Η συνωμοσία της τροφής

ΒΛΑΒΕΡΑ ΛΙΠΑΡΑ, ΥΓΙΕΙΝΕΣ ΑΛΗΘΕΙΕΣ
ΚΕΙΜΕΝΟ | ΑΡΗΣ ΜΑΛΑΝΔΡΑΚΗΣ (malandra@enet.gr)
Πες μου τι τρως, να σου πω από τι θα νοσήσεις. Πες μου από τι πάσχεις, να σου δείξω πώς θα θεραπευτείς. Μια σειρά ασθενειών και συνακόλουθα η αντιμετώπισή τους κρύβονται κυριολεκτικά στο πιάτο μας. Αυτό υποστηρίζουν, τεκμηριώνοντάς το, ελάχιστα προβεβλημένες έρευνες και επιστήμονες αλλά και πρώην ασθενείς στην κάμερα δύο αμερικανίδων σκηνοθετών. Το ντοκιμαντέρ τους με τον τίτλο «Καταβροχθίστε» (προβλήθηκε στο πλαίσιο του 2ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Υγείας στην Κω), αποκαλύπτει μπουκιά την μπουκιά μας τη συνωμοσία εταιρειών διατροφής, φαρμακευτικών εταιρειών και κυβερνήσεων που εξυφαίνεται καθημερινά -και εν αγνοία μας- γύρω απ' το τραπέζι μας. Τελικά, το νόστιμο είναι τόσο υγιεινό όσο το νόμιμο ηθικό...
Το παράδοξο με την πλουσιότερη χώρα του κόσμου, τις ΗΠΑ, είναι ότι, παρά τη δυνατότητα μεγαλύτερης επιλογής φαγητού παγκοσμίως, κατέχει μόλις την 47η θέση σε προσδόκιμο ζωής των κατοίκων της. Οι αριθμοί τρομάζουν: περισσότεροι από 130 εκατομμύρια Αμερικανοί πάσχουν από χρόνιες ασθένειες και το 70% των θανάτων οφείλονται σε αυτές ακριβώς τις ασθένειες. Με... σημαιοφόρο τις καρδιοπάθειες και παραστάτες διάφορες μορφές καρκίνου και διαβήτη. Το κακό έχει τις αιτίες του. Και αυτές έχουν να κάνουν με το ότι ο μέσος Αμερικανός τρώει αυτά που έχουν την καλύτερη γεύση. Και αυτά που έχουν την καλύτερη γεύση συμβαίνει να είναι, για τους περισσότερους, το κρέας, τα γαλακτομικά και τα πτηνοτροφικά προϊόντα, που έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος και χοληστερόλη. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα 2/3 των Αμερικανών έχουν παραπανίσια κιλά, ενώ οι μισοί από αυτούς αντιμετωπίζουν προβλήματα παχυσαρκίας. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία τους.
Αυτό το διαρκώς αυξανόμενο πρόβλημα, που δεν αφορά μόνο τις ΗΠΑ αλλά όλες τις χώρες του ανεπτυγμένου (και... αδηφάγου) δυτικού κόσμου, εξετάζει ένα ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε στο 2ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Υγείας «Ιπποκράτης» στην Κω. Το υπογράφουν δύο αμερικανίδες σκηνοθέτριες, η Julia Grayer και η Gage Johnston, και έχει τον χαρακτηριστικό τίτλο «Καταβροχθίστε», με υπότιτλο «Φάτε σαν να εξαρτάται η ζωή σας από αυτό». Μια ταινία που φωτίζει τη... συνωμοσία της διατροφής στη χώρα τους (και όχι μόνο), προτείνοντας ταυτόχρονα κάποιες απλές, όσο και δραστικές λύσεις. Διά στόματος της επιστήμης, αλλά και από προσωπικές μαρτυρίες κάποιων ανθρώπων που έφθασαν στο κατώφλι του θανάτου και κατάφεραν να επιστρέψουν, αλλάζοντας ριζικά τις διατροφικές τους συνήθειες.
«Το κίνητρο για να κάνουμε αυτή την ταινία ήταν κάποιες συγκλονιστικές έρευνες σχετικά με τη διατροφή, που θέτουν σε εντελώς νέα βάση τον τρόπο θεραπείας των χρόνιων ασθενειών», λένε οι δύο σκηνοθέτριες. «Επειδή οι έρευνες αυτές δεν αποφέρουν κέρδος, αγνοούνται -αν δεν "θάβονται"- από τις μεγάλες βιομηχανίες τροφών και φαρμάκων, όπως και από πολλούς γιατρούς που συνεργάζονται με αυτές τις εταιρείες». Χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια για να μπορέσουν να ολοκληρώσουν το διεισδυτικό ντοκιμαντέρ τους οι δύο σκηνοθέτριες. Οι δυσκολίες που συνάντησαν οφείλονταν τόσο στην άρνηση πολλών υπευθύνων από τις εμπλεκόμενες εταιρείες να μιλήσουν μπροστά στο φακό, στα προβλήματα που αντιμετώπισαν από τα νομικά τμήματα διαφόρων εταιριών, όσο κυρίως στα ερωτήματα -ακόμα και σε προσωπικό επίπεδο- που προέκυπταν όσο η έρευνα προχωρούσε, ερωτήματα που απαιτούσαν από τους κατάλληλους επιστήμονες να μιλήσουν ανοιχτά για αυτή τη βραδυφλεγή βόμβα στις διατροφικές μας συνήθειες.
«Ο Δρ Caldwell Esselstyn από την Κλινική Κλίβελαντ διευθύνει μία από τις πιο μακροχρόνιες έρευνες στον τομέα που μας ενδιέφερε», λέει η Julia Grayer. «Εδειξε ότι μια συστηματική δίαιτα, βασισμένη στα φυτά, μπορεί να αναστρέψει ακόμα και μια καρδιακή ασθένεια - σε προχωρημένο, μάλιστα, στάδιο. Το ερώτημα που θέτει η ταινία μας είναι απλό, αλλά ουσιώδες: Γιατί κάποιος που νοσεί από τον υπ' αριθμόν ένα φονιά στις ΗΠΑ, και μπορεί να ανακόψει ή και να αναστρέψει την κατάσταση ακολουθώντας μια συγκεκριμένη δίαιτα, δεν γνωρίζει αυτή τη σωτήρια δυνατότητα; Γιατί οι περισσότεροι ασθενείς ξέρουν μόνο την προοπτική εισόδου στο χειρουργείο;» Στο ντοκιμαντέρ καταθέτουν την άποψή τους, με τεκμηριωμένα στοιχεία, κορυφαίοι αμερικανοί επιστήμονες του τομέα (Neal Barnard MD, Τ. Colin Campbell PhD, David Katz MD, ΜΡΗ), αλλά... σχεδόν κανείς από τους υπευθύνους των εταιριών τροφών και φαρμάκων.
Το ντοκιμαντέρ παρουσιάζει παράλληλα τις ιστορίες κάποιων ανθρώπων της διπλανής πόρτας. Ο Τσαρλς, ο Τζον, ο Γκάρνετ καταθέτουν στο φακό τις ζωές τους: προσπαθούν να αντισταθούν στο βομβαρδισμό των συνταγογραφούμενων χαπιών για την καρδιά ή το διαβήτη τους, αναλαμβάνοντας προσωπικά τις ασθένειές τους και αλλάζοντας ριζικά τις διατροφικές τους συνήθειες. «Το "Καταβροχθίστε" είναι μια συγκινητική ιστορία για το πόσα μπορείς να πετύχεις, αν ξαναγράψεις τη συνταγή για μια υγιή ζωή», γράφουν οι δύο σκηνοθέτριες στο συνοδευτικό σημείωμα της ταινίας. Τις ρωτάμε, λοιπόν, πόσο εύκολο είναι να ξαναγράψεις αυτή τη συνταγή. Πόσο εύκολα ή δύσκολα... ξεκολλάς από τη ζουμερή μπριζόλα, το τυρί ή τα αβγά; «Πολύ δύσκολα! Κάτι που φαίνεται καθαρά στην ταινία. Παρουσιάζουμε, μεταξύ άλλων, μια οικογένεια με παχύσαρκα μέλη. Πατέρας, μητέρα και παιδί προσπαθούν φιλότιμα να ακολουθήσουν τη χορτοφαγική δίαιτα που τους σύστησε ο γιατρός, έχοντας ήδη προβλήματα υγείας λόγω πάχους. Μόνο η μητέρα κατάφερε να σταματήσει την κρεατοφαγία, χάνοντας αρκετά κιλά όσο διαρκούσαν τα γυρίσματα. Για τους άλλους δύο στάθηκε αδύνατον να πάψουν να επιθυμούν το κρέας».
