Το παρακάτω κείμενο είναι το "λογοκριμένο μου": ένα ολόκληρο κεφάλαιο που κανονικά παρεμβαλλόταν ανάμεσα στο 2ο και στο 3ο κεφάλαιο του βιβλίου Ταξίδι στη Σαμοθράκη: ένα πολιτικό ημερολόγιο. Η λογικρισία αυτή ήταν δική μου επιλογή, φυσικά, και είχε να κάνει με τον φόβο της παρεξήγησης που με έκανε να αναβάλω τη δημοσίευση αυτής της θεματική για το επόμενο βιβλίο. Όμως, τώρα δεν φοβάμαι πια, και επιπλέον το επόμενο βιβλίο θα καθυστερήσει λίγο. Οπότε...
έρωτας και ελευθερία.
Για να δούμε λίγο τη σχέση έρωτα και ελευθερίας και το πώς αυτή επηρεάζει τη συγκρότηση των πολιτικών κοινωνιών. Ας δούμε ένα παράδειγμα από έναν άλλον θρησκευτικό και πολιτικό πολιτισμό. Το Ισλάμ. Οι μουσουλμάνες γυναίκες καλύπτουν το κεφάλι και το σώμα τους όταν… γίνουν γυναίκες, δηλαδή όταν τους έρθει περίοδος. Ως τότε παίζουν ανενόχλητες με τα άλλα παιδιά του αντίθετου φύλου. Μετά την έμμηνο ρύση, οι συναναστροφές αυτές απαγορεύονται. Η κοπέλα που έχει περίοδο θεωρείται προκλητική για τους άνδρες. Διότι τότε είναι ικανή προς αναπαραγωγή. Διότι τότε ξυπνά η λανθάνουσα σεξουαλικότητά και των δύο φύλων. Γι’ αυτό, απομονώνεται από αυτούς και καλύπτεται ώστε να είναι… σεμνή.
Στο Ιράν, συγκεκριμένα, όλα αυτά τα ζητήματα πίστης και συμπεριφοράς ρυθμίζονται από το κράτος, μιας και έχει κυριαρχήσει-επιβληθεί η επανάσταση των Ιμάμηδων από το 1979 [Ένα παράξενο πράγμα με τις επαναστάσεις: τις οικειοποιούνται φραστικά αυτοί που τις αποστρέφονται…]. Από τότε η πολιτική εξουσία ταυτίζεται με τη θρησκευτική και οι κανόνες του Κορανίου, έτσι όπως ερμηνεύονται από τους κληρικούς που στηρίζουν και στηρίζονται στο καθεστώς, επιβάλλονται δια νόμου στην κοινωνική ζωή των Ιρανών. Εκκλησία και Κράτος. Θρησκευτική και κοσμική εξουσία.
Στο Ιράν, η μαντίλα για τις γυναίκες είναι υποχρεωτική. Σε όλες μάλιστα – επισκέπτριες και ντόπιες. Είναι από τις λίγες μουσουλμανικές χώρες που ο κανόνας αυτός επιβάλλεται τόσο απόλυτα, με κρατικό και όχι απλώς κοινωνικό καταναγκασμό. Δεν είναι όπως άλλες χώρες, όπως το Μαρόκο, η Τουρκία ή η Αίγυπτος, όπου οι γυναίκες επιλέγουν αν και σε ποιο βαθμό θέλουν να ακολουθήσουν τη θρησκευτική επιταγή – δηλαδή αν θα φορέσουν μαντήλι, τσαντόρ ή ακόμη και μπούρκα. Ή τίποτα απ’ αυτά. Οι γυναίκες, κατά τα άλλα, εργάζονται, οδηγούν και αποτελούν, γενικώς, ενεργά μέλη της κοινωνίας. Στο Ιράν η μαντίλα είναι υποχρεωτική από τα 9 χρόνια και μετά: φυσικά, αφού διαφορετικά θα έπρεπε να ψάχνουν κάθε κορίτσι αν έχει περίοδο!
Η πρώτη εικόνα που φτιάχνει κανείς από την επιβολή dress-code στις γυναίκες είναι ότι αυτές καταπιέζονται, ότι τα δικαιώματα των γυναικών καταπατούνται, ότι είναι μια φαλλοκρατική κοινωνία, και όλα τα σχετικά. Αυτή είναι άλλωστε και η γενική εικόνα που επικρατεί στις Δυτικές κοινωνίες για τον μουσουλμανικό κόσμο. Όμως τα πράγματα είναι, πιστεύω, λίγο διαφορετικά. Αυτό φαίνεται στην καθημερινότητα της ζωής. Όπως ότι δεν υπάρχει πουθενά μουσική. Στον δρόμο σπάνια θ’ ακούσεις μουσική, ραδιόφωνο… Δεν υπάρχουν μπαρ, κέντρα, συναυλίες. Δεν υπάρχει και κινηματογράφος άλλωστε, παρά μονάχα ελάχιστα σινεμά όπου παίζονται οι ταινίες που έχουν περάσει την επίσημη λογοκρισία.
