Σχετικά με το υδατικό πρόβλημα της Θεσσαλίας

Από τη Θεματική Ομάδα Περιβάλλοντος των Οικολόγων Πράσινων:

Τα τελευταία χρόνια ολοένα και περισσότερο αυξάνονται οι αναφορές σχετικά με τα προβλήματα λειψυδρίας που μαστίζουν τον κόσμο και γίνονται ολοένα εντονότερα. Μια κατάσταση που δεν απέχει τόσο πολύ από τη χώρα μας και κυρίως από τη Θεσσαλία όπου υπάρχει ένα τεράστιο υδατικό πρόβλημα. Είναι επίσης βέβαιο ότι το πρόβλημα αυτό γίνεται οξύτερο χρόνο με το χρόνο και οι προεκτάσεις του όχι μόνο καταστρέφουν το περιβάλλον αλλά και τη ζωή των ανθρώπων και το αγροτικό εισόδημα. Με επίκεντρο τα έργα εκτροπής του Αχελώου, εδώ και 3 δεκαετίες λαμβάνει χώρα μια φορτισμένη αντιπαράθεση τόσο στην κεντρική όσο και στην Θεσσαλική πολιτική σκηνή.
Ας μας επιτραπεί λοιπόν η παρέμβαση, αν πραγματικά ενδιαφέρει το να ριχθεί άπλετο φως στα θέματα που τίθενται με το έργο της εκτροπής του Αχελώου, η ιστορία του οποίου ξεκινάει το 1925. Στα πλαίσια της τελευταίας εκδοχής του συγκεκριμένου έργου, σχεδιάζεται η μερική εκτροπή του υδατικού δυναμικού του άνω ρου του Αχελώου, γιατί η οποιαδήποτε μεταφορά νερού, έστω και αν υποθέσουμε ότι είναι μικρή, συνεχίζει να αποτελεί εκτροπή της φυσικής κοίτης του ποταμού (δεν είναι ανάγκη να φοβόμαστε τις λέξεις μια και ψάχνουμε την αλήθεια). Το μέγεθος της εκτροπής έχει οριστεί από το Δεκέμβριο του 1994 στα 600 hm3 ετησίως αν και οι σωληνώσεις μεταφοράς νερού έχουν δυνατότητες έως και 1500 hm3 ετησίως, παροχή που χαρακτηρίζει τον αρχικό σχεδιασμό της εκτροπής στη δεκαετία του ΄80. Ο συνδυασμός του υπέρογκου κόστους, του αντικειμενικού μεγέθους των έργων αλλά και της επεισοδιακής ιστορίας του όλου εγχειρήματος, δικαιολογούν πλήρως το χαρακτηρισμό του έργου εκτροπής του Αχελώου ως «φαραωνικό». Ως Οικολόγοι Πράσινοι θεωρούμε ότι είναι ένα έργο περιβαλλοντικά καταστροφικό, ενεργειακά παράλογο, ιστορικά προσβλητικό, οικονομικά ασύμφορο και άρα ζημιογόνο για όλους τους Έλληνες. Αποτελεί ένα μνημειώδες παράδειγμα προς αποφυγή μιας αναπτυξιακής λογικής των δεκαετιών του 80 και του 90 που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις αρχές της αειφορίας και της βιωσιμότητας. Θεωρούμε ότι η προσμονή των νερών του Αχελώου από τους Θεσσαλούς αγρότες που συντηρήθηκε για σχεδόν 30 χρόνια από όλες τις κυβερνήσεις στήριξε έμμεσα την εγκληματική κατασπατάληση νερού στο Θεσσαλικό κάμπο, καθώς καλλιέργησε την αίσθηση του «έρχονται ενισχύσεις», οξύνοντας έτσι το υδατικό πρόβλημα της Θεσσαλίας.
Το κόστος των έργων εκτροπής: Η οικονομική πλευρά της εκτροπής είναι νεφελωδώς θηριώδης. Το ποσό που ως τώρα έχει δαπανηθεί στην πορεία των 25 χρόνων από την έναρξή των έργων κυμαίνεται (ανάλογα με την πηγή!) μεταξύ 0,5 και 4 δισεκατομμυρίων ευρώ. Το 1996 μάλιστα, σε συζήτηση στη Βουλή το κόστος εκτιμήθηκε σε 1-1.5 τρις δραχμές, δηλαδή 2.9-4.4 δις ευρώ. Ανάλογη είναι και η κατάσταση για το ποσό που χρειάζεται για να ολοκληρωθούν τα έργα. Σύμφωνα με το ΥΠΕΧΩΔΕ, για τη σήραγγα εκτροπής θα απαιτηθούν επιπλέον περί τα 65 εκατ. ευρώ και για την εν συνεχεία παροχέτευση των νερών προς Πάμισο και Πηνειό αλλά και την προστασία της Μονής του Αγίου Γεωργίου του Μυροφύτου, περί τα 40 εκατ. ευρώ. Κατά συνέπεια για την ολοκλήρωση των έργων της εκτροπής θα χρειαστούν περίπου 105 εκατ. ευρώ. Όσον αφορά στο Φράγμα της Συκιάς, το έργο είναι υδροηλεκτρικό, και εντάσσεται στον προγραμματισμό της ΔΕΗ. Με την εγκατεστημένη ήδη εργολαβία, για την ολοκλήρωσή του απαιτούνται 115 εκατ. ευρώ. Κατά συνέπεια σύμφωνα με το ΥΠΕΧΩΔΕ, το σύνολο των έργων της εκτροπής, ανέρχεται σε 220 εκατ. ευρώ. Βέβαια, σε αυτό το κόστος δεν υπολογίζεται η δαπάνη για τα αρδευτικά έργα που πρέπει να γίνουν, ώστε να υποδεχθούν το νερό του Αχελώου, και τα οποία εκτιμώνται ότι θα κοστίσουν περίπου 500 εκατομμύρια ευρώ επιπλέον. Επίσης δε συμπεριλαμβάνεται το ποσό που απαιτείται για τις απαλλοτριώσεις στην περιοχή της Μεσοχώρας το οποίο ανέρχεται σε 130 εκατομμύρια ευρώ σύμφωνα με τον αντινομάρχη Τρικάλων Ντίνο Κοτρώνη. Κατά συνέπεια το συνολικό κόστος που απαιτείται επιπλέον των όσων έχουν ήδη ξοδευτεί για την αποπεράτωση των έργων εκτροπής ενδέχεται να αγγίζει τα 850 εκατομμύρια ευρώ
Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι το κράτος έχει την υποχρέωση να ενημερώσει υπεύθυνα, επίσημα και λεπτομερώς τους έλληνες πολίτες σχετικά με το ακριβές κόστος των έργων εκτροπής, καθώς μάλιστα από το 1995 και μετά που σταμάτησε η ευρωπαική χρηματοδότηση, το κόστος αυτό βαρύνει εξ’ολοκλήρου τον έλληνα φορολογούμενο.
Για το ΣτΕ: Όταν οι θεσμοί της χώρας όπως το ΣτΕ δε γίνονται σεβαστοί από κορυφαίους υπουργούς, η χώρα οδηγείται σε αδιέξοδα. Να σημειωθεί ότι το έργο έχει σταματήσει ήδη τρεις φορές από το Συμβούλιο της Επικρατείας (1994, 2000, 2004) ενώ πρόσφατα (Οκτώβριος 2009) το ΣτΕ κατέθεσε συνολικά 14 ερωτήματα στο Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (3053/2009). Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αρνείται να το χρηματοδοτήσει, καθώς δεν δέχεται την τεκμηρίωση ότι είναι περιβαλλοντικό-ενεργειακό-υδρευτικό έργο αλλά αρδευτικό, και θεωρεί ότι δε συνάδει με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την εφαρμογή των Κοινοτικών Οδηγιών για τα Νερά (2000/60/ΕΕ) και τη Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση (2001/42/ΕΚ).
Για την ενεργειακή διάσταση: Σύμφωνα με τη μελέτη του ΥΠΕΧΩΔΕ του 1996 η λειτουργία των ΥΗΣ Πευκοφύτου, Μουζακίου και Μαυροματίου με συνολική εγκατεστημένη ισχύ 460 MW θα δώσει 600 GWh καθαρής ενέργειας στη χώρα (ενέργειας δηλαδή που προκύπτει αν από τη συνολικά παραγόμενη ενέργεια των 1164 GWh αφαιρεθεί η ενέργεια που απαιτείται για την άντλησή της). Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Μάλλον όχι, καθώς ακόμα και η ίδια η ΔΕΗ το έχει απαξιώσει. Το 1991 ο τότε διευθυντής της και μέχρι πρόσφατα υφυπουργός ΠΕΧΩΔΕ καθηγητής ΕΜΠ Θ. Ξανθόπουλος σε επιστολή του ενημερώνει την κυβέρνηση ότι η ΔΕΗ θα υποστεί ζημία 145 δισ. δραχμών λόγω της εκτροπής των νερών του Αχελώου που κανονικά θα έφταναν στα υφιστάμενα φράγματα Κρεμαστών, Καστρακίου και Στράτου.
Το 1995 ο καθηγητής Γεωργακάκος του Πανεπιστημίου της Γεωργίας των ΗΠΑ εκπόνησε μελέτη η οποία καταλήγει ότι η εκτροπή του Αχελώου θα οδηγήσει σε μείωση της ενεργειακής παραγωγής που προέρχεται από τους ταμιευτήρες Κρεμαστών-Καστρακίου-Στράτου κατά 15%, ενώ για μερικούς μήνες η παραγωγή κατά πάσα πιθανότητα θα μειωθεί και σε 25%. Σημειώνουμε ότι αυτή τη στιγμή σε Κρεμαστά-Καστράκι-Στράτο παράγεται το 40% της ΥΗ ενέργειας της χώρας, το οποίο ανάλογα με τη χρονιά, μεταφράζεται σε 1,6-3 TWh. Σημειώνουμε ότι στη συγκεκριμένη μελέτη, επιστημονικός υπεύθυνος ήταν πάλι ο στενός συνεργάτης του κ. Σουφλιά, καθηγητής ΕΜΠ Θ. Ξανθόπουλος, και κύριος ερευνητής, ο σημερινός διευθυντής του Τομέα Υδατικών Πόρων του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ, Δ. Κουτσογιάννης.
Επίσης, οι ταμιευτήρες της Μεσοχώρας και της Συκιάς έχουν όγκο 358 και 502 εκατομμύρια κυβικά μέτρα, αντίστοιχα, ενώ τα φράγματα τους έχουν ύψος 150 και 170 μέτρα, αντίστοιχα (της Συκιάς δεν έχει ολοκληρωθεί). Πρόκειται για τεράστια σε μέγεθος ΥΗ έργα σε πανευρωπαικό επίπεδο και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενός ΥΗ έργου είναι άμεσα συναρτημένες με το μέγεθος του ΥΗ φράγματος. Κατά συνέπεια, ενέργεια προερχόμενη από έργα τέτοιου μεγέθους σαν αυτά της Συκιάς και της Μεσοχώρας δεν είναι και δεν μπορεί να θεωρείται ούτε «πράσινη», ούτε «ανανεώσιμη» καθώς καταστρέφει ανεπανόρθωτα τον πόρο που χρησιμοποιεί, δηλαδή τον ποταμό. Γι’αυτό το λόγο στην Ελλάδα ΑΠΕ θεωρείται ΥΗ φράγμα με συνολική εγκατεστημένη ισχύ έως και 15 MW, πάνω από 10 φορές μικρότερη από την ισχύ στον ΥΗ σταθμό Μεσοχώρας-Γλύστρας. Σε άλλες ευρωπαικές χώρες το όριο αυτό είναι ακόμα χαμηλότερο.