Χρειάζεται χρόνος, υπομονή και επιμονή για να ξεκόψει κάποιος από συνήθειες χρόνων. Οι διατροφικοί... πειρασμοί, όμως, εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την προσφορά που «καλουπώνει» τη ζήτηση. Ενα στατιστικό στοιχείο είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικό: 21.000 ζώα θανατώνονται για τη διατροφή του μέσου Αμερικανού. Παρά το γεγονός ότι η κτηνοτροφία θεωρείται η πιο αντιοικονομική και αντιπαραγωγική δραστηριότητα, σε σχέση με τη χρήση της γης και τη θρεπτική αξία των προϊόντων τους. Με άλλα λόγια, ένα καλλιεργημένο χωράφι μπορεί να θρέψει πολύ περισσότερους ανθρώπους απ' ό,τι αν χρησιμοποιηθεί για εκτροφή ζώων. Το «Καταβροχθίστε» καταγράφει τις αιτίες και παρουσιάζει τεκμηριωμένες μεθόδους και τρόπους αντιμετώπισης χρόνιων νοσημάτων με... αποσιωπούμενες σκοπίμως μεθόδους ίασης μέσω της διατροφής. Χρησιμοποιώντας ως «σφήνες» χαριτωμένα και χιουμοριστικά καρτούν, που σχολιάζουν με τον τρόπο τους τα λεγόμενα, κάνοντας πιο ανάλαφρο το «βαρύ» περιεχόμενο της ταινίας.
«Προσπαθήσαμε να κάνουμε ένα ντοκιμαντέρ που ξεχωρίζει τα δεδομένα του φαγητού από τη μυθολογία του φαγητού», τονίζει η Gage Johnston. «Είναι τελείως διαφορετικό να μιλάς για τη γοητεία ενός γκουρμέ πιάτου, από το να επισημαίνεις τους κινδύνους που κρύβει η προσκόλληση σε μια συγκεκριμένη γκάμα διατροφής. Μπορεί το κρέας να βρίσκεται στην κορυφή των μύθων της γεύσης, ταυτόχρονα όμως εντοπίζεται στον πυθμένα των επιβαρυντικών για την ανθρώπινη υγεία τροφών. Σύμφωνα με τον δόκτορα Neil Barnard, οι διαφημίσεις που συνήθως βλέπουμε για τα μπιφτέκια και άλλα ζωικά παράγωγα χρηματοδοτούνται από κυβερνητικά προγράμματα. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση συνεργάστηκε κάποτε και με τα Wendy's, συνεισφέροντας στην παραγωγή του Cheddar Lover's Beef Burger, προκειμένου να πουληθεί περισσότερο το τυρί τσένταρ. Στον αγροτικό τομέα η κυβέρνηση φέρει παρόμοια ευθύνη, επειδή προπαγανδίζει την κατανάλωση προϊόντων από φάρμες που εκτρέφουν κοτόπουλα».
Η ταινία αποκαλύπτει τους τρεις μοιραίους παράγοντες για τη δημόσια υγεία στις ΗΠΑ: την υποταγή της ιατρικής κοινότητας στο καθεστώς που επικρατεί, την υποταγή της κυβέρνησης στη βιομηχανία τροφίμων, αλλά και την υποταγή των Αμερικανών στα φτηνά, γρήγορα και βολικά γεύματα. Δείχνει τις μεθόδους που ακολουθούν οι εταιρείες παραγωγής τροφίμων, διάφοροι αγροτικοί συνεταιρισμοί και οι φαρμακευτικές εταιρείες, επηρεάζοντας τη διατροφική αλυσίδα πληθυσμών (τώρα πλέον και γενεών). Πώς επιβάλλουν συγκεκριμένες τροφές, «κατορθώνοντας» να δημιουργούν παγκοσμίως ασθένειες εξαιτίας της κακής διατροφής, για να οδηγήσουν τελικά την... εκλεκτή πελατεία τους στην αθρόα κατανάλωση φαρμάκων. Παράλληλα, όμως, το «Καταβροχθίστε» αναδεικνύει και την άλλη πλευρά: γιατρούς που πασχίζουν για το κοινωνικό σύνολο, αποδεικνύοντας ότι η διατροφή που βασίζεται σε τροφές φυτικής προέλευσης μπορεί να κάνει τη -σωτήρια- διαφορά. Αλλά και ασθενείς, όπως ο Τσαρλς, που αρνείται τις δυσοίωνες προγνώσεις ενός γιατρού και, με την κατάλληλη δίαιτα, σχεδόν θεραπεύει την καρδιοπάθειά του. «Ολοι ξέρουμε πως είναι εύκολο να παίρνεις αποφάσεις», καταλήγουν οι δύο σκηνοθέτριες. «Το δύσκολο είναι να τις κρατάς».