Είναι αυτό καταπίεση των γυναικών; Προφανώς όχι. Υπάρχουν, εξάλλου, γυναίκες που υπερασπίζονται τον ηθικό κανόνα με πάθος, και άντρες απ’ την άλλη που δεν τον επικροτούν. Ναι, η υποχρεωτική μαντίλα επιβάλλεται στις γυναίκες και τις καταπιέζει στην καθημερινή έκφραση της προσωπικότητάς τους. Όμως, η υποχρεωτική μαντίλα δεν στρέφεται κατά των γυναικών. Στρέφεται κατά ανδρών και γυναικών. Είναι μορφή καταπίεσης και ελέγχου όλης της κοινωνίας.
Σκέψου να είσαι άντρας σε αυτή την κοινωνία όπου οι γυναίκες κυκλοφορούν με καλυμμένο κεφάλι και φαρδιά, άχαρα ρούχα που κρύβουν το σώμα. Με ποιον θα φλερτάρεις; Με ποιον θα γελάσεις; Με ποιον θα χορέψεις; Μπορείς εσύ να είσαι ελεύθερος ενώ οι γυναίκες καταπιέζονται; Αστεία πράγματα. Οι επιπτώσεις είναι ίδιες για όλους: όχι φλερτ, όχι μουσική, όχι χορός, όχι γέλιο, όχι έρωτας, όχι ελευθερία. Η καταπίεση της γυναικείας σεξουαλικότητας ισοδυναμεί με κοινωνική και πολιτική ανελευθερία. Για όλους. Ή μήπως είναι τυχαίο ότι στο Ιράν δεν υπάρχουν στοιχειώδεις πολιτικές ελευθερίες από τότε που επικράτησε η… Επανάσταση; Ή μήπως είναι τυχαίο ότι μικρές, καθημερινές ανυποταξίες των νέων Ιρανών αφορούν την ελεύθερη επαφή τους με το άλλο φύλο: μαζεύονται σε σπίτια όπου φορούν τζιν και βγάζουν τις μαντίλες, ακούνε μουσική, γελάνε. Κάνουν μικρά πάρτυ. Όπως αλλού οι αντιστασιακοί μαζεύονταν κρυφά για να οργανώσουν τα σχέδιά τους…
Οι Ιρανοί είναι σεξουαλικά ενεργοί μέσα στο γάμο τους και αρκετές Ιρανές φορούν ωραία σέξυ εσώρουχα μέσα απ’ τις κελεμπίες. Όμως, η ενεργή σεξουαλική ζωή, η ερωτική απελευθέρωση επιτρέπεται μόνο όταν εντάσσεται στους κοινωνικούς θεσμούς και κανόνες, και μόνο συγκαλυμμένα. Γι’ αυτό απαγορεύεται ο έρωτας εκτός γάμου.
Αυτό το βλέπουμε και σε άλλες κοινωνίες, όπου οι προγαμιαίες σχέσεις είναι ταμπού: αν και η χριστιανική Ορθόδοξη Εκκλησία έχει αναγκαστεί να είναι πιο ελαστική σ’ αυτό, η Καθολική παραμένει φανατικά αντίθετη! Άλλωστε είπαμε! Όταν η Εύα άρχισε να εξερευνά, ο Θεός μάς τιμώρησε (όλους) με διωγμό απ’ τον Παράδεισο!
Έτσι, λοιπόν, η καταπίεση της γυναίκας ισοδυναμεί με γενικό έλεγχο και ανελευθερία. Όταν ο πρόεδρος Αχμαντινετζάντ (για να επανέλθουμε στο Ιράν) χαιρέτησε δια χειροφιλήματος τη δασκάλα των παιδικών του χρόνων, οι κληρικοί, οι φύλακες της πίστης και της ηθικής, τον καταδίκασαν δημόσια επειδή, λέει, το Κοράνι απαγορεύει το (δημόσιο) άγγιγμα γυναίκας που δεν είναι συγγενής. Και να φανταστεί κανείς ότι η γριά γυναίκα φορούσε γάντια! Αυτό ήταν χαρακτηριστικότατο παράδειγμα του πώς τα σεξουαλικά ταμπού στρέφονται κατά οιασδήποτε ελευθερίας και έκφρασης συναισθημάτων και ευγνωμοσύνης. Ο ίδιος ο πρόεδρος του Ιράν δεν επιτρεπόταν να συγκινηθεί και να εκφραστεί, όσο σεμνά κι αν το έκανε. Έτσι, ολόκληρη η κοινωνία αποστειρώνεται.