Για τις επιπτώσεις των μεγάλων ΥΗ έργων και τη σχετική τους ποσοτικοποιημένη σύγκριση με άλλες μορφές ενέργειας, παραπέμπουμε τους αναγνώστες στον καθηγητή Jacobson στο Πανεπιστήμιο Stanford των ΗΠΑ, ο οποίος μεταξύ άλλων είναι και σύμβουλος του Al Gore σε θέματα ΑΠΕ. Με βάση τις ερευνητικές του μελέτες και με 6 διαφορετικά κριτήρια η ΥΗ ενέργεια είναι με διαφορά χειρότερη από την αιολική και την ηλιακή ενέργεια και συγκρίνεται θετικά μόνο με την πυρηνική ενέργεια, τα υγρά βιοκαύσιμα και ενέργεια που προέρχεται από μη ανανεώσιμους ορυκτούς πόρους. Επιπροσθέτως, ο σχεδιασμός υδροηλεκτρικών έργων σαν αυτών της εκτροπής θα πρέπει να γίνεται με ορίζοντα πεντηκονταετίας τουλάχιστον. Υπάρχουν επιστημονικές μελέτες που δείχνουν ότι λόγω της κλιματικής αλλαγής ενδέχεται το υδροηλεκτρικό δυναμικό στη νότια Ευρώπη να μειωθεί δραστικά με αντίστοιχη αύξηση στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη. Στην απευκταία περίπτωση που τέτοια σενάρια πραγματοποιηθούν, οι συνέπειες για την πατρίδα μας με τα προτεινόμενα υδροηλεκτρικά έργα της εκτροπής σε λειτουργία θα είναι οδυνηρές.
Το υδρευτικό επιχείρημα: Οι ετήσιες ανάγκες για ύδρευση σε όλο το Θεσσαλικό κάμπο ανέρχονται σε περίπου 70 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Μετριοπαθείς εκτιμήσεις των αναγκών άρδευσης, τις προσδιορίζουν σε 1,6 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Γύρω στις 23 φορές μεγαλύτερες από τις ανάγκες ύδρευσης. Οι αριθμοί τα λένε όλα. Η εκτροπή του Αχελώου σχεδιάζεται για τις αρδευτικές ανάγκες του κάμπου. Ας συμφωνήσουμε επιτέλους όλοι ότι περί αυτού πρόκειται. Δε θεωρούμε ότι οι αρδευτικές ανάγκες είναι αμελητέας σημασίας. Αντιθέτως ως Οικολόγοι Πράσινοι στηρίζουμε τους αγρότες και έχουμε καταθέσει προτάσεις για τη στήριξη του αγροτικού εισοδήματος.
Για τη περιβαλλοντική διάσταση: Πολλοί ισχυρίζονται, ότι η εκτροπή του Αχελώου είναι έργο περιβαλλοντικό διότι «το οικοσύστημα του Πηνειού καταστρέφεται κάθε χρόνο, τα εδάφη και ο υδροφόρος ορίζοντας κινδυνεύουν από υφαλμύρινση και τα εδάφη από καθίζηση». Θα συμφωνούσαμε στην αποτύπωση της κατάστασης αν πράγματι το δέλτα του Πηνειού κινδύνευε με υφαλμύρινση. Στη μελέτη όμως του ΙΓΜΕ (2008) για λογαριασμό της Κεντρικής Υπηρεσίας Υδάτων του πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ αποδεικνύεται πως το πρόβλημα της υφαλμύρινσης δεν αφορά τον Πηνειό, αλλά την περιοχή της λεκάνης απορροής κατάντη του «περιβαλλοντικού» έργου του ταμιευτήρα της πρώην λίμνης της Κάρλας προς τον Παγασητικό κόλπο. Συνεπώς, η εκτροπή του Αχελώου στον Πηνειό δεν σώζει την παρτίδα. Σε ότι αφορά τη κατάσταση της ταπείνωσης της στάθμης και της νιτρορρύπανσης των υποκείμενων υδροφορέων έτσι ακριβώς είναι τα πράγματα στον Πηνειό και στο Θεσσαλικό κάμπο γενικότερα.
Αντίστοιχη ασάφεια επικρατεί στις περιοχές όπου δημιουργούνται Υδροηλεκτρικά (ΥΗ) φράγματα. Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι άλλες χώρες της Ευρώπης, όπως η Γαλλία εντάσει στο σχεδιασμό της για ΥΗ ενέργεια την Οδηγία 2000/60 και ειδικότερα την απαίτηση για «καλή οικολογική κατάσταση». Πρόκειται για μία από τις πρώτες στην Ευρώπη σε παραγωγή ΥΗ ενέργειας χώρες, η οποία προσπαθώντας να πετύχει τους στόχους του 2020, μελετά την κατασκευή και άλλων ΥΗ σταθμών. Πέραν του πολύ σημαντικού ποσοστού μικρών υδροηλεκτρικών έργων που εντάσει στο σχεδιασμό, το ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι και στα μεγάλα ΥΗ έργα καθορίζεται ως όριο τα 50 MW. Με άλλα λόγια, οι τεχνοκράτες του υπουργείου οικονομικών της Γαλλίας, που ούτε και αυτοί χαρακτηρίζονται «από οικολογικό στραβισμό», αναγνωρίζουν ότι πρέπει να βρεθεί χρυσή τομή ανάμεσα σε ενεργειακούς στόχους για το 2020 και σε «καλή οικολογική κατάσταση των υδάτων» ως το 2015. Εμείς ;
Στην περιοχή του φράγματος της Μεσοχώρας, το μικροκλίμα της περιοχής θα αλλάξει καθώς ο τεράστιος υδάτινος όγκος που θα σωρευθεί στους ταμιευτήρες θα επιδρά στο θερμοκρασιακό περιβάλλον των περιοχών. Το ισοζύγιο της στερεομεταφοράς θα ανατραπεί καθώς η διαβρωμένη ύλη δεν θα συνεχίζει προς το κατάντη των φραγμάτων, με συνέπειες την αποσταθεροποίηση της κατάντη κοίτης και τη προοδευτική ταπείνωση της. Ο βιότοπος (ενδιαιτήματα) των ψαριών που απαντώνται στις περιοχές θα αλλάξουν δραματικά με τη δημιουργία ταμιευτήρων στα ανάντη των φραγμάτων. Αποτέλεσμα αυτού θα είναι να αλλάξει η ιχθυοκοινότητα εντός των ταμιευτήρων και να διακοπεί η ελευθεροεπικοινωνία των ψαριών στα ανάντη τμήματα του ποταμού με τα κατάντη. Όλα τα παραπάνω έχουν άμεσες επιπτώσεις στην οικολογική ποιότητα του ποταμού αφού οι συνθήκες ύπαρξης, θρέψης και αναπαραγωγής των οργανισμών που διαβιούν στον ποταμό ή εξαρτώνται άμεσα από αυτόν θα υποβαθμιστούν.
Ακόμη και η τεκτονική δομή των υφιστάμενων γεωλογικών στρωμάτων ενδέχεται να αντιδράσει στη πίεση που θα δέχεται από τους πληρωμένους τεράστιους όγκους των ταμιευτήρων. Τέλος, μια παράμετρος που δεν έχει τύχει της ανάλογης ανάδειξης είναι η ποσότητα του νερού που θα χάνεται στους ταμιευτήρες εξαιτίας της εξάτμισης του σχεδόν στάσιμου νερού προς την ατμόσφαιρα και είναι άμεση συνάρτηση της επιφάνειας της περιοχής που θα πλημμυρίσει. Στο φράγμα Elephant Butte, στις ΗΠΑ οι ετήσιες απώλειες από την εξάτμιση του νερού φτάνουν το 15-25% της ετήσιας κατανάλωσης του φράγματος στον ποταμό Κολοράντο, ενώ στη γείτονα Τουρκία η ποσότητα που εξατμίζεται από λίμνες και ταμιευτήρες ετησίως είναι μεγαλύτερη από αυτή που αντλείται από τις γεωτρήσεις σε όλη τη χώρα.
Από όλα αυτά εύκολα προκύπτει το συμπέρασμα ότι η προβολή της εκτροπής του Αχελώου ως μοναδικής λύσης για το υδατικό (ποσοτικό και ποιοτικό) πρόβλημα της Θεσσαλίας είναι τουλάχιστον υπερβολική από τη μεριά του κ. Σουφλιά και όλων των υποστηρικτών της εκτροπής. Οι Οικολόγοι Πράσινοι προτείνουμε, πριν ξεκινήσουμε να συζητάμε για τέτοιου κόστους και αναντίστρεπτων περιβαλλοντικών επιπτώσεων έργα όπως αυτά της εκτροπής, να ορίσουμε σαφώς το πρόβλημα. Κι αυτό δε γίνεται χωρίς πρώτα:
1. Να καταγραφούν λεπτομερώς τα συνολικά χιλιόμετρα υπογειωμένου αρδευτικού δικτύου καθώς και το ποσοστό τους επί του συνολικού μήκους του αρδευτικού δικτύου. Αυτό δεν έχει γίνει στα πλαίσια καμίας διαχειριστικής μελέτης τη στιγμή που ο τρόπος μεταφοράς νερού έχει συντριπτική επίδραση στις απώλειες νερού.
2. Να καταγραφούν λεπτομερώς τα συστήματα άρδευσης και να εξεταστεί σε τι ποσοστό χρησιμοποιείται η στάγδην άρδευση. Και αυτή η παράμετρος είναι σημαντικότατη για να εκτιμηθεί η δυνατότητα εξοικονόμησης νερού.
3. Να καταγραφούν λεπτομερώς όλες οι γεωτρήσεις. Εκτιμήσεις αναφέρουν ότι αυτή τη στιγμή ενδέχεται να έχουμε από 10.000 έως 60.000 γεωτρήσεις.
Είναι δυνατόν να μιλάμε σοβαρά για εκτροπές ποταμών και μελέτες διαχείρισης λεκανών απορροής με προσεγγίσεις σε αντικειμενικότατα δεδομένα που θα έπρεπε να είναι ξεκάθαρα και δημοσίως προσβάσιμα από κάθε πολίτη της χώρας ;
Σε ό,τι αφορά την οικολογική ποιότητα του Πηνειού που είναι ομολογουμένως άθλια, θυμίζουμε πρώτα από όλα μια βασική αρχή. Η αραίωση δεν απομακρύνει το ρύπο. Προτείνουμε τα ακόλουθα.
1. Ας σταματήσουν τα αστικά λύματα από χιλιάδες σπίτια να χύνονται απευθείας στον Πηνειό. Ο δήμαρχος Τρικκαίων στη συζήτηση της μόνιμης επιτροπής Περιβάλλοντος στη Λάρισα τη Δευτέρα αναφέρθηκε σε λύματα από 10.000 σπίτια μόνο στο δήμο του.
2. Ας σταματήσουν τα λύματα από τυροκομεία, βαφεία κλπ να χύνονται κατευθείαν στον Πηνειό χωρίς καμία επεξεργασία.
3. Ας επανεξετάσουμε το ζήτημα των χιλιάδων τόνων φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, των μονικαλλιεργειών και της εντατικοποίησης της γεωργίας που καταλήγει στον Πηνειό και μολύνει τον υπόγειο υδροφορέα.
4. Ας αναλογιστούμε τη κατάσταση της νιτρορύπανσης που θα προκύψει αν αυτές οι χιλιάδες τόνοι λιπασμάτων πολλαπλασιαστούν εξαιτίας της δυνατότητας να αρδευτούν πολλαπλάσιες εκτάσεις στο Θεσσαλικό κάμπο.
5. Ας θέσουμε επιτέλους περιβαλλοντικούς ποιοτικούς στόχους στα διαχειριστικά μέτρα, γιατί το «πόσο έχεις Οδηγία 2000/60, αλλά κοινή πρακτική μπακάλη. Δυστυχώς η πρακτική αυτή υιοθετήθηκε στα «διαχειριστικά» σχέδια που στήριξαν το νόμο Σουφλιά του 2006.
Ακόμα κι αυτά να κάνουμε εξακολουθεί ο Πηνειός και ο δύσμοιρος υπόγειος υδροφορέας να είναι ελλειμματικοί, θα ισχυριστεί κάποιος. ΄Αρα χρειάζεται νερό γιατί το πρόβλημα είναι σαφώς και ποσοτικό. Σύμφωνοι. Αλλά προτού μιλήσουμε καν για εκτροπή:
1. Ας ολοκληρώσουμε τα έργα ταμίευσης που περιμένουν χρόνια.
2. Ας εκσυγχρονίσουμε στο έπακρο το αρδευτικό δίκτυο για να περιορίσουμε τις απώλειες στη μεταφορά.
3. Ας εκσυγχρονίσουμε τις μεθόδους άρδευσης για να ελαχιστοποιήσουμε τις απώλειες νερού.
4. Ας εκσυγχρονίσουμε το υδρευτικό δίκτυο της Θεσσαλίας για να περιορίσουμε κι εκεί τις απώλειες.
5. Ας χρησιμοποιήσουμε το νερό που βγαίνει από τους βιολογικούς καθαρισμούς για να καλύψουμε τις αρδευτικές ανάγκες αντί να το ρίχνουμε στον Πηνειό και να υποβαθμίζουμε έτσι τη ποιότητά του.