Ιχθυοκαλλιέργειες-Υδατοκαλλιέργειες

Κάθε χρόνο, στη παρούσα περίοδο, αλιεύονται περίπου 90 εκατομ. τόνοι ψαριών και θαλασσινών σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα τελευταία 40 χρόνια έχουν τετραπλασιασθεί οι ποσότητες που ψαρεύονται. Κατά μέσο όρο-σύμφωνα με αντίστοιχες μελέτες-αντιστοιχούν σε κάθε καταναλωτή περίπου 17 κιλά ψάρια-θαλασσινά.
Η παγκόσμια ζήτηση αυξάνεται συνεχώς, αλλά τώρα πια οι ποσότητες των αλιευμάτων παραμένουν σταθερές εδώ και 15 χρόνια παρά την υπεραλίευση. Γιατί πολλά είδη ψαριών και θαλασσίων ειδών έχουν ήδη εξαφανισθεί ή κινδυνεύουν να εξαφανισθούν και άλλα είδη έχουν μειωθεί αισθητά. Σύμφωνα με τον παγκόσμιο οργανισμό τροφίμων και γεωργίας(FAO) το 70% των παγκόσμιων αποθεμάτων ψαριών υπεραλιεύεται ή έχει ήδη αλιευθεί 100% καταστρέφοντας ή απειλώντας να καταστραφεί η ζωή εκατομμυρίων ψαράδων ανά τον κόσμο. Τον μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν σήμερα ο λευκός τόνος, ο ξιφίας και ο μπακαλιάρος του Ατλαντικού, ενώ ένα βήμα πριν την εξαφάνιση βρίσκονται είδη όπως τα χέλια, ο κόκκινος τόνος και ένα είδος μικρού καρχαρία.
Αυτό οδηγεί σε μεγάλη πίεση για «ανάπτυξη» των ιχθυοκαλλιεργειών-υδατοκαλλιεργειών. Η αγορά τους γνωρίζει παγκοσμίως τεράστια αύξηση. Πολλοί μιλάνε για «γαλάζια επανάσταση» κατά το πρότυπο της «πράσινης επανάστασης» της χημικής γεωργίας .
Σήμερα 1 στα 2 ψάρια εμπορίου προέρχεται από μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας. Κύρια σολομός από τη Νορβηγία-Χιλή, μπαρμπούνια-τσιπούρες-λαυράκια κυρίως από τη Μεσόγειο, διάφορα τροπικά από τροπικές χώρες, μικρές γαρίδες από τη Ν. Αμερική και μεγάλες γαρίδες από τη νοτιανατολική Ασία-Ινδία.


Οι ιχθυοκαλλιέργειες-υδατοκαλλιέργειες, όταν βιομηχανοποιούνται, προκαλούν με την υπέρμετρη ανάπτυξή τους περιβαλλοντικές πιέσεις, κινδύνους και καταστροφές στο θαλάσσιο-υδάτινο περιβάλλον. Ενέχουν επίσης κινδύνους για την υγεία των καταναλωτών.
Τα ψάρια των ιχθυοτροφείων χρειάζονται ιχθυοτροφές: ζωϊκές ή τροφές από άλλα ψάρια. Τα επακόλουθα:
1). Υπάρχει η εκτίμηση ότι η παραγωγή αυτών των ιχθυοτροφών καταναλώνει περισσότερους βιολογικούς πόρους από ότι παράγει, αφού τα ψάρια που χρησιμοποιούνται για αυτό το σκοπό, αλιεύονται στη θάλασσα με τράτες και σύγχρονα σκάφη, που όπως είναι γνωστό συντελούν στην εξάντληση των θαλάσσιων πόρων. Αποδείχνεται έτσι ο παραλογισμός του επιχειρήματος της Παγκόσμιας Τράπεζας-που χρηματοδοτεί τις εγκαταστάσεις στον 3ο κόσμο-ότι οι υδατοκαλλιέργειες μειώνουν την πίεση της αλιείας στους θαλάσσιους πόρους
2). Τα απόβλητά τους κυρίως οργανική ύλη, άζωτο και φώσφορος επιβαρύνουν το υδάτινο περιβάλλον προκαλώντας ευτροφισμό, με όλα τα αρνητικά επακόλουθα αυτού του γεγονότος(η κυβέρνηση της Δανίας π.χ. προσπαθεί με αυστηρούς κανονισμούς να ελέγξει τις ιχθυοκαλλιέργειες σε σχέση με την απόρριψη του αζώτου-φωσφόρου –οργανικής ύλης στη θάλασσα)
3). Λόγω της πληθώρας ψαριών σε περιορισμένες εγκαταστάσεις, είναι απαραίτητη η χρήση αντιβιοτικών και φαρμάκων και στις τροφές και στις εγκαταστάσεις για απολυμάνσεις. Αυτό οδηγεί σε ανοσία- αντίσταση στα αντιβιοτικά των μικροβίων και έτσι έχουμε δύσκολη ή αδύνατη αντιμετώπισή τους στον ανθρώπινο οργανισμό. Υπάρχει λοιπόν σοβαρός κίνδυνος για την υγεία των καταναλωτών.
4) Η κατασκευή ορισμένων μονάδων καταστρέφει ζωτικά μέρη σε παραλίες, όρμους και περιβάλλουσες περιοχές. Στις χώρες της Ασίας και στην Ινδία π.χ. καταστράφηκαν ολόκληρα υδάτινα δάση μαγγρόβιων για την εκτροφή μεγάλων γαρίδων(μαγγρόβια: τα μοναδικά δένδρα στον κόσμο που ευδοκιμούν στο θαλασσινό νερό και παίζουν κρίσιμο οικολογικό ρόλο στα παράκτια οικοσυστήματα, γιατί προστατεύουν από τροπικές καταιγίδες, συγκρατούν τη λάσπη και αποτρέπουν τη διάβρωση του εδάφους, είναι καταφύγιο για τα ψάρια και τα άλλα θαλάσσια είδη)


Ο κλάδος της χώρας μας κατέχει ηγετική θέση στη Μεσόγειο με ανεξέλεγκτη ανάπτυξη, αφού υπάρχει έλλειψη ειδικού πλαισίου χωροταξικού σχεδιασμού και και ελλιπείς έλεγχοