Μια άλλη στάση ζωής(συνέχεια 1)

Σε συνέχειες παρουσιάζω το κείμενο του Νίκου Ηλιόπουλου, που είναι κάτι σαν εξειδίκευση του βιβλίου του για την ελληνική κοινωνία. Έχει τίτλο Μια άλλη στάση ζωής, και το έγραψε μόλις επέστρεψε στη Γαλλία- από τις παρουσιάσεις στην Ελλάδα το 2006- του βιβλίου του: Η πολιτική δημιουργία ως επινόηση νέων τρόπων ζωής στο έργο του Κ.Καστοριάδη

       
Πρόλογος

Κάτι πρέπει να κάνουμε και σίγουρα μπορεί κάτι να γίνει

Αν η πραγματική κατάσταση μιας κοινωνίας κρίνεται με βάση την καθημερινή ζωή των ανθρώπων που την αποτελούν, μπροστά στην εφιαλτική κατάσταση της σημερινής ελληνικής κοινωνίας, μια φράση ανεβαίνει αυθόρμητα στα χείλη : κάτι πρέπει να κάνουμε. Αλλά, προφέροντας τη φράση αυτή, μες στην απελπισία, την ντροπή και την οργή, νιώθουμε την ανάγκη να την κάνουμε ελπίδα. Γι’ αυτό, ας αναζητήσουμε πρώτα σε αυτή τα στοιχεία μιας άμεσης απάντησης.

Φαίνεται ότι η λέξη «κάτι» εκφράζει εδώ πολλά νοήματα. Υποδηλώνει το αόριστο του πράγματος, φανερώνει την αίσθηση ότι δεν ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε. Και βέβαια πριν το μάθουμε και το προτείνουμε χρειάζεται να συζητήσουμε για να εντοπίσουμε τα κύρια χαρακτηριστικά της σημερινής κατάστασης και τις βασικές αιτίες της. Η λέξη «κάτι» εκφράζει επίσης το λίγο, σημασία που έχει και αυτή τους λόγους της. Ξεκινά από τη διαπίστωση ότι δεν γίνεται, δεν επιχειρείται, τίποτα• τίποτα τουλάχιστον από αυτά που απαιτεί η πραγματική κατάσταση της κοινωνίας• και τούτο αποτελεί στοιχείο αυτής της κατάστασης που την κάνει πιο απελπιστική. Ξεκινά όμως και από την ελπίδα, ενάντια στη γενική παραίτηση, την αλλοτρίωση και την ηττοπάθεια, ότι τα πράγματα θα κινηθούν, έστω και πολύ λίγο, αν κάνουμε κάτι. Έτσι, το «κάτι πρέπει να κάνουμε» οδηγεί στο «σίγουρα μπορεί κάτι να γίνει», και η άμεση απάντηση που αναζητούμε θα ονομαστεί μικρή εξέγερση κατά της καθημερινότητας.

Όλοι συμβάλλουν στη σημερινή κοινωνική κατάσταση

Περιγράφοντας αμέσως παρακάτω τα κύρια χαρακτηριστικά της καθημερινής ζωής των ανθρώπων στη σημερινή ελληνική κοινωνία, αναφέρομαι σε γενικά κοινωνικά φαινόμενα. Αυτά τα φαινόμενα δεν πέφτουν από τον ουρανό, ούτε προέρχονται από τη δράση κάποιων κέντρων• δεν είναι αποτέλεσμα, όπως συνηθίζεται να λέγεται, του «συστήματος». Όλοι συμβάλλουν σε αυτά, και γι’ αυτό άλλωστε επικρατούν. Συμβάλλουν κυρίως με την αποδοχή ιδεών, οι οποίες συνιστούν αυτό που θα λέγαμε το πνεύμα της εποχής, και με την υιοθέτηση πρακτικών που απορρέουν από αυτές τις ιδέες. Έτσι, ενώ η προβληματική του κειμένου αποτελεί σαφώς κριτική και ανασκευή αυτών των ιδεών, η συλλογιστική του δεν είναι δυνατό να εκληφθεί ως κριτική προσώπων ή μεμονωμένων ατομικών επιλογών. Καλείται ο καθένας, αποδιώχνοντας τις - θρησκευτικής προέλευσης - ενοχές του, να αναλάβει ο ίδιος τις ευθύνες του, αναλογιζόμενος τις μέχρι τώρα επιλογές του.

Πρόκειται πράγματι για επιλογές και τρόπους ζωής που δεν αφορούν μόνο την καταναλωτική μανία και την τηλεοπτική βουλιμία, η κριτική των οποίων μπορεί να ενοχλήσει μερικούς. Αφορούν επίσης επιλογές ως προς ορισμένους παραδοσιακούς θεσμούς, όπως οι υπάρχοντες πολιτικοί θεσμοί. Αφορούν, πολύ πιο ουσιαστικά, στάσεις ζωής ως προς καθιερωμένους θεσμούς της ιδιωτικής σφαίρας, η κριτική των οποίων σίγουρα θα σοκάρει πολλούς. Αφορούν τέλος επιλογές ως προς τα ζητήματα των ανθρώπινων σχέσεων, η βαθιά κρίση των οποίων αποτελεί το φόντο όλων των φαινομένων και ταυτόχρονα μια από τις βασικές αιτίες τους.

Η ανάγκη μιας καθαρά πολιτικής προοπτικής : ο ριζικός και δημοκρατικός μετασχηματισμός της ελληνικής κοινωνίας

Όλες αυτές οι επιλογές και στάσεις ζωής συναρτώνται άρρηκτα με την υπάρχουσα κοινωνία στο σύνολό της. Έτσι, η άμεση εξέγερση κατά της καθημερινότητας θα φανεί τελείως ανεπαρκής μπροστά στην ανάγκη μιας καθαρά πολιτικής προοπτικής με ορίζοντα τον ριζικό και δημοκρατικό μετασχηματισμό της σημερινής κοινωνίας. Η άμεση και μικρή εξέγερση, ατομικού κυρίως χαρακτήρα, πρέπει τότε να ενταχθεί σε ένα συλλογικό και μακρόπνοο εγχείρημα, που ονομάζαμε άλλοτε επανάσταση. Αν σήμερα θεωρώ τον όρο αυτό αδόκιμο δεν είναι διότι έχει εκπορνευτεί, αφού έχει χρησιμοποιηθεί σε τελείως ανομοιογενείς περιπτώσεις και από τις πιο ετερόκλιτες πολιτικά πλευρές - ας μη ξεχνάμε τα πραξικοπήματα που αυτοανακηρύχθηκαν «εθνικές επαναστάσεις». Είναι αδόκιμος διότι ο ριζικός και δημοκρατικός μετασχηματισμός της κοινωνίας - όρος που προτιμώ - έχει ένα ιδιαίτερο περιεχόμενο, το οποίο δεν χωρά σε κανέναν από τους ορισμούς που θα μπορούσαμε να δώσουμε στην επανάσταση με βάση τις προϋπάρχουσες εμπειρίες. Ένας τέτοιος μετασχηματισμός πρέπει στην εποχή μας να κατανοείται ως πολιτισμική δημιουργία με στόχο μια αυτόνομη κοινωνία ελεύθερων ανθρώπων. Γίνεται έτσι φανερό ότι το πρόβλημα δεν είναι τόσο ορολογίας όσο περιεχομένου, ουσίας. Μόνο σε αδρές γραμμές θα μπορούσαμε να περιγράψουμε τώρα το περιεχόμενο του ριζικού και δημοκρατικού μετασχηματισμού της κοινωνίας, ο οποίος όμως μπορεί να αρχίσει από σήμερα κιόλας.

Το πρώτο μέρος του κειμένου είναι λοιπόν αφιερωμένο σε μια συνοπτική περιγραφή της τωρινής κατάστασης της ελληνικής κοινωνίας και στη μικρή εξέγερση κατά της καθημερινότητας, δηλαδή εναντίον αυτής της κατάστασης. Στο δεύτερο μέρος, θα αναφέρω δύο αναγκαίες προϋποθέσεις για να ανοίξει ο δρόμος ενός ριζικού και δημοκρατικού μετασχηματισμού της ελληνικής κοινωνίας. Στο τρίτο μέρος, για να φανεί η δυνατότητα της πραγματοποίησης των ιδεών και των προτάσεων αυτού του κειμένου, θα προσπαθήσω να διαλύσω μερικές πολύ διαδεδομένες σήμερα συγχύσεις. Στο τέταρτο, και τελευταίο μέρος, θα παρουσιάσω κάποιες γενικές και αφετηριακές σκέψεις για το περιεχόμενο του ριζικού και δημοκρατικού μετασχηματισμού της σημερινής κοινωνίας και για την πολιτική συλλογικότητα που θα μπορούσε να τον πραγματοποιήσει.