Συνεπώς, η γυναικεία σεξουαλικότητα είναι πολύ σημαντική και για τα δύο φύλα. Συνδέεται με την κοινωνική και πολιτική απελευθέρωση. Γι’ αυτό και τα πιο αυταρχικά πολιτικά καθεστώτα εφαρμόζουν αυστηρούς κανόνες ηθικής συμπεριφοράς. Αυτό έκανε ο Χομεϊνί στο Ιράν το 1979 επιβάλλοντας τη μαντίλα. Αυτό έκανε και η χούντα των συνταγματαρχών το 1967 απαγορεύοντας τη μίνι φούστα στην Ελλάδα.
Βέβαια, το αντίστροφο δεν ισχύει απαραιτήτως. Δηλαδή όπου υπάρχει γυναικεία απελευθέρωση δεν έχουμε απαραιτήτως ελεύθερες κοινωνίες. Σίγουρα όμως ο έλεγχος δεν είναι τόσο άμεσος. Στις Δυτικές κοινωνίες, που είναι επίσης ανδροκρατικές, υπάρχουν και άλλοι τρόποι ελέγχου, εξίσου αποτελεσματικοί. Ίσως και πιο αποτελεσματικοί, γιατί όταν τα βάζεις άμεσα με τις ανθρώπινες ορμές, και μάλιστα με την πιο εκρηκτική εξ αυτών –τη σεξουαλική–, τότε το ξέσπασμα είναι προδικασμένο και ανεξέλεγκτο. Ενώ, όταν «το παίζεις» απελευθερωμένος, όταν κολακεύεις την κοινωνία σου και τον εαυτό σου νομίζοντας ότι είσαι ελεύθερος ή ότι οι γυναίκες δεν είναι καταπιεσμένες, τότε εκτός απ’ το να σπάσεις τα δεσμά σου, πρέπει και να τα δεις κιόλας. Όμως, στις σύγχρονες, Δυτικές, μοντέρνες κοινωνίες τα δεσμά είναι πολύ καλά κρυμμένα. Καμιά φορά τα αγνοούν και οι ίδιοι οι… δεσμώτες, θύματα της ίδιας τους της προπαγάνδας. Διατυμπανίζουν, και το πιστεύουν κιόλας, ότι στη Δύση έχουμε κατακτήσει (ναι, κατακτήσει!) την ελευθερία, τη δημοκρατία, την ισότητα των δύο φύλων και το σεβασμό στις γυναίκες. Λες και τα παραπάνω μπορεί ποτέ να αποτελούν μια κατάκτηση και όχι ένα συνεχές και αδιάλειπτο διακύβευμα.
Ας απαντήσουμε, λοιπόν, κοιτώντας τις δύο παρακάτω φωτογραφίες, σε ποια απ’ τις δύο κοινωνίες, όπου μπορούμε να δούμε αυτό το θέαμα, είναι η γυναικεία αξιοπρέπεια σεβαστή;
Δεν ξέρω πώς θα απαντήσει ο καθένας. Άλλωστε και οι δύο αποτελούν μια υπερβολική έκφραση των κοινωνιών απ’ τις οποίες προέρχονται• η πραγματικότητα είναι κάπου στη μέση. Με τη διαφορά ότι η κοινωνία της δεύτερης φωτογραφίας νομίζει πως σέβεται περισσότερο τις γυναίκες. Αν και το ίδιο νομίζει και η κοινωνία της πρώτης φωτογραφίας. Προσωπικά, θέλω να καταθέσω το εξής: όταν είδα μπροστά μου γυναίκα με μπούρκα [σ.σ. Μπούρκα: το ένδυμα που καλύπτει τα πάντα εκτός από τα μάτια. Το τσαντόρ, από την άλλη, περικλείει όλο το σώμα αφήνοντας το πρόσωπο ακάλυπτο] σε ταξίδι μου σε μουσουλμανική χώρα, ένιωσα για πρώτη φορά στη ζωή μου έλλειψη σεβασμού. Ένιωσα έλλειψη σεβασμού γι’ αυτό το πράγμα που έβλεπα. διότι ως πράγμα μου φαινόταν. Ένα κινούμενο, αμίλητο πράγμα, χωρίς ιδιαιτερότητα, χωρίς προσωπικότητα. Μόνο τα μάτια φαίνονταν για να βλέπει πού πηγαίνει. Ποτέ δεν είχα ξανανιώσει έλλειψη σεβασμού για έμψυχο ον – όχι χωρίς να μου δώσει αφορμή με τη συμπεριφορά του. Αυτή η γυναίκα τι αφορμή μου έδωσε απλώς περνώντας δίπλα μου; Εκτός κι αν το ίδιο το γεγονός ότι επέλεξε να φορά μπούρκα συνιστά ήδη μια συμπεριφορά.
Από την άλλη, όταν στέκομαι στη στάση του λεωφορείου και πλάι μου το προϊόν διαφημίζεται με εικόνες σαν της δεύτερης φωτογραφίας, δεν νιώθω έλλειψη σεβασμού, αλλά ντρέπομαι. Ντρέπομαι επειδή, όντας γυναίκες και οι δύο, η εικόνα της αντανακλά πάνω μου. Ντρέπομαι επειδή η γυναικεία σεξουαλικότητα γίνεται εμπόρευμα, υποδουλώνεται και εγκλωβίζεται στα στενά όρια ενός προς πώληση προϊόντος. Ξεγυμνώνεται για να διαφημίσει την κρέμα αδυνατίσματος που θα σε κάνει πιο όμορφη, θελκτική, ερωτική. Προς τι; αναρωτιέμαι, αφού ο πηγαίος, αυθόρμητος ερωτισμός είναι ταμπού. Γιατί να γίνεις πιο ερωτική αφού μετά θα πρέπει να καταπιέσεις τον ερωτισμό σου; Ίσως για να γίνεις εμπόρευμα η ίδια. Κυκλοφορώντας με τα τάδε ρούχα, έχοντας βάλει τις δείνα κρέμες… Και ο γυμνός κώλος προσκαλεί τον κύριο ν’ αγοράσει το σούπερ-ουάου σπορ ταχύτατο αμάξι ως την ιδεατή προέκταση του πουλιού του. Που μετά θα παραμείνει ευνουχισμένο και ανενεργό απ’ το άγχος των δόσεων. Δόσεων που χρεώθηκες για ν’ αγοράσεις το όνειρο.
Τα όνειρα που πωλούνται είναι απατηλά. Ευνουχίζουν μια ολόκληρη κοινωνία. Μόνο αυτά που κερδίζονται έχουν πραγματική αξία!
Τα δύο αυτά άκρα που παρουσιάζουν οι παραπάνω φωτογραφίες έχουν δημιουργήσει δύο ακραίες καταστάσεις στις αντίστοιχες κοινωνίες. Καταστάσεις όμως απρόβλεπτα αντιθετικές μεταξύ τους. Στο Ιράν, όπου υπάρχει υποχρεωτικός κανόνας ένδυσης, ακόμα και η έκθεση του καρπού ενέχει μια σεξουαλικότητα. Το παραμικρό γίνεται αντιληπτό μέσα από μια ακραία «σεξουαλικοποίηση» των πάντων, αφού και η παραμικρή γυμνή σάρκα θεωρείται ερωτική. Αντίθετα, στη Δύση έχει χαθεί η σεξουαλικότητα. Στα μπαρ δεν γίνεται φλερτ, αφού μετά τις συστάσεις η επόμενη σκηνή μπορεί να είναι one night stand στην τουαλέτα. Στις κοινωνίες όπου είναι όλα «φόρα παρτίδα», όπου το γυμνό είναι μέσο επίδειξης, κοινωνικού status και εμπορευματοποίησης, κανείς δεν συγκινείται πια με τίποτα. Και το φλερτ χάνεται!
Και επειδή η υπερβολή και η καταπίεση δεν δημιουργούν παρά εκτρώματα, προσέξτε την επόμενη φωτογραφία. Πρόκειται για περιοδικά που πωλούνται σε κάποιο κεντρικό δρόμο της Τεχεράνης. Μιας και οι γυναίκες δεν επιτρέπεται να εμφανίζονται δημοσίως χωρίς μαντίλα, κάτι που φυσικά ισχύει και για τα περιοδικά, έχει βρεθεί μια άλλη λύση προκειμένου να προβληθούν όμορφες και «ξεσκέπαστες» φωτογραφίες γυναικών: αυτές μικρών, ανήλικων κοριτσιών! Παιδιών, για την ακρίβεια, κάτω των εννέα ετών. Που είναι βαμμένα και ποζάρουν ως σέξι κούκλες!
Αυτά και άλλα πολλά υποδεικνύουν ότι η γυναικεία σεξουαλικότητα είναι πηγή δύναμης, έμπνευσης και απελευθέρωσης για όλη την κοινωνία. Ο ερωτισμός στους άντρες προκαλείται απ’ τις γυναίκες. Και ο κοινός τους έρωτας απελευθερώνει τους ίδιους και την κοινωνία τους – δυνητικά. Φυσικά οι άνθρωποι δεν κάνουν έρωτα μόνο όταν θέλουν να αναπαραχθούν, όπως και δεν τρώνε μόνο όταν πεινάνε. Η ευχαρίστηση, η ηδονή, η επιθυμία είναι συναισθήματα που χαρακτηρίζουν το είδος μας. Που έχει όμως και επίπλαστες επιθυμίες, κατασκευασμένες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου