν θα πτοηθούν από την καταστροφή και δεν θα τα παρατήσουν. Θα πρέπει να στηριχθούν σε αυτό με κάθε τρόπο από την κοινωνία των πολιτών και την Τοπική Αυτοδιοίκηση[3]-από το κράτος δεν θα πρέπει να περιμένουμε και πολλά, αφού η μέχρι τώρα πρακτική του και κατά τις πυρκαγιές το αντίθετο δείχνουν. 

Υιοθετώντας αξίες ξεχασμένες από το καπιταλιστικό φαντασιακό, όπως η αυτενέργεια, η συλλογικότητα, η αλληλεγγύη, η χαρά του ελεύθερου χρόνου, ο αυτοπεριορισμός, η οικονομία της εγγύτητας, η διατροφική και ενεργειακή αυτάρκεια, ο πολίτης-δημιουργός έναντι του παθητικού καταναλωτή (προϊόντων και πολιτικών), να δημιουργήσουμε ανταλλακτικές κοινότητες χρόνου, προϊόντων, χαριστικά παζάρια, τράπεζες σπόρων, συλλογικούς αυτοδιαχειριζόμενους λαχανόκηπους, συνεταιρισμούς παραγωγών και καταναλωτών, αλληλέγγυο εμπόριο, αυτοδιαχειριζόμενους κοινωνικούς χώρους, κινήσεις πολιτών για την κοινωνικοποίηση του νερού και της ενέργειας, δίκτυα οικοκοινοτήτων και «διευρυμένων οικογενειών». Ομάδες πυρασφάλειας και προνοητικής διαχείρισης των δασών[4], κοινότητες αντίστασης και αγώνα ενάντια στην καταστροφή τόπων και τρόπων ζωής, όπως στη Χαλκιδική ενάντια στο ορυχείο χρυσού ή στα Άγραφα ενάντια στις ΒΑΠΕ [5]που ξυρίζουν δάση και ανοίγουν τεράστιους δρόμους σε προστατευόμενες περιοχές.

Να οργανώσουμε κοινωνικά ιατρεία, κοινωνικά φαρμακεία, συλλογικές κουζίνες, ραδιοσταθμούς στο διαδίκτυο και ένα μεγάλο αριθμό καινούργιων αντικαπιταλιστικών, αυτοδιαχειριζόμενων, αντιιεραρχικών συλλογικοτήτων σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής. Όλα αυτά να διέπονται από την αντίληψη της κοινωνικής και αλληλέγγυας συνεργατικής οικονομίας των αναγκών(Σ.Ο.Α) κυρίως-και όχι των επιθυμιών-μέσα από το πρόταγμα της αποανάπτυξης και της άμεσης δημοκρατίας, δημιουργώντας έναν άλλο ανθρωπολογικό τύπο και μια νέα νοηματοδότηση της ζωής.

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση(Τ.Α.), είναι ο πολιτικός θεσμός που δίνοντας έμφαση στο τοπικό, μπορεί να υποστηρίξει πιο αποτελεσματικά την Σ.Ο.Α με τη διάχυση της γνώσης της, την ενίσχυση των συνεργασιών της, την οργανωτική στήριξή της, την ισόρροπη ανάπτυξη των διαφορετικών δραστηριοτήτων της, τη διευκόλυνση των διασυνδέσεων, την ικανοποίηση των αναγκών της αλυσίδας: πολίτης, κοινότητα, δήμος, περιφέρεια, επικράτεια[6]. Με μια στηριγμένη από την Τοπική Αυτοδιοίκηση Σ.Ο.Α. θα μπορεί να επιτευχθεί αυτό που έχει ονομασθεί από κάποιους- και πολιτικούς-«ενδογενή παραγωγική ανασυγκρότηση» της χώρας.

Υφαίνοντας την ανατροπή ή συμπλήρωμα στο υπάρχον;

Όλες οι παραπάνω κινήσεις είναι δράσεις ενός «δημιουργικού πράττειν» και αποτελούν φαντασιακή σύλληψη αυτοθέσμισης εν δυνάμει νέων κοινοτήτων που δεν αρκούνται στη διαπίστωση ότι για όλα φταίει ο καπιταλισμός και οι τραπεζίτες, επιλέγοντας έτσι τη θυματοποίησή τους είτε υιοθετώντας παθητική στάση είτε αναθέτοντας την ελπίδα στο πολιτικό προσωπικό των κομμάτων της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.

 Οι ρωγμές αυτές που άλλοτε θα συγκλίνουν, άλλοτε θα αποκλίνουν, άλλοτε θα γίνονται ορμητικά μεγάλες, δεν αποτελούν βέβαιες απαντήσεις στον καπιταλισμό. «Ρωτώντας προχωράμε» για να χρησιμοποιήσουμε και ένα Ζαπατίστικο σύνθημα. Νομίζουμε όμως ότι επανανοηματοδούν τη ζωή των ανθρώπων που συμμετέχουν σ’ αυτές.

Συνιστούν μια ριζική πολιτική ρήξη με το σύστημα και ένα βαθύ ανθρωπολογικό μετασχηματισμό. Αυτός ο ανθρωπολογικός μετασχηματισμός δεν αποτελεί ούτε δευτερεύον εποικοδόμημα ούτε ρητορικό σχήμα. Είναι βασικό και αναπόσπαστο κομμάτι του αναγκαίου μετασχηματισμού της κοινωνίας. Η δημιουργία του νέου αυτού ανθρωπολογικού τύπου αποκτά στις μέρες μας τη διαδικασία του κατεπείγοντος, εφόσον μια αυτόνομη και δημοκρατική κοινωνία δεν μπορεί να απαρτίζεται ούτε φυσικά και να δημιουργηθεί από τον τύπο του ανθρώπου που δημιουργεί η καταναλωτική κοινωνία.

Το κύτταρο της κοινωνίας που θα αγαπήσουμε είναι εν σπέρματι αυτές οι κοινότητες ανθρώπων που περιγράψαμε με τα νοήματα και τις σημασίες που προτάσσουν. Η δική μας προσδοκία ή ουτοπία ίσως είναι στη θέση του κεντρικού κράτους που θα περιορίζεται σιγά-σιγά θα ανθίσουν αμεσοδημοκρατικές κοινότητες ανθρώπων, έθνη κοινοτήτων και κοινότητες εθνών.

Το ερώτημα για το αν όλα αυτά αποτελούν συμπλήρωμα στο υπάρχον ή αν το σύστημα μπορεί να καταστήσει ακίνδυνες τις παραπάνω κοινότητες ανθρώπων, πρέπει να τίθεται διαρκώς από αυτούς που συμμετέχουν σ’ αυτές τις συλλογικότητες και διαρκώς να επαναπροσδιορίζονται με βάση αυτό το ερώτημα. Αποκλείοντας έτσι τη δυνατότητα εμφάνισης ενός άλλου μας εαυτού, αυτού που τόσα χρόνια το εκπαιδευτικό σύστημα, ο στρατός, η δικαιοσύνη, το οικονομικό σύστημα και οι λειτουργίες του κράτους πάλεψαν με ζήλο να διαμορφώσουν «για το καλό μας» πάντα. Τον καπιταλισμό δε γνωρίζουμε πως και αν μπορούμε να τον αλλάξουμε, αλλά ας φροντίσουμε να μην του μοιάσουμε, γράφει ο Χρόνης Μίσσιος.

---

[1] Αντίθετα εμείς θα πρέπει να υποσχεθούμε στον εαυτό μας την ευζωία: ξεχωρίζουμε τον όρο «ευζωία» (ευ ζωή, καλή ζωή, buen vivir) από τον όρο «ευημερία» (ευ ημέρα, καλή ημέρα) που χρησιμοποιείται σήμερα από όλους σαν στόχος του ανθρώπου-καταναλωτή. Άλλο να περνάς τη μέρα σου καλά, και άλλο να έχεις μια ποιότητα συνολικά σε όλη τη ζωή σου. Άλλο να νομίζεις ότι ήλθες στη ζωή για να τρέχεις, να δουλεύεις όσο γίνεται περισσότερο, να αποκτάς περισσότερα χρήματα για να καταναλώνεις όσο γίνεται περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες-εμπορεύματα, θεωρώντας-χωρίς να έχεις το χρόνο να σκεφθείς- ότι «ευημερείς» και άλλο να περιορίζεις τις καταναλωτικές σου ανάγκες υιοθετώντας ένα μοντέλο «εθελούσιας ολιγάρκειας», να καταναλώνεις δηλαδή λιγότερους αλλά επαρκείς πόρους και ενέργεια, ζώντας μια καλύτερη συνολική ζωή, ανακαλύπτοντας την ποιότητα και την αξία χρήσης των προϊόντων και έχοντας επαρκή χρόνο στη διάθεσή σου για αυτοανάπτυξη, αυτοπραγμάτωση και εμβάθυνση στα νοήματα της ζωής.

[2] Σε αυτούς θα μπορούσαν να προστεθούν και όσοι Πρόσφυγες θέλουν να μείνουν Ελλάδα- και δεν είναι στόχος τους η Γερμανία ή η Ευρώπη-και αντί να κρατούνται στα κέντρα κράτησης να εγκατασταθούν σε παρατημένα χωριά της περιφέρειας για να τα αναζωογονήσουν, μαζί με ένα ρεύμα επανατοπικοποίησης από Έλληνες ανέργους των πόλεων.

[3] Ειδικά για τη Β.Εύβοια, θα πρέπει να στηριχθούν από την περιφέρεια οι συνεταιρισμοί των αγροτών, των ξυλοκόπων, των ρετσινοσυλλεκτών, των μελισσοκόμων κ.λπ στο να αναλάβουν -μαζί με τους ντόπιους εθελοντές πυροσβέστες και σε συνεργασία με τα δασαρχεία και τις πρωτοβουλίες πυρασφάλειας πολιτών από τις τοπικές κοινότητες-την υλοποίηση αντιπλημμυρικών έργων-με κορμούς και μικροφράγματα- μετά τις πυρκαγιές και μέχρι το φθινόπωρο για την προστασία των χωριών. Με την ευκαιρία οι κοινότητες να λειτουργήσουν πάλι σαν τέτοιες, έστω άτυπα, και με συνελεύσεις να δημιουργήσουν συντονιστικά Συμβούλια που θα ασχοληθούν με τα ζητήματα στο μέλλον.

[4] Μετά τις πυρκαγιές του 2007 στο Πήλιο, όπου τουλάχιστον 60.000 στρέμματα δάσους έγιναν στάχτη και το οικοσύστημα της ευρύτερης περιοχής διαταράχθηκε, δημιουργήθηκε Κίνηση Πυροπροστασίας Πολιτών Πηλίου στα χωριά του με βάση το χωριό των Μηλεών. Δεν λειτούργησε για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά άφησε παρακαταθήκη πρωτοβουλίες πολιτών  για την πυρασφάλεια σε διάφορα χωριά. Στον Άγιο Βλάσιο π.χ. που μένουμε, κατόπιν ενημέρωσης από τον πολιτιστικό σύλλογο, οι κάτοικοι πλαισίωσαν από τότε μέχρι και σήμερα την πυροπροστασία της περιοχής μας τους καλοκαιρινούς μήνες σε καθημερινή βάση. ‘Εχουμε και στη διάθεσή μας ένα μικρό πυροσβεστικό-έγινε δωρεά προς τον σύλλογο-και κατασκευάσθηκε κατάλληλο παρατηρητήριο, από όπου οι κάτοικοι σε βάρδιες εποπτεύουν την περιοχή για τυχόν εκδήλωση πυρκαγιάς. Έτσι μέχρι σήμερα έχουν αντιμετωπισθεί 3 τέτοιες πυρκαγιές στη γέννησή τους  και πριν επεκταθούν.

Το ίδιο θα πρέπει να γίνει σε όλα τα χωριά και τις κοινότητες-όπου υπάρχουν ακόμα κάτοικοι-της ελληνικής επικράτειας.

[5] Επειδή ο όρος ΑΠΕ έχει ταυτισθεί με τα μεγάλα βιομηχανικά συστήματα ΒΑΠΕ, καλύτερα να χρησιμοποιούμε τον όρο ΗΜΕ (Ήπιες Μορφές Ενέργειας) αναφερόμενοι στα μικρομεσαία αποκεντρωμένα συστήματα ΑΠΕ.

[6]Η Τ.Α. μπορεί συγκεκριμένα να βοηθήσει προωθώντας και θέτοντας πόρους στη διάθεση συλλογικών δομών εργασίας, όπου μπορεί να γίνεται συνδυασμός αμειβόμενης εργασίας για ανέργους - εξειδικευμένης από υπαλλήλους του δήμου -εθελοντικής εργασίας από εθελοντές που μαζί με τους υπαλλήλους θα παίζουν το ρόλο του «μέντορα» ή «εμψυχωτή», για τη δημιουργία των αντίστοιχων χώρων παραγωγής και παροχής υπηρεσιών. Για παράδειγμα: εργαστηρίων επαναχρησιμοποίησης ηλεκτρικών - ηλεκτρονικών ειδών, επίπλων, ρούχων, κομποστοποίησης -λιπασματοποίησης οργανικών αποβλήτων, μεταποιητηρίων γεωργικών προϊόντων, απασχόλησης παιδιών ,ανταλλαγής ειδών από «δεύτερο χέρι», γραφείων «συνταξιδιωτών» , οργάνωση γραφείου-συνεργείου από άνεργους αρχιτέκτονες-οικοδόμους για κατασκευή-μετατροπή βιοκλιματικών κτιρίων, συνεργείων  για τη δημιουργία «πράσινων στεγών» και «ηλιακών στεγών».

Η κρίση του κυρίαρχου ανθρωπολογικού τύπου σήμερα

 

Ο καπιταλισμός πριν φανερώσει τα αδιέξοδά του κατέστρεψε τον ψυχισμό των ανθρώπων. Διαμόρφωσε ένα ανθρωπολογικό τύπο μοναχικό, νευρωτικό, αγχώδη, ανεύθυνο, φοβικό και φοβισμένο, ανταγωνιστικό, επιθετικό, ενεργοβόρο, καριερίστα και αμοραλιστή, κάτοικο του εγώ και όχι του εμείς, που ακόμα και σήμερα διατηρεί την ψευδαίσθηση της ατομικής διαφυγής, που ακόμα και όταν ερωτεύεται δεν το κάνει ανιδιοτελώς, αλλά συνήθως αποβλέπει και σε οικονομικά ανταλλάγματα. Έναν ανθρωπολογικό τύπο, οποίος «αποφασίζει» μια φορά κάθε 4 χρόνια να αναθέσει στο πολιτικό προσωπικό των κομμάτων της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας τη διαχείριση της ζωής του[1].

Ο σημερινός τύπος ατόμου ενσαρκώνει τη γενικότερη ανευθυνότητα και έλλειψη συνοχής και προσανατολισμού. Η «ατομικότητά» του έγκειται στο ότι η κατάρρευση των συλλογικών αναφορών και των αξιών της κοινωνίας του δίνουν την εντύπωση πως έχει την ελευθερία να κάνει ό,τι θέλει. Ο ιδιωτικός του χώρος, παράλληλα, που κάνει τους ανθρώπους να αδιαφορούν για οτιδήποτε υπερβαίνει τον κοντινό τους περίγυρο (οικογένεια, φίλοι, χόμπι κ.λπ.), εντείνει αυτή την αίσθηση «ατομικής ελευθερίας», «ανεξαρτησίας» κ.λπ., καθώς απωθεί κάθε μορφή σοβαρής συλλογικής δέσμευσης, απαξιώνοντας την έννοια του καθήκοντος.

Πρόκειται για μια εντελώς τυπική αντίληψη περί «απελευθέρωσης», που απλώς αναπαράγει το φαντασιακό της εκρίζωσης [2]. Η απελευθέρωση ταυτίζεται με την αποκοπή του ατόμου από κάθε είδους συλλογική ένταξη, ανεξαρτήτως του αν πρόκειται για ένταξη σε θεσμούς ετερόνομους ή αυτόνομους.

Η εκπαίδευση και η διαμόρφωση των ανθρώπων από τις ίδιες τις καταναλωτικές κοινωνίες, έχει σαν βάση τη θρησκευτική σχεδόν πεποίθηση της διαρκούς μεγέθυνσης και αυτό αποτελεί το βασικότερο εμπόδιο, που έχουμε να αντιμετωπίσουμε.

Ο καπιταλισμός δεν μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει, αν οι ίδιοι οι άνθρωποι δε συμμεριστούν και δεν εσωτερικεύσουν τις αξίες που τον στηρίζουν. Παράλληλα, αν λάβουμε υπόψη ότι ήδη δημιούργησε ένα νέο είδος οικονομίας που η καπιταλιστική δημιουργία αξίας αντικαθίσταται σιγά-σιγά από τη χρηματιστηριακή κερδοσκοπία, τότε αυτό που σήμερα επικρατεί είναι το παρασιτικό ήθος μιας κοινωνίας της κατανάλωσης, του τζόγου, του εύκολου κέρδους, του υπερδανεισμού, της διαφθοράς, κτλ. Υπό μία έννοια το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα καταστρέφει κάθε ανθρωπολογικό υπόστρωμα πάνω στο οποίο θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένας νέος τύπος κοινωνίας. Ιδιαίτερα σήμερα με την διαχείριση του φόβου των ανθρώπων λόγω της πανδημίας και της υγειονομικής κρίσης, προωθεί στο έπακρο τον ετεροκαθοριζόμενο  ανθρωπότυπο, τον άνθρωπο που έχει εναποθέσει τις συνθήκες της ζωής του στο κράτος και την αγοραία επιστήμη, σαν τους νέους «Μεσίες».

Σε όσους επιδιώκουν  ριζοσπαστικές κοινωνικές αλλαγές, φαίνεται ξεκάθαρα η ανάγκη για τη δημιουργία ενός νέου ανθρωπολογικού τύπου, διότι δεν είναι δυνατό να δημιουργηθεί μια αυτόνομη δημοκρατική και οικολογική κοινωνία η οποία θα βασίζεται στο σημερινό άνθρωπο. Αυτός ο συλλογισμός απαντά και στην κριτική που εμπεριέχει στοιχεία του προηγούμενου φαντασιακού για την επιστροφή σε μια Κεϊνσιανικού τύπου εγγύηση των πρότερων καταναλωτικών μας απολαύσεων. Αντίθετα, θα πρέπει να αποδομηθεί πλήρως το καπιταλιστικό φαντασιακό των ανθρώπων και να αποαποικήσουμε το εννοιολογικό υπόστρωμα των καπιταλιστικών αφηγήσεων που κυριαρχούν ακόμα στους πολίτες.

Αλλά ας δούμε αναλυτικότερα πως δημιουργήθηκε ιστορικά ο νεωτερικός ανθρωπολογικός τύπος. Ο μαζικός άνθρωπος των «αναπτυγμένων» βιομηχανικών καπιταλιστικών κοινωνιών είναι αποτέλεσμα βασικά της βιολογικής και της κοινωνικοπολιτιστικής του εξέλιξης , στην οποία βέβαια εξέλιξη υπήρξε και επίδραση των διαφοροποιημένων γεωγραφικών -τοπικών(κλιματικών-πολιτιστικών) συνθηκών.

α) Όσον αφορά στην βιολογία του:
1) Ο άνθρωπος είναι ένας «έξυπνος χιμπατζής» με μεγάλο εγκέφαλο, που διακρίνεται για την περιέργεια (και άρα του αρέσει η έρευνα και ο διαλογισμός για αυτά που τον περιτριγυρίζουν), για την τάση του για κατασκευές, βελτιώσεις και δημιουργικό παιγνίδι, την ανάγκη χρήσης ενέργειας και υλικών από το περιβάλλον γύρω του, ώστε να επιβιώνει ο ίδιος και ταυτόχρονα να αναπαράγεται.
2) Όλοι οι άνθρωποι δεν είμαστε ίδιοι μεταξύ μας, αλλά λόγω της καταγωγής μας από τα πρωτεύοντα, έχουμε την τάση να οργανώνουμε τη ζωή μας σε ομάδες. Επιδιώκουμε τη συλλογικότητα, τη συνεργασία και αλληλεγγύη σε σχέση με τους εξωτερικούς παράγοντες που επιδρούν στο συλλογικό τρόπο ζωής μας.
3) Τα άτομα μπορεί να διαφέρουν μεταξύ τους, όμως μεγαλύτερες ομάδες ανθρώπων είναι σε μεγάλο βαθμό ίδιες. Όσο πιο μεγάλες είναι αυτές οι ομάδες αριθμητικά, τόσο μεγαλύτερη πιθανότητα έχουν να είναι ίδιες σε σχέση με τα γενικά χαρακτηριστικά τους και να αποτελούνται κατά μέσο όρο από άτομα ίδιας περιέργειας-εφευρετικότητας -δημιουργικότητας- ευφυίας-δυναμικότητας, ίδιων ικανοτήτων-δεξιοτήτων κ.λπ.
Οι τρεις παραπάνω βιολογικές παρατηρήσεις αφορούν σε όλο το ανθρώπινο είδος, δεν εξηγούν όμως από μόνες τους την εξέλιξή του. Πρέπει να λάβουμε υπόψη και την κοινωνιολογία των ανθρώπινων κοινοτήτων.

β) Όσον αφορά στη κοινωνιολογία του[3]

Η κοινωνιολογία μπορεί να εξηγήσει τις αιτίες, αλλά και τα επακόλουθα των κοινωνικοπολιτιστικών εξελίξεων του ανθρώπου. Είναι σημαντικό πράγμα το ότι είμαστε π.χ. εφευρετικά όντα, αλλά είναι πολλαπλάσια σημαντικό το ότι μια ιδέα κάποιου από μας μπορεί να δημιουργήσει «σχολή» ή να γίνει «καταλύτης» και να αλλάξει την κοινότητά του ή την κοινωνία ολόκληρη. Η επιδίωξη των ατόμων να εφευρίσκουν κάθε φορά που κάνουν κάτι τον ευκολότερο, τον επιτυχέστερο και τον πιο σίγουρο τρόπο, οδηγούσε και οδηγεί τις ανθρώπινες κοινωνικές ομάδες σε αλλαγές και τις κοινωνίες σε βελτίωση κατά τη διάρκεια της ιστορικής τους εξέλιξης. Από κει και πέρα για μια ιστορική περίοδο όπου επικρατεί ένα συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο δημιουργείται και ένα αντίστοιχο αξιακό σύστημα που το αναπαράγει, έως ότου αλλάξει με τη σειρά του. Το κάθε αξιακό σύστημα επιδρά, διαμορφώνει και εξελίσσει και τον αντίστοιχο ανθρωπολογικό τύπο προσθέτοντας στα βιολογικά του στοιχεία και επίκτητα  πολιτιστικά. Έτσι έχουμε πάνω στο βιολογικό του υπόβαθρο ένα κοινωνικό μανδύα  και μιλάμε για τον κοινωνικοπολιτικό άνθρωπο.

Όμως υπάρχει ένα παράδοξο της εξέλιξης: Κάθε ατομική ή κοινωνική επιτυχία παράγει σχεδόν πάντα μεγαλύτερες ανάγκες και αίσθημα ανικανοποίησης. Από ένα σημείο και μετά μάλιστα παράγει και βουλιμία-απληστία σε άτομα και κοινωνικές ομάδες. Δημιουργεί επίσης καινούργιες προκλήσεις που ζητούν λύσεις. Η επίλυσή τους στη συνέχεια δημιουργούν νέα προβλήματα προς επίλυση κ.ο.κ. Στην αέναη αυτή διαδικασία τα άτομα, οι κοινωνικές ομάδες και οι κοινωνίες φαίνεται σαν να μη μπορούν να πιάσουν ποτέ τους στόχους και τις επιθυμίες από τις οποίες κινητοποιούνται, δηλαδή της άνεσης, της ήσσονος προσπάθειας (τεμπελιάς)και της ασφάλειας για το μέλλον, που εκφράζουν το ιδεώδες της ευτυχίας του χαμένου «παραδείσου». Ιδίως στο στάδιο του καπιταλισμού, όπου οι επιθυμίες σε μεγάλο βαθμό είναι κατασκευές του καταναλωτισμού, τα μεν άτομα μετατρέπονται σε οικονομικώς  δρώντα υποκείμενα, οι δε κοινωνίες σε οικονομίστικες με απώτερο στόχο τη μεγιστοποίηση της απόδοσης. Η οποία με τη σειρά της οδήγησε στην αναγκαιότητα για όλο και μεγαλύτερη εξειδίκευση  και πολύπλοκη τεχνολογία.

 

Ιδίως στον καπιταλισμό λοιπόν- γιατί σε ένα βαθμό συνέβαινε και παλιότερα- οι άνθρωποι χωρίσθηκαν σε ειδικούς και σε ανειδίκευτους σε όλους τους τομείς της οικονομικής-κοινωνικής-πολιτικής δραστηριότητας. Αυτή η εξέλιξη των ατόμων-που είναι κυρίως πολιτισμική και άρα επίκτητη- επιδρά διαλεκτικά με τη σειρά της και στο αξιακό σύστημα και στο πολιτισμικό πρότυπο. Στα πλαίσια του καπιταλιστικού κοινωνικού σχηματισμού δημιουργήθηκε έτσι, ο ιδιαίτερος τύπος του «νεωτερικού ανθρώπου». Του ανθρώπου που σχεδόν με θρησκευτικό ζήλο πιστεύει ότι μπορεί, με τη βοήθεια της επιστήμης και της τεχνολογίας, να φτιάξει έναν τεχνητό κόσμο, ελεγχόμενο απόλυτα από αυτόν, να κλειστεί μέσα σ’ αυτόν και να αφήσει απέξω τη Φύση(Νέα θρησκεία του τεχνολογικού μεσσιανισμού: η πίστη ότι η επιστήμη και η τεχνολογία θα λύσουν όλα τα προβλήματα του ανθρώπου).

Θα πρέπει να σταθούμε λίγο στο πολιτικό τομέα του κοινωνικού: Ο άνθρωπος έζησε χιλιετηρίδες ολόκληρες ευτυχισμένος στις αρχαϊκές κοινωνίες, που υπήρξαν οι πρώτες κοινωνίες της «αφθονίας»(από αυτές και ο μύθος του «παραδείσου»). Αργότερα, στις αρχαίες ελληνικές πόλεις, εμφανίζεται ο «πολίτης» άνθρωπος (Αριστοτέλης: άνθρωπος «ζώο πολιτικό»).  Πολύ αργότερα, στις αστικές κοινωνίες, ο άνθρωπος διχάζεται σε δύο βασικές υπάρξεις στον ιδιώτη από τη μια, και στον πολίτη από την άλλη. Τον περισσότερο καιρό κυριαρχεί η πλευρά του ιδιώτη(κεφαλαιούχος, εργάτης, αυτοαπασχολούμενος, άνεργος, ατομικός καταναλωτής με ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, ανταγωνιστής και ένας εναντίον όλων κ.λπ.). Σπάνια επικρατεί η πλευρά του πολίτη, η οποία εκχωρείται μέσω των εκλογών σε εκπροσώπους «ειδικούς της πολιτικής» ή τους «πατέρες του έθνους» δια του συστήματος διαμεσολάβησης των κομμάτων.

Στις μεταμοντέρνες κοινωνίες των καιρών μας ο άνθρωπος έχει διασπασθεί σε περισσότερες υπάρξεις σε σχέση με το πώς αντιλαμβάνεται τα κοινωνικοπολιτικά πράγματα. Έχει αποκτήσει μια «θρυμματισμένη» συνείδηση ο άνθρωπος των «αναπτυγμένων» κοινωνιών. Αποσύνθεση της προσωπικότητας και έρμαιο των συστημάτων και των αγορών. Άλλος εαυτός σαν εργαζόμενος, άλλος σαν παραγωγός, άλλος σαν καταναλωτής, άλλος σαν πολίτης κ.λπ. Ειδικά από τη δεκαετία του 1960 και μετά, όπου στον χώρο «του ιδιώτη» εισβάλει η βιομηχανία της εικόνας-θεάματος, ζεί σε μεγάλο βαθμό σε μια κατασκευασμένη εικονική πραγματικότητα και αυτό που τον ενοποιεί σαν άτομο είναι το χαρακτηριστικό του θεατή-καταναλωτή.

γ) Όσον αφορά στην οικογεωγραφία του («εντοπιότητά» του)
Η γεωγραφία έχει επιδράσει και αυτή με τη σειρά της στην εξέλιξη του ανθρώπινου όντος, ίσως όχι τόσο σημαντικά όσο η βιολογία και η κοινωνιολογία του, αλλά οπωσδήποτε με επίκτητο τρόπο. Πολλές φορές μάλιστα οι ειδικές τοπικές συνθήκες έχουν δώσει και ιδιαίτερα βιολογικά χαρακτηριστικά, όπως στο χρώμα, στον σωματικό τύπο, στην ομάδα αίματος κ.λπ.

Η βιολογία και η κοινωνιολογία εξηγούσαν και εξηγούν τα κοινά χαρακτηριστικά των ανθρώπινων όντων και η οικογεωγραφία τις διαφορετικότητες και τον πλουραλισμό των ανθρωπολογικών τύπων. Οι οικογεωγραφικοί παράγοντες οδήγησαν και οδηγούν και σε αντίστοιχες βιολογικές-κοινωνικές εξελίξεις, αλλά βέβαια δεν είναι οι καθοριστικοί παράγοντες για τη διαμόρφωση των ανθρωπολογικών τύπων. Αυτό που επικαθορίζει το είδος είναι η βιολογία και η κοινωνιολογία του, ενώ η οικογεωγραφία επιδρά συμπληρώνοντας και όχι αποφασίζοντας για την εξέλιξή του. Εξηγεί έτσι γιατί δευτερευόντως αναπτύχθηκαν ιδιαίτεροι ανθρώπινοι πολιτισμοί σε διαφορετικών γεωγραφικών συνθηκών περιοχές της γης(π.χ. Νέα Γουινέα, Ινδία, Πακιστάν, Μεσόγειος, Σαχάρα, Μεξικό ή Περού)

Μιλάμε σήμερα για «δυτικό πολιτισμό», που ξεκίνησε εκεί που υπήρχαν ευνοϊκές οικογεωγραφικές συνθήκες( στους πρόποδες του Ταύρου και μεταξύ του Τίγρη και Ευφράτη στα δυτικά της Ευρασίας, γύρω στο 9500 π.Χ.) και ακολούθησε μια δυτική διαδρομή στον πλανήτη(Αίγυπτος, Μεσόγειος, Δυτ. Ευρώπη, Αμερική). Αντίστοιχα για «ανατολικό» πολιτισμό που ξεκινώντας στις ευνοϊκές συνθήκες της ανατολικής Ευρασίας( μεταξύ του Κίτρινου ποταμού και του Γιανκτσέ –γύρω στο 7500 π.Χ.) -οδήγησε σε κοινωνίες «ανατολικού» τύπου.

Σήμερα μιλάμε για παγκοσμιοποίηση του «δυτικού μοντέλου» εξέλιξης και ανάπτυξης, για να περιγράψουμε την αποδοχή του αξιακού συστήματός του και από τις κοινωνίες ανατολικού τύπου, όπως είναι η Κίνα ή η Ινδία. Ο παγκόσμιος καπιταλισμός επιδιώκει με την επεκτατική-αναπτυξιακή ιδεολογία του, τους μηχανισμούς των αγορών και το καθεστώς της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας-σαν απάντηση στα αυταρχικά καθεστώτα της «Ανατολής»- την «ομογενοποίηση» του κόσμου στη βάση του αξιακού του συστήματος, του πολιτισμικού του προτύπου και του τρόπου ζωής και κατανάλωσης που έχει προωθήσει. Χρησιμοποιώντας την τεχνόσφαιρα και ομογενοποιώντας τις διαφορετικότητες, θέλει να δημιουργήσει –και σε ένα μεγάλο βαθμό το έχει καταφέρει-έναν ενιαίο ανθρωπολογικό τύπο, που θα έχει τα επίκτητα χαρακτηριστικά του εγωισμού-ατομισμού, της βουλιμίας-απληστίας, της ζήλιας-ανταγωνισμού, της ανευθυνότητας για τους άλλους, της επιδίωξης μόνο οικονομικού αποτελέσματος κ.λπ. Έχει μετατρέψει το βιολογικό ον homo sapiens στο πολιτιστικό είδος homo economicus.

Προφανώς και υπάρχει εντοπισμένη αντίσταση «στους μαχαλάδες» του «παγκόσμιου χωριού». Σήμερα γίνεται αρκετά αντιληπτό «στους μαχαλάδες» ότι αυτός  ο ενιαίος  -από το κέντρο προωθούμενος- ανθρωπολογικός τύπος με «θρυμματισμένη» κοινωνική συνείδηση και έρμαιο των συστημάτων και των αγορών, αν επικρατήσει, θα οδηγήσει σε μεγάλες καταστροφές στο μέλλον. Όχι μόνο των ευνοϊκών οικογεωγραφικών συνθηκών για τη διατήρηση-αναπαραγωγή των άλλων μορφών ζωής, αλλά και σε καταστροφή της βιολογικής και κοινωνικής ύπαρξης των μελλοντικών γενιών του ίδιου του ανθρώπου.

Η καταστροφή που γίνεται σήμερα από τον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό -«καταστροφικός καπιταλισμός» έχει ονομασθεί από κάποιους συγγραφείς-που συσσωρεύει καταστρέφοντας πια τόπους και τρόπους ζωής στις διάφορες οικογεωγραφίες-όπως π.χ. στη Β. Εύβοια αυτές τις μέρες, με το κάψιμο δασών που εκτός των άλλων συνδέονται με συγκεκριμένους τρόπους ζωής: μελισσοκόμοι, ριτινοσυλλέκτες, βιοκαλλιεργητές, αγροτοτουρισμό κ.λπ.- είναι πιθανόν –το ελπίζουμε-να ξυπνήσει και να κινητοποιήσει τους ντόπιους πληθυσμούς όχι μόνο ενάντια στις καταστροφές που έρχονται αλλά και ενάντια σε ένα σύστημα που τους ετοιμάζει ένα ζοφερό μέλλον!

 

---

[1] Σύνοψη από το αντίστοιχο κεφάλαιο του βιβλίου «Ο Ανθρωπολογικός Τύπος της Αποανάπτυξης-Τοπικοποίησης», των Γιώργου Κολέμπα, Γιάννη Μπίλλα-εκδόσεις των συναδέλφων (τέταρτη έκδοση)

[2] Η κοινωνική πρόοδος και –κατ’ επέκταση- η κοινωνική απελευθέρωση έχει ως απαραίτητη προϋπόθεση την αποκοπή των ατόμων από κάθε ρίζα, δηλαδή από κάθε παραδοσιακή αξία ή
πολιτιστική μορφή. Βλέπε:  Νίκος Ν. Μάλλιαρης, Συντηρητισμός, ριζοσπαστισμός και η ανθρωπολογική κρίση του καπιταλισμού στο Πρόταγμα

[3] Με τον όρο δεν εννοούμε την επιστήμη της κοινωνιολογίας, αλλά ό,τι προκύπτει από την κοινωνικά οργανωμένη ζωή των ανθρώπινων κοινοτήτων και την οικονομική, πολιτιστική και πολιτική της βάση

Η ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Η ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΗ ΚΟΙΝΟΠΟΛΙΤΕΙΑ

Έχουμε την εντύπωση ότι οι περισσότεροι που μιλούν για άμεση δημοκρατία θεωρούν ότι είναι σχετικά εύκολο να εφαρμοσθεί ως πολίτευμα, αρκεί να ενσωματωθούν στο υπάρχον σύνταγμα τα λεγόμενα Δημοψηφίσματα σε εθνικό και τοπικό επίπεδο.

 Η Δημοκρατία –η πραγματική και χωρίς επίθετα^[1]- απαιτεί από τον καθένα να γίνει πολίτης με την πραγματική σημασία του αρχαιοελληνικού όρου. Κάνοντας αναδρομή στην αρχαιοελληνική δημοκρατία, βλέπουμε ότι οι πολίτες συμμετείχαν και ενεργούσαν βασικά στο δημόσιο χώρο, ο οποίος διαμόρφωνε τη συνείδησή τους. Δεν υπήρχε η ατομικότητα που εδραιώθηκε-ιδίως στον δυτικό άνθρωπο- κατά την νεωτερική εποχή. Ο πολίτης-ιδίως στην αρχαία Αθήνα-επεδίωκε με την δράση του τον «έπαινο του Δήμου», ενώ όποιος δεν ασχολούνταν με τα Κοινά θεωρούνταν «ιδιώτης», που θεωρούνταν ύβρις.

Για να δημιουργήσουμε τις ίδιες βάσεις στις σημερινές συνθήκες του άκρατου ατομικισμού είναι πολύ δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο. Είναι πολύ δύσκολο να οργανώσουμε μια πραγματική δημοκρατική πολιτεία, αλλά και δυσκολότερο να τη διατηρήσουμε, όπως συμβαίνει με όλα τα πράγματα. Το να αποκτήσεις ή να πετύχεις κάτι είναι πιο εύκολο από το να το διατηρήσεις.

Μέχρι και σχεδόν το μισό του 20ου αιώνα, η βασική ριζοσπαστική –απέναντι στη κυρίαρχη κουλτούρα του καπιταλισμού-αντικουλτούρα είχε σαν βάση τα εργοστάσια, όπου λάμβαναν χώρα οι αγώνες μεταξύ εργασίας και κεφαλαίου. Στηριζόταν στην άποψη ότι η βιομηχανική εργατική τάξη ήταν το επαναστατικό υποκείμενο, που θα «ανέτρεπε» τον καπιταλισμό για μια ριζική κοινωνική αλλαγή, δημιουργώντας στη συνέχεια το δικό της σύστημα κοινωνικής διοίκησης - είτε με τη μορφή ενός εργατικού κράτους (Μαρξισμός) ή με τη μορφή των ομοσπονδιακών εργοστασιακών συμβουλίων (αναρχο-συνδικαλισμός).

Παράλληλα όμως προς την προλεταριακή κουλτούρα υπήρχε και μια άλλη παράδοση, αυτή του Κοινοτισμού και της ελευθεριακής κοινοτικής-δημοτικής πολιτικής, μιας πολιτικής, η οποία συστάθηκε στις μικρές πόλεις, στις γειτονιές και τις μεγαλουπόλεις και συμπεριέλαβε κοινοτικές-δημοτικές συνελεύσεις, συμβουλιακή δημοκρατία-κομμούνες-ενώσεις και ομοσπονδίες πόλεων, αφενός, και στην ύπαιθρο είχε δημιουργήσει κοινότητες κοινοκτημοσύνης και κοινής χρήσης, αφετέρου. Ξεκίνησε τον ύστερο μεσαίωνα, όταν ο αρχαιοελληνικός κοινοτισμός που είχε βάση τον αρχαίο δήμο, αναδύθηκε ξανά στα πλαίσια της προ του καπιταλισμού φεουδαρχίας, σαν εναλλακτική δυνατότητα προς την επερχόμενη καπιταλιστικοποίηση των κοινωνικών και παραγωγικών σχέσεων, έστω και αν, όπως αποδείχθηκε, είχε μικρή πιθανότητα να υλοποιηθεί στις τότε πολιτικο-οικονομικές συνθήκες.

Για αντίστοιχα  παραδείγματα στον ευρωπαϊκό χώρο ανατρέξτε στο βιβλίο μας για τον Σύγχρονο Κοινοτισμό^[2]

Αντίστοιχα στον ελλαδικό χώρο έχουμε τις Κοινότητες των Ελλήνων^[3].

Στις σημερινές συνθήκες και λόγω της κρίσης που ήρθε για να μείνει, ο κοινοτισμός έχει ήδη επανέλθει σε όλο τον κόσμο και διαμορφώνεται με τη συλλογική υπόσταση των «κοινοτήτων του αγώνα» και των «κοινοτήτων του κινδύνου». Άνεργοι, φτωχοί εργαζόμενοι, ανειδίκευτη εργατική τάξη και νεολαία, ηλικιωμένοι, φθίνοντες μικρομεσαίοι αγρότες, μικροεπιχειρηματίες, γυναικεία κινήματα, οικολογικά κινήματα, κινήματα αυτοχθόνων και μειονοτήτων, μετανάστες, δηλαδή η κοινωνία των «από κάτω», που βρίσκονται σε κίνδυνο και είναι τα θύματα της παγκοσμιοποίησης δημιουργούν εγχειρήματα κοινοτισμού και κοινοτικές σχέσεις.

Ιδιαίτερα το Ζαπατίστικο κίνημα^[4] και η επέκτασή του στη Νότια Αμερική με τον κοινοτισμό των ιθαγενών λαών, η Κουρδική Δημοκρατική Αυτονομία στην περιοχή της Ροζάβα στη Β. Συρία^[5], καθώς και οικοκοινότητες και κοινότητες ενδιαφερόντων στην Ελλάδα και αλλού, συνδιαμορφώνουν το σημερινό κίνημα του κοινοτισμού.

Η παράδοση αυτή του κοινοτισμού που εμφανίζεται, υποχωρεί και ξαναεμφανίζεται-ιδίως στις δύσκολες συνθήκες και τις επαναλαμβανόμενες κρίσεις στα πλαίσια του καπιταλισμού. Στη χώρα μας, που σε λίγο υποτίθεται ότι θα γιορτάσουμε τα 200 χρόνια της ελληνικής επανάστασης, θα είναι ευκταίο να ανατρέξουμε στο νεοελληνικό πνεύμα του κοινοτισμού που διακατείχε τους πρωτεργάτες της ελληνικής επανάστασης, οι οποίοι στηρίχθηκαν ακριβώς στις αυτοδιοικούμενες -σε ένα βαθμό-στα πλαίσια της τουρκοκρατίας κοινότητες.

Οι νεοέλληνες κοινοτιστές -και ο Καραβίδας ειδικότερα -πρότειναν τον κοινοτικό τρόπο οργάνωσης μετά την επανάσταση. Η ομόσπονδη κοινοτική πολιτεία  ήταν για αυτούς η ενδεδειγμένη εναλλακτική λύση σε σχέση με το αποτυχημένο σε όλες τις περιπτώσεις υπερσυγκεντρωτικό κεντρικό νεοελληνικό κράτος(«πελατειακό κράτος των Αθηνών»), ακόμα και στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Τότε είχαμε και μια προσπάθεια υλοποίησης συγκεκριμένων θεσμών Κοινοτισμού στην «Ελεύθερη Ελλάδα», με τον Κώδικα Ποσειδώνα^[6].

 Η ομόσπονδη κοινοτική πολιτεία αντιπροσωπεύει σήμερα μια  εναλλακτική λύση στο έθνος-κράτος. Η κατεύθυνσή της είναι ασυμβίβαστη με την «εθνικοποίηση της οικονομίας», η οποία ενισχύει μόνο την εξουσία μιας ελίτ που εκτός από την πολιτική δύναμη κατέχει και την οικονομική.   Η πρόσθεση του όρου «ελευθεριακή» θα την συνέδεε και με το πρόταγμα της άμεσης δημοκρατίας στις σημερινές συνθήκες.  Με την έννοια της πολιτικής ελευθερίας και των ελεύθερων αποφάσεων των πολιτών στις συνελεύσεις και τα ανακλητά συμβούλια. Ο όρος συνδέεται και με την οικονομική δημοκρατία που δεν σημαίνει μόνο «δημοκρατία στο χώρο εργασίας" και "συμμετοχή των εργαζομένων". Σημαίνει, στην βαθύτερή της  έννοια, την ελεύθερη, δημοκρατική πρόσβαση σε όλους τους ζωτικούς πόρους και είναι έκφραση της πολιτικής δημοκρατίας, η οποία εγγυάται την ελευθερία από τις υλικές ανάγκες, μιλώντας για κοινοτικοποίηση και για διαχείριση της οικονομίας από τους δήμους, σαν μέρος μιας πολιτικής της δημόσιας αυτοδιοίκησης των πολιτών.

Η ομόσπονδη κοινοτική πολιτεία  συγκεκριμενοποιείται περισσότερο σήμερα στην πρότασή μας για την Κοινότητα των Κοινοτήτων[7], ως μορφή  αυτοδιακυβέρνησης. Μια δημοκρατία δίχως κράτος, θα είναι το είδος της δημοκρατίας που θα αγαπήσουμε στο μέλλον.

Το βασικό ζητούμενο για μας θα πρέπει να είναι ο τρόπος με τον οποίο η Κοινότητα των Κοινοτήτων μπορεί να αποκτήσει σάρκα και οστά εδώ, στον ελλαδικό/αιγιακό χώρο. Πάνω σε αυτήν την κατεύθυνση, καλούμαστε να σκεφθούμε και να επιχειρήσουμε να συμβάλουμε στη διαμόρφωση ενός πρακτικού ριζοσπαστικού προσανατολισμού.
Κοινότητες και συμβούλια υπήρξαν και στο παρελθόν. Δημιουργήθηκαν στην Παρισινή Κομμούνα, στα επαναστατικά κινήματα του τέλους του 19ου και του 20ου αιώνα-κυρίως στη Ρωσική Επανάσταση και στις εξεγέρσεις στη Γερμανία το 1918, σαν συμβούλια εργατών και στρατιωτών - ως μέρος του επαναστατικού σχεδίου. Το κίνημα των Συμβουλίων εξασθενούσε βέβαια γρήγορα -σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις- είτε ως αποτέλεσμα της σταθεροποίησης της επανάστασης (Σοβιετική Ένωση), είτε ως αποτέλεσμα της αντεπανάστασης (Παρισινή Κομμούνα, μετά τη δημοκρατία της Βαϊμάρης στη Γερμανία). Όμως δεν έπαψε να χαρακτηρίζεται από πολλούς συγγραφείς σαν «ο χαμένος θησαυρός της δημοκρατίας», σαν αυθόρμητο μέρος της κάθε επανάστασης (Arendt) και ως εναλλακτική λύση στο αντιπροσωπευτικό σύστημα, γιατί επιτρέπει τη πολιτική συμμετοχή του πληθυσμού.
Αυτό που σήμερα έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι άλλη μία στιγμή κρίσης του ιστορικού Ανατολικού Ζητήματος˙ και αυτό που οφείλουμε να θέσουμε επί χάρτου είναι την πρακτική αντιμετώπισή του μέσα από την οπτική της ριζικής επίλυσης του Κοινωνικού Ζητήματος και αντίστροφα. Δεν πρέπει να περιμένουμε τίποτα το λυτρωτικό από τα διακυβερνητικά μαγειρέματα μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των μεγάλων πλανητικών παικτών (ΗΠΑ, Ρωσία), της Τουρκίας και των λοιπών περιφερειακών δυνάμεων της γεινονιάς μας. Η οικονομική ασφυξία που μας έχει επιβληθεί από τις μνημονιακές επιταγές με τη μείωση των μισθών και την κατακόρυφη αύξηση της φορολογίας, η περιστολή των εργατικών δικαιωμάτων, η διαρκής υποβάθμιση των κρατικών υπηρεσιών υγείας, παιδείας, κ.λπ., η συμβίωση με χιλιάδες νέων προσφύγων και η στήριξή τους, όλα αυτά διαμορφώνουν μία νέα εικόνα δυστοπίας. Η διέξοδος, είναι η εφαρμογή, προφανώς τοπική σε πρώτη φάση, ενός σχεδίου ευτοπικής ανασυγκρότησης της κοινωνίας.
Χρειάζεται ένα ευρύ, συνολικό σχέδιο κοινωνικής αναγέννησης και ανασυγκρότησης, παρόμοιο στη σύλληψή του με εκείνο της καλής διακυβέρνησης, που εφαρμόζεται στις ιθαγενικές περιοχές του νότιου Μεξικού, ή εκείνο της δημοκρατικής αυτονομίας, που προωθείται στις κουρδικές περιοχές. Και στις δύο περιπτώσεις, ο ρόλος των ομόσπονδων αυτόνομων συμβουλίων και η κοινοτικοποίηση όλο και μεγαλύτερων τμημάτων της κοινωνικής και οικονομικής ζωής είναι βασικά γνωρίσματά τους.
Η Κοινότητα των Κοινοτήτωνείναι η διέξοδος εκείνη που μπορεί να αποτελέσει πολιτικήπρόταση αντικατάστασης του κεντρικού εθνικού κράτους για τους λαούς στην ανατολική αλλά και στην ευρύτερη Μεσόγειο.  Εμείς οι έλληνες βαλκάνιοι-μεσανατολίτες-μεσογειακοί-νοτιοευρωπαίοι, οφείλουμε να εξετάσουμε ψύχραιμα και πέρα από ιδεολογικές αγκυλώσεις αυτά τα παραδείγματα. Οι συνελεύσεις πολιτών σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο, δρόμο ή γειτονιά των πόλεων και σε κάθε χωριό, είναι απαραίτητοι όροι για το σχεδιασμό της παραγωγής, της αλλαγής των θεσμών και της δημιουργίας κοινοτικών δεσμών, προκειμένου να υπερβούμε κατ’ αρχήν στην πράξη το συγκεντρωτικό κράτος.

Η οικονομία και η πολιτική των μνημονίων δε μπορεί παρά να καταρρεύσει, το επόμενο χρονικό διάστημα. Είναι ευκαιρία να ακολουθήσουμε μια διαδικασία δημιουργίας αποκεντρωμένων δομών που θα συνδυάζουν τη μόρφωση, την παραγωγική διαδικασία αντίστοιχη των κοινωνικών αναγκών, τη δοκιμή δημοκρατικών θεσμών, που θα απαντά ταυτόχρονα και στην οικονομική και στην κρίση αξιών. Όλη αυτή η αναζήτηση κυρίως μετά το 2011 και τις συνελεύσεις του κινήματος των πλατειών, όντας αμήχανη μέχρι τώρα, αξίζει τον κόπο να στραφεί στην αλλαγή του γύρω κόσμου με μια επιστροφή στις ενδογενείς δυνατότητες που άφησε ανολοκλήρωτες η ιδιαίτερη ιστορία αυτού του τόπου, εμποτισμένη πια με τις σύγχρονες ελευθεριακές-οικολογικές αντιλήψεις.

Η Κοινότητα των Κοινοτήτων αποτελεί πρόταση αυτοθέσμισης των κοινωνιών και των προσώπων-πολιτών που δεν αρκούνται στη διαπίστωση ότι για όλα ευθύνεται ο καπιταλισμός και οι τραπεζίτες. Που δεν επιλέγουν τη θυματοποίησή τους και την παθητικότητα. Που αρνούνται τον ιδρυματισμό τους, αναθέτοντας τη λύση στο πολιτικό προσωπικό των κομμάτων της αντιπροσωπευτικής και εξόχως ολιγαρχικής δημοκρατίας. Που κινούνται ενάντια και παράλληλα σε αυτή την αφήγηση, προτείνοντας μια άλλη μορφή οργάνωσης της κοινωνίας-δημιουργώντας ήδη από τώρα βασικά στοιχεία της- σαν κοινωνικοπολιτικό κίνημα.

Το κύτταρο της κοινωνίας που θα αγαπήσουμε έχει στον πυρήνα του την έννοια της κοινότητας με τα νοήματα και τα προτάγματά της: την αυτοθέσμιση, τη δημοκρατία, τις συνελεύσεις, τα ανακλητά συμβούλια, την ομοσπονδιοποίηση!

Η Κοινότητα, είτε αυτή βρίσκεται στην ύπαιθρο χώρα είτε σε γειτονιά μιας πόλης, θα είναι το βασικό κύτταρο των θεσμών της Άμεσης Δημοκρατίας που επιδιώκει ένα ανάλογο κίνημα ξεκινώντας από την Τοπική Αυτοδιοίκηση(Τ.Α). Η χωρική κοινότητα και η πόλη δεν είναι μόνο ο λειτουργικός τόπος της καθημερινής ζωής και διαμονής. Είναι ταυτόχρονα και ένα πολιτικό σώμα πολιτών που αποφασίζει για τα μικρά και τα μεγάλα προβλήματα που τους απασχολούν. Εδώ έχει λοιπόν εφαρμογή αυτό που πρέπει να εκφράζει με την κυριολεκτική σημασία της η λέξη πολιτική(και όχι με την τρέχουσα έννοια της διαχείρισης των πραγμάτων του κράτους-πολιτείας). Εδώ η γενική έννοια της κοινωνίας μπορεί να πάρει μια πιο συγκεκριμένη μορφή. Αυτή της τοπικής κοινωνίας, της κοινωνίας των πολιτών. Των ενεργών και συμμετεχόντων σε συνελεύσεις πολιτών, που προσπαθούν να δημιουργήσουν μια δημόσια σφαίρα στην οποία να υπάρχει μια ορθολογική , δημιουργική και ηθική αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Να δημιουργήσουν ένα δήμο των πολιτών και όχι του δημοτικού συμβουλίου, των συνοικιακών και δημοτικών συνελεύσεων και όχι της δημαρχίας και αντιδημαρχίας, τη ομοσπονδιακής ένωσης των δήμων σε περιφέρεια και όχι του πάλε ποτέ νομάρχη ή του σημερινού αντιπεριφεριάρχη και περιφερειάρχη. Θα στηριχθεί βασικά σε γενικές συνελεύσεις, θεματικές συνελεύσεις και φόρα, συμβούλια όπως πολιτισμού, υγείας, πρόνοιας και κοινωνικής προστασίας, προστασίας περιβάλλοντος και ενεργειακού εφοδιασμού στη βάση εναλλακτικών μορφών ενέργειας, εξάλειψης των κοινωνικών διακρίσεων, νεολαίας κ.λ.π. Θα στηριχθεί στην έννοια του συλλογικού πολίτη και του ανακλητού εκπροσώπου.

Το κλειδί για αυτό θα είναι ο συμμετοχικός προϋπολογισμός και προγραμματισμός^[8], ο οποίος θα διαμορφώνεται με βάση τις προτεραιότητες που θέτουν οι συνελεύσεις των κοινοτικών διαμερισμάτων και των γειτονιών των πόλεων, τη δικαιοσύνη, τους τοπικούς πόρους και το μικρότερο οικολογικό αποτύπωμα. Αυτές οι συνελεύσεις επιλέγουν εκπροσώπους(ανάλογα με τον αριθμό των συμμετεχόντων)για τον προϋπολογισμό και με βάση τις προτάσεις των συνελεύσεων και τις προτάσεις, μελέτες και πόρους της δημαρχίας, αποφασίζουν σε συνέλευσή τους για το τι θα προτείνουν να υλοποιηθεί τελικά στην επόμενη περίοδο(π.χ ενός έτους). Η ίδια διαδικασία μπορεί να επαναληφθεί και για αποφάσεις που αφορούν στα έσοδα, έξοδα και επενδύσεις του κάθε δήμου, δηλαδή τον προγραμματισμό του. Έτσι σιγά-σιγά θα πείθονται όλο και περισσότεροι να συμμετέχουν, γιατί θα το βλέπουν πρακτικά ότι από αντικείμενο διαχείρισης της πολιτικής, που ήταν μέχρι τώρα, θα μετατραπούν σε υποκείμενα διαμόρφωσης των συνθηκών ζωής τους και άρα θα αξίζει τον κόπο να συμμετάσχουν.

Στη διεκδίκηση της θεσμοθέτησης της παραπάνω διαδικασίας στους υπάρχοντες δήμους, μπορούν να βοηθήσουν ανάλογες ΤοπικέςΣυνελεύσεις Πολιτών με τα χαρακτηριστικά της «δημοκρατίας εν δράσει». Τη πρώτη «μαγιά» μιας τέτοιας συνέλευσης μπορούν να αποτελέσουν πολίτες της τοπικής κοινωνίας, που ήδη συμμετέχουν σε διάφορα κοινωνικά, οικολογικά και πολιτικά κινήματα και που συνήθως δεν σχετίζονται με το υπάρχον κομματικό σύστημα. Είναι αυτοί που έχουν ονομασθεί γενικά «ενεργοί πολίτες» ή «ακτιβιστές» για την επίλυση διάφορων θεματικών προβλημάτων καθώς και μέλη του αντιπαγκοσμιοποιητικού κινήματος των τελευταίων χρόνων. Είναι αξιόλογοι άνθρωποι-μέχρι τώρα αποστασιοποιημένοι- αλλά προερχόμενοι από τους ιστορικούς ιδεολογικούς χώρους του σοσιαλιστικού, αναρχικού, ελευθεριακού κομμουνισμού, της αυτονομίας και της κοινωνικής-πολιτικής οικολογίας. Αυτή η πρώτη «μαγιά» που αναλαμβάνει τη πρωτοβουλία, δεν περιχαρακώνεται. Φροντίζει να πλαισιωθεί, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, από απλούς πολίτες που θα αποφασίσουν ότι δεν πάει άλλο και δεν έχουν να περιμένουν τίποτα από κανένα μηχανισμό ή «πεφωτισμένη» προσωπικότητα. Στη συνέχεια φροντίζουν όλοι μαζί να πετύχουν μεταξύ τους καταρχήν μια συναίνεση σε ένα πρόγραμμα τοπικής παρέμβασης. Στην κατεύθυνση ότι η συνέλευση των ανακλητών εκπροσώπων των συνελεύσεων μπορεί να αποφασίσει-συμμετέχοντας στις τοπικές εκλογές^[9]-να αναλάβει τον δήμο για να εφαρμόσει, να υλοποιήσει και να θεσμοθετήσει -στα πλαίσια του δήμου- ένα πρόγραμμα Άμεσης Δημοκρατίας.

Αυτή η διαδικασία υλοποίησης και θεσμοθέτησης δομών άμεσης δημοκρατίας θα οδηγούσε, όχι μόνο μακροπρόθεσμα αλλά και μεσοπρόθεσμα, στο να αλλάξει ο συσχετισμός δυνάμεων στους θεσμούς της Τ.Α. Όταν γίνει αυτό σε αρκετούς δήμους, τότε θα είναι δυνατόν να τεθεί επί τάπητος το ζήτημα ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου και η έκφρασή του σε ένα νέο σύνταγμα που δε θα στηρίζεται στην κοινοβουλευτική δημοκρατία και το σημερινό κομματικό σύστημα, αλλά σε όσο γίνεται πιο αμεσοδημοκρατικούς θεσμούς, με τη μορφή της ομοσπονδίας δήμων και συνομοσπονδίας των διοικητικών περιφερειών(Χωρικών Ενοτήτων)-Ομοσπονδιακής Κοινοπολιτείας-Κοινότητα των Κοινοτήτων.

Πιο συγκεκριμένα η θεσμοθέτηση της άμεσης δημοκρατίας με βάση την υπάρχουσα σήμερα Τ.Α. θα μπορούσε να πάρει την ακόλουθη μορφή-όχι οπωσδήποτε την μοναδική:

Οι κοινότητες της υπαίθρου θα πρέπει να έχουν την αυτονομία τους και να λειτουργούν με γενικές συνελεύσεις και το εκλεγόμενο κάθε φορά ανακλητό Συμβούλιο Κοινότητας(Σ.Κ.).

 Μέχρι και 10 τέτοιες κοινότητες μπορούν π.χ. να αποτελούν έναν ιδιαίτερο δήμο, όπου μετά από σε δεύτερο επίπεδο συνέλευση των μελών των Σ.Κ. αποφασίζεται ο τρόπος επίλυσης και η προτεραιότητα των προβλημάτων και ο συμμετοχικός προγραμματισμός και προϋπολογισμός του Δήμου, γίνεται κοινωνικός έλεγχος και εκλέγεται το συμβούλιο του αντίστοιχου Δήμου(Σ.Δ.), για να εκφράζει το Δήμο στο τρίτο επίπεδο, στη συνέλευση της Χωρικής Ενότητας(Χ.Ε)^[10].
Στα πλαίσια μιας τέτοιας Χ.Ε. μια πόλη αυτοοργανώνεται ως εξής: τα νοικοκυριά ενός δρόμου ή ενός τετραγώνου καλύτερα, μπορούν να συστήσουν μια κοινότητα, που λειτουργεί με συνέλευση μελών- κάθε φορά ενός-των νοικοκυριών και ασχολείται με όλα τα προβλήματά τους τα οποία βάζει σε μια προτεραιότητα για επίλυση, είτε εκ των ιδίων πόρων της κοινότητας, είτε με προώθησή τους προς την συνοικία και εκλέγει το Συμβούλιο της Κοινότητας(Σ.Κ). Όλες οι κοινότητες μιας γειτονιάς συμμετέχουν στη συνέλευση γειτονιάς(Σ.Γ.) με τα Σ.Κ. και εκλέγουν το Συνοικιακό Συμβούλιο(Σ.Σ.). Όλα τα Σ.Σ. συμμετέχουν στη συνέλευση του Δήμου της πόλης για τον συμμετοχικό προγραμματισμό-προϋπολογισμό και τον κοινωνικό έλεγχο και εκλέγουν το Συμβούλιο του Δήμου(Σ.Δ.)

Οι μεγάλες πόλεις χωρίζονται σε περισσότερους δήμους, ανάλογα με τον πληθυσμό. Στις μεγάλες λοιπόν πόλεις μπορεί να δημιουργηθεί και ένα τέταρτο επίπεδο διαβούλευσης, η Συνέλευση Πόλης(Σ.Π.) που εκλέγει και το Συμβούλιο Πόλης(Σ.Π.) και μαζί με τα συμβούλια των υπαίθριων και των αστικών δήμων συμμετέχουν στη συνέλευση της Χ.Ε. Εδώ παίρνονται αποφάσεις για όλα τα ζητήματα που απασχολούν την Χ.Ε. και εκλέγεται το Συμβούλιο της Χωρικής Ενότητας για τη συμμετοχή στην Ομοσπονδία των Χ.Ε. της επικράτειας(Κοινότητα των Κοινοτήτων).
Στη Συνέλευση της Χ.Ε. συμμετέχουν επίσης και ιδιαίτερες επιτροπές που θα χρειασθεί να γίνουν για κάθε τομέα της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας στους δήμους και τις περιφέρειες, όπως για την υγεία, την παιδεία, τη δικαιοσύνη, τη βιοτεχνική- βιομηχανική παραγωγή, τον ενεργειακό εφοδιασμό, το περιβάλλον και την οικολογική ισορροπία, την αυτοπροστασία των κοινοτήτων, την φυλετική ισότητα, τον πολιτισμό, τις μειονότητες κ.λπ.

Μια τέτοια ή παρόμια δυνατότητα οφείλουμε με θάρρος και επιμονή να διερευνήσουμε, όσοι ενδιαφέρονται-και δεν μιλούν μόνο θεωρητικά- για την άμεση δημοκρατία και την εφαρμογή της στον ελλαδικό χώρο και στις σημερινές συνθήκες.

---

[1] Η δημοκρατία σκέτο χωρίς το επίθετο «άμεση», που σημαίνει το «Κράτος του Δήμου» με την αρχαιοελληνική σημασία και όπως πήρε σάρκα και οστά στις αρχαιοελληνικές πόλεις-κράτος. Είμαστε όμως σήμερα αναγκασμένοι να βάζουμε το επίθετο γιατί είναι απαραίτητο να διακριθεί από τις σημερινές μορφές δημοκρατίας με διάφορα επίθετα, όπως «ρεμπουπλικανική». «αντιπροσωπευτική», «λαϊκή», «προλεταριακή» κ.λπ.

[2] Διεξοδικά στο κεφάλαιο «Οι ρίζες του ευρωπαϊκού κοινοτισμού», στο βιβλίο μας «Ο σύγχρονος Κοινοτισμός», εκδόσεις των συναδέλφων 2015.

[3] Διεξοδικά στο κεφάλαιο: «Ο Κοινοτισμός στον ελληνικό χώρο» στο παραπάνω αναφερθέν βιβλίο μας για τον Σύγχρονο Κοινοτισμό

[4]Οι Ζαπατίστας έγιναν παγκοσμίως γνωστοί στις αρχές του 1994. Σχεδόν δύο δεκαετίες τώρα επιχειρούν να οικοδομήσουν ένα σύστημα αυτόνομης διακυβέρνησης σε χωριά της πολιτείας Τσιάπας, μια από τις φτωχότερες περιοχές της χώρας, με έμφαση στους αυτόχθονες και τις κολεκτίβες. Η περιοχή αφορά σε πάνω από 1000 κοινότητες που συνενώνονται σε 30 περίπου δήμους, οι οποίοι σχηματίζουν 5 περιφέρειες (καρακόλ) με πάνω από 200.000 πληθυσμό. Το κίνημα των Ζαπατίστας στηρίχθηκε στις πραγματικές ανάγκες του αυτόχθονου πληθυσμού της περιοχής και έβαλε σαν κύριους στόχους:  αυτόνομο σύστημα οικονομίας με γη, στέγη, δουλειά και ψωμί για τους ιθαγενείς, επίσης την εξασφάλιση της υγείας , εκπαίδευσης, δικαιοσύνης και ελευθερίας, καθώς και του δικαιώματος διατήρησης του πολιτισμού τους. Όλα αυτά με ένα σύστημα αυτοδιακυβέρνησης στη βάση των συνελεύσεων των κοινοτήτων, των συμβουλίων τους, των δημοτικών συμβουλίων(με αιρετά, ανακλητά μέλη από όλες τις κοινότητες του δήμου) και των συμβουλίων «χρηστής διακυβέρνησης» σε επίπεδο Καρακόλ. Μαζί με την πρακτική της εναλλαγής, της ανακλητότητας και του ελέγχου εφαρμόζεται ένα πλήρες σύστημα άμεσης δημοκρατίας. Περισσότερα στις σελ. 156-169 του παραπάνω βιβλίου.

[5] Οι Κούρδοι της Συρίας –σε συνθήκες πολέμου και εμπάργκο από όλες τις πλευρές-ανέλαβαν τον έλεγχο των εδαφών τους και ανακήρυξαν μια δημοκρατική, πολυεθνική, πολυθρησκευτική Αυτονομία, ιδρύοντας τρία αυτοδιοικούμενα καντόνια: Κομπάνι, Αφρίν και Τζαζίρα (Kobanî, Afrîn, Cizîrê), τα οποία θα πρέπει να είναι μέρος μιας δημοκρατικής Συρίας χρησιμεύοντας ως πρότυπα προς μίμηση για όλη τη Συρία και τη Μέση Ανατολή. Περισσότερα για την Κουρδική Δημοκρατική Αυτονομία στον Σύγχρονο Κοινοτισμό σελ. 169-180 και στο περιοδικό «Ευτοπία», τευχος 24, Απρίλης 2016

[6] Διαβάζοντας κανείς τα βιβλία του Γεωργούλα Μπέικου «Η λαϊκή εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα» και της Ρίκα Μπουσχότεν «Ανάποδα χρόνια, συλλογική μνήμη και ιστορία στο Ζιάκα Γρεβενών (1900-1950)» βλέπει ότι οι ιδέες του Αγροτικού Κόμματος και τα διεκδικητικά κινήματα του μεσοπολέμου έχουν επίδραση στις ορεινές περιοχές και τις αγροτικές κοινότητες της χώρας και τις μπόλιασαν με ριζοσπαστισμό. Η κινηματική δυναμική των αγροτικών στρωμάτων – κυρίως πεδινών – πριν την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά, μετά από αυτήν και ιδιαίτερα μετά το 1940 συνεπήρε και ένα πλειοψηφικό κομμάτι του ανδρικού-κυρίως- ορεινού αγροτικού κόσμου που συμμετείχε ενεργά στην πολιτική κοινότητα. Η εμπειρία της ΕΑΜικής λαϊκής εξουσίας αποτελεί παράδειγμα για το πως η προϋπάρχουσα πολιτικοποίηση και όχι μόνο η σχολική ή η πανεπιστημιακή μόρφωση είναι καθοριστικός παράγοντας για τη δημοκρατική λειτουργία.

 

[7] Στο  νέο μας βιβλίο:Για την Κοινότητα των Κοινοτήτων, με το πρόταγμα της αυτονομίας, της αποανάπτυξης, του κοινοτισμού και της άμεσης δημοκρατίας, από τις εκδόσεις των συναδέλφων

 

[8] Ο οποίος είναι διεκδικήσιμος στα πλαίσια της υπάρχουσας Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αρκεί να απαιτηθεί από αποφασισμένες Τοπικές Πρωτοβουλίες Πολιτών που θα το βάλουν σαν στόχο από σήμερα. Και τέτοιες έχουν δημιουργηθεί σε μερικούς τοπικούς δήμους της επικράτειας. 

[9]Το θέμα της απόφασης για συμμετοχή ή όχι στις τοπικές εκλογές θα το αποφασίζουν οι τοπικές Συνελεύσεις Πολιτών, εάν και εφόσον το κρίνουν απαραίτητο. Η δικιά μας αντίληψη είναι ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση και  οι αντίστοιχες εκλογές αποτελούν προνομιακό χώρο παρέμβασης και ζύμωσης των προταγμάτων μας στην πορεία προς την Κοινότητα των Κοινοτήτων, αν και όταν δημιουργηθούν οι κινηματικές προϋποθέσεις. 

[10] Στην πρότασή μας τον Δήμο ή την Χωρική Ενότητα(Χ.Ε.) δεν τον ορίζουμε μόνο με την σημερινή διοικητική έννοια του «Καλλικράτη» ή του «Κλεισθένη», αλλά κυρίως ως βιο-περιοχή και ως βιοπεριφέρεια που έχουμε ήδη αναφερθεί.

Τι περιμένουμε, δεν υπάρχουν «σωτήρες». Εμείς είμαστε αυτό που περιμέναμε, στον δρόμο προς έναν μετα-καπιταλιστικό κόσμο!

Καθόλα αυτά τα χρόνια της λεγόμενης οικονομικής κρίσης , αλλά και κατά την παρούσα επιδημιολογική κρίση, έχει λάβει χώρα στην νεοελληνική κοινωνία μία  διαδικασία, με κεντρικό άξονα την επανανοηματοδότηση του αξιακού μας συστήματος και των πολιτικών μας προταγμάτων.

Μεμονωμένα άτομα αλλά και ομάδες, συλλογικότητες και κινήματα έχουν αναπτυχθεί παντού στην Ελλάδα, έχουν αφήσει πίσω τους το «αναπτυξιακό» μοντέλο που προωθεί τον καταναλωτικό τρόπο ζωής και έχουν υιοθετήσει άλλες φιλοσοφίες και άλλους τρόπους προσωπικής και συλλογικής διαβίωσης.

Η πολύχρονη πορεία ζωής όλων αυτών των ανθρώπων και ομάδων έχει αποδείξει ότι υπάρχουν υγιή και δυναμικά κοινωνικά κύτταρα, οι δράσεις των οποίων επιθυμούν να συναντηθούν και να συντονιστούν.

Στα σημερινά εγχειρήματα του πολύμορφου αυτού κινήματος και στις δραστηριότητές του, εμπεριέχονται οι δυνατότητες μιας κοινωνίας σε μετακαπιταλιστική μετάβαση. Στοιχεία της έχουν ήδη δημιουργηθεί, εάν και ακόμα ξετυλίγονται και δεν είναι πλήρη. Τέτοια στοιχεία είναι αυτά της άμεσης δημοκρατίας στα πλαίσια της λειτουργίας των εγχειρημάτων, της οικολογίας με τη μορφή του μικρότερου οικολογικού αποτυπώματος στις οικονομικές δραστηριότητές τους, της οικονομίας των αναγκών στις πρακτικές της αλληλέγγυας και συνεργατικής οικονομίας που υλοποιούν. Της ισότητας των αμοιβών και των αυτοκαθοριζόμενων συνθηκών εργασίας από τα μέλη τους, της ισότητας των φύλων και των μειονοτήτων στη συμμετοχή και στη λήψη των αποφάσεων κ.λπ.

Ταυτόχρονα αυτά τα εγχειρήματα είναι πάντα εκτεθειμένα στον κίνδυνο να εκληφθούν ως ιδιοτελείς προσπάθειες για βελτίωση των συνθηκών ζωής μόνο των μελών τους και όχι και των κοινοτήτων γύρω τους. Αμυντικές μάχες, συγκρούσεις και διαπραγματεύσεις για οικειοποίηση κοινών πόρων απαιτούνται για όσο διάστημα το ιεραρχικό εθνικό κράτος και η καπιταλιστική αγορά με τις αντίστοιχες λογικές τους κυριαρχούν. Αυτές οι μάχες θα γίνονται πιο επιτυχείς, αν δίνονται στο πλαίσιο ενός ισχυρού, κοινού και πάνω από όλα χειραφετικού κοινωνικού κινήματος.

Το συγκεκριμένο μετα-καπιταλιστικό όραμα είναι ένας κόσμος που δεν είναι ιεραρχικός, αλλά συνδεδεμένος με δίκτυα λειτουργικά όλων των επιπέδων και δεσμών, είναι αυτο-οργανωμένος και οι βασικές προσωπικές ανάγκες όλων των πολιτών μπορούν να ικανοποιηθούν μέσω της αφθονίας των συλλογικών αγαθών (Commons). Αυτός ο κόσμος θα χαρακτηρίζεται εξάλλου από αυτοκαθοριζόμενες και γεμάτες ευθύνη σχέσεις δραστηριοτήτων και εργασίας, οι οποίες θα φέρνουν χαρά και νόημα, χωρίς υπερβολική εκμετάλλευση πόρων ή καταστροφή οικοσυστημάτων.

Το κίνημα των κοινοτήτων εμπιστεύεται το ανθρώπινο δυναμικό και μεταφράζει την έννοια της βιωσιμότητας στη γλώσσα των ανθρώπινων αναγκών: Υπάρχει μια βασική ανάγκη, η διατήρηση του πλανήτη, η οποία μπορεί να ικανοποιηθεί μόνο εάν οργανώσουμε την ικανοποίηση, τόσο των ατομικών όσο και των συλλογικών αναγκών, σε αρμονία με τα όρια που βάζουν οι δυνατότητες των οικοσυστημάτων της γης. Η κοινή χρήση είναι ένας συγκεκριμένος τρόπος αντιμετώπισης της ανθρώπινης και μη ανθρώπινης φύσης, ο οποίος δεν βασίζεται στους καταναγκασμούς του αφηγήματος της «ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων», αλλά αναγνωρίζει ότι εμείς οι άνθρωποι είμαστε ένα (ανα)παραγόμενο στοιχείο του πλανήτη γη. Τα Κοινά (Commons) βέβαια ενδέχεται να μην επιλύσουν μακροπρόθεσμα όλα τα προβλήματα του κόσμου. Αλλά ζούμε το τέλος του καπιταλιστικού κόσμου, στο οποίο δυστοπικό τέλος, οι αντιθέσεις μάλλον τείνουν να επιδεινώνονται και οι συγκρούσεις γίνονται όλο και πιο βάναυσες. Για αυτό είναι ιδιαίτερης σημασίας η δημιουργία θετικών προοπτικών, η διατύπωση και – περισσότερο από οτιδήποτε – η πρακτική ενός αλληλέγγυου οράματος.

Για το μέλλον, φαίνεται επιθυμητό και απαραίτητο να βρεθεί κοινά αποφασισμένη και συντονισμένη κατεύθυνση για την προοπτική του κινήματος. Ο όρος σύγκλιση ταιριάζει σε τέτοιες διαδικασίες σχηματισμού συμμαχιών και περιλαμβάνει επίσης πολλά άλλα ρεύματα που κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση. Ταυτόχρονα, πρέπει επίσης να εντατικοποιηθούν οι συζητήσεις γύρω από το περιεχόμενο, ώστε να αναλυθούν παραπέρα και τα στρατηγικά ζητήματα, αλλά και να συζητηθούν ανοιχτά τα αμφιλεγόμενα ζητήματα. Μόνο έτσι μπορεί να αποφευχθεί η σημερινή πραγματικότητα, όπου τα διαφορετικά ρεύματα δεν είναι συνδεδεμένα και δρουν παράλληλα και απομονωμένα. Θα χρειασθεί να ληφθεί μέριμνα ώστε να προέλθει μια διασύνδεση που θα χαρακτηρίζεται βέβαια από ποικιλομορφία και όχι οπωσδήποτε από ταύτιση.

Το βασικότερο που θα χρειασθεί να επιδιώξουμε σε όλη αυτή την πορεία διαχρονικά είναι - πέρα από τη συγκεκριμενοποίηση και εμβάθυνση μιας πρότασης όσον αφορά στην οικονομία της αποανάπτυξης- να εμβαθύνουμε και στους δύο επόμενους πυλώνες, δηλαδή την κοινοτική οργάνωση και τη θέσμιση της άμεσης δημοκρατίας με τη μορφή του ελεύθερου ομοσπονδιακού κοινοτισμού. Θα χρειασθεί κυρίως να επιδιώξουμε τη δημοκρατική αναγέννηση του πολίτη. Έχοντας φυσικά επίγνωση της δυσκολίας που υπάρχει, λόγω του κυρίαρχου ανθρωπολογικού τύπου που έχει διαμορφώσει σήμερα ο καπιταλισμός: της ιδιώτευσης, της απάθειας, της συναλλαγής και της αλλοτρίωσης.
Στην ελλαδική αποικία χρέους, με ένα λαό σε επιτήρηση που κυριαρχεί η συνείδηση της παραίτησης και της ανάθεσης σε πολιτικούς «σωτήρες», μας χρειάζεται ένα αποκεντρωμένο σχολείο γνώσης και στοχασμού. Τα κοινοτικά εγχειρήματα κάθε μορφής και αντικειμένου, καθώς και η δημιουργία αποκεντρωμένων δομών που θα συνδυάζουν τη μόρφωση, την παραγωγική διαδικασία αντίστοιχη των κοινωνικών αναγκών, τη δοκιμή δημοκρατικών θεσμών, που θα απαντά ταυτόχρονα και στην οικονομική και στην κρίση αξιών, θα είναι και το σχολείο όπου θα αναπτυχθεί η ατομική και κοινωνική συνείδηση του νέου ανθρωπολογικού τύπου της ριζοσπαστικής αλλαγής. Του ανθρωπολογικού τύπου που θα θέσει και όλη την κοινωνία σε μια κίνηση μετάβασης προς μια κοινωνία ισοκατανομής πόρων και εξουσιών, ενταγμένης με ισορροπία στα τοπικό και πλανητικό οικοσύστημα και τη φύση, δημιουργώντας ταυτόχρονα συνθήκες ευζωίας για τις παρούσες και μελλοντικές γενιές.

Ήλθε ο καιρός, που τα κοινωνικά κινήματα της αλληλεγγύης, του συνεργατισμού, της αντίστασης στην καταστροφή του περιβάλλοντος, και γενικότερα της αποανάπτυξης-τοπικοποίησης, του ελευθεριακού κοινοτισμού, της ριζοσπαστικής οικολογίας και προστασίας του κλίματος, της αυτοδιαχείρισης και της άμεσης δημοκρατίας, θα χρειασθεί να γίνουν και πολιτικά, και συνδεόμενα μεταξύ τους να μετατραπούν σε ενιαίο πολιτικό κίνημα μετάβασης σε μετακαπιταλιστική κοινωνία.

Μπορούμε να  ξεκινήσουμε από την Ελλάδα, όχι μόνο επειδή είναι ο «ναυαγός» του σημερινού μοντέλου της καπιταλιστικής ανάπτυξης, αλλά γιατί δοκιμάσθηκε και η «εναλλακτική λύση» της Αριστεράς στις σημερινές συνθήκες με παταγώδη αποτυχία. Θα χρειασθεί να διαμορφώσουμε ένα νέο είδος πολιτικής που θα στοχεύει στην ευζωία μας και θα στηρίζεται όχι πλέον στη διαμεσολάβηση, αλλά στη συμμετοχή, στη αυτοεκπροσώπηση, στην αυτοοργάνωση!

Αυτή η νέα ριζοσπαστική πολιτική θα χρειασθεί να αγνοήσει όλα τα μέχρι τώρα ανυπόστατα για την ευζωία μας κριτήρια, όπως το ΑΕΠ, τα χρέη κ.λπ. και να νοηματοδοτήσει με νέες έννοιες και αξίες, την καθημερινότητα του "μέσου" πολίτη. Να δημιουργήσει μια νέα ατομική και κοινωνική συνείδηση, η οποία θα κατανοήσει ότι επιτέλους δε μπορεί η ανθρωπότητα να καταναλώνει και να εξαφανίζει σταδιακά τους πόρους ενός πεπερασμένου πλανητικού οικοσυστήματος. Ούτε να αυτοκτονεί "με το πηρούνι και το κουστούμι της".  Αλλά να επιδιώξει μια αξιοβίωτη ζωή που θα συνοψίζεται στα εξής απλά αποαναπτυξιακά συνθήματα:

-Αντί του σημερινού όλο και πιο γρήγορα και επιφανειακά: πιο αργά και σε βάθος

-Αντί του όλο και περισσότερα: ποιότητα, επάρκεια, τα λιγότερα είναι συνήθως αρκετά

-Αντί του όλο και πιο ανταγωνιστικά: συνεργατικά και αλληλέγγυα

-Αντί του όλο και πιο μεγάλα, όλο και πιο μακριά και παγκοσμιοποιημένα: πιο μικρά, πιο κοντά και τοπικά

-Αντί μια χρήσης και με ημερομηνία λήξης: πιο γερά και επανάχρηση

-Αντί για το απρόσωπο και ομογενοποιημένο της μαζικής παραγωγής: πιο όμορφα και προσωπικά

-Αντί μόνο για όποιον έχει χρήματα και μέσω της αγοράς: πιο δίκαια, για τον καθένα που το έχει ανάγκη, από τον καθένα που μπορεί!

Να διαμορφώσουμε «από τα κάτω» ένα απαραίτητο ρεαλιστικό και ελκυστικό πολιτικό πρόγραμμα για την ευζωία για το ξεπέρασμα της σημερινής κατάρρευσης και συγχρόνως για τη μετάβαση σε μια μετακαπιταλιστική κοινωνία, που θα στηριχθεί:

 

-στην οικονομία των βιοτικών αναγκών και στα «κοινά» όσον αφορά στο περιεχόμενο,

-στον συνεργατισμό-συνεταιρισμό όσον αφορά στις σχέσεις παραγωγής, 

-στη συλλογική-κοινοτική-δημοτική ιδιοκτησία όσον αφορά στα μέσα παραγωγής, 

-στην εγγύτητα, τις μικρές αποστάσεις και την ελεύθερη ενέργεια των ΑΠΕ, όσον αφορά στο μικρότερο δυνατό οικολογικό αποτύπωμα

-στην άμεση δημοκρατία όσον αφορά στις αποφάσεις και τους πολιτικούς θεσμούς

Για ένα νέο «κοινωνικό συμβόλαιο»

Αυτό δεν μπορεί παρά να έχει ως ανώτατη αρχή την έννοια της άμεσης/συμβουλιακής/ κοινωνικής δημοκρατίας, στην οποία όλοι δύνανται να συμμετέχουν ισότιμα στη διαμόρφωση των συνθηκών ζωής και στη διαχείριση των κοινών. Η αρχή αυτή μπορεί να βρει εφαρμογή στη σύγκλιση τακτικών λαϊκών συνελεύσεων, σε τακτά χρονικά διαστήματα, σε επίπεδο χωρικής ενότητας. Οι λαϊκές συνελεύσεις θα καλούνται ταυτόχρονα σε όλες τις χωρικές ενότητες, στις οποίες υπάρχει η δυνατότητα σύγκλισής τους. Εκεί θα συζητούνται όλα τα βασικά προβλήματα της περιοχής ή της χώρας.

Από τις λαϊκές συνελεύσεις, θα ορίζεται (με εκλογή, με κλήρωση ή συναινετικά) ένα Γενικό Αυτόνομο Συμβούλιο Χωρικής Ενότητας με συγκεκριμένο αριθμό ανακλητών εκπροσώπων. Επίσης, θα ορίζονται με τον ίδιο τρόπο Θεματικά Αυτόνομα Συμβούλια Χωρικής Ενότητας πάνω σε ζητήματα όπως π.χ. α)της οικονομίας- παραγωγής, β) των κοινωνικών αγαθών(παιδεία, υγεία, πολιτισμός, κ.λ.π.), γ) των κοινωνικών και εργατικών δικαιωμάτων, δ) των οικολογικών ζητημάτων και ε) της κοινωνικής αυτοάμυνας.

Στο Γενικό Αυτόνομο Συμβούλιο θα συμμετέχουν μέλη των Θεματικών Συμβουλίων αλλά και εκπρόσωποι που θα καθοριστούν απευθείας από τη Λαϊκή Συνέλευση Χωρικής Ενότητας. Με αυτόν τον τρόπο, το Γενικό Συμβούλιο δεν θα είναι απλά ένα άθροισμα των επιμέρους πεδίων δραστηριοποίησης αλλά κάτι πολύ παραπάνω. Οι εκπρόσωποι των Γενικών ή των Θεματικών Αυτόνομων Συμβουλίων θα συναντιούνται μεταξύ τους και, με βάση τις προτάσεις αλλά και τις δυνατότητες που υπάρχουν, θα είναι υπεύθυνοι για την προώθηση και τον συντονισμό τους σε επίπεδο επικράτειας. Οι εκπρόσωποι των Αυτόνομων Συμβουλίων θα πρέπει να έχουν συγκεκριμένα όρια θητείας, προκειμένου οι θέσεις εκπροσώπησης να μην μετατρέπονται σε προσωποπαγείς. 

Αυτό ασφαλώς είναι ένα γενικό περίγραμμα του Ευκταίου να συμβεί, ως έκφραση μιας νέας μορφής  κοινωνικής και πολιτειακής οργάνωσης: της Κοινότητας των Κοινοτήτων, όπως την σκιαγραφούμε στο τελευταίο κεφάλαιο του αντίστοιχου βιβλίου μας.  Όταν και αν ολοκληρωθούν οι δομές της, σε μια όσο γίνεται πιο μικρή χρονικά περίοδο, και όταν από αμυντικές που θα είναι στην αρχή μπορέσουν στο τέλος να επικρατήσουν- σε σχέση συμπλήρωσης,  αντιπαράθεσης, απόρριψης και ρήξης με τις υπάρχουσες δομές του κράτους - τότε μπορεί αυτή η νέα πολιτειακή οργάνωση να  θεσμοθετηθεί με τη μορφή ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου.

Είναι μια πρόταση συνθετικής ενωτικής δράσης στην κατεύθυνση μιας ολικής αναδιοργάνωσης της ζωής μας. Μιλάμε για τη σκιαγράφηση μιας κοινωνικοπολιτικής πρότασης που προϋποθέτει όντως να πάρουμε τις ζωές μας στα χέρια μας όχι ως ευχή ή μεσιανικής υφής, αλλά ως πολιτικό σχέδιο διαμορφωμένο οργανωτικά, που θα βάλει σε κίνηση μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας για να την υλοποιήσει. Αναγκαία συνθήκη για να γίνει μια αλλαγή ορατή και πιστευτή είναι η δυνατότητα πραγμάτωσής της "από τα κάτω", στο σήμερα, με τη μορφή παραδείγματος εκεί που οι πολιτικοκοινωνικές συνθήκες θα το επιτρέψουν.

Αυτή τη δυνατότητα οφείλουμε με θάρρος να διερευνήσουμε, όσοι τέλος πάντων επιδιώκουμε ριζοσπαστικές και βιώσιμες λύσεις.
Το κλειδί για την παραπάνω διαδικασία θα είναι ο συμμετοχικός προϋπολογισμός και προγραμματισμός στους δήμους που υπάρχουν, ο οποίος θα πρέπει να επιδιωχθεί να διαμορφώνεται με βάση τις προτεραιότητες που θέτουν οι συνελεύσεις των κοινοτικών διαμερισμάτων και των γειτονιών των πόλεων, στο πρότυπο των «συνελεύσεων των πλατειών» του 2011-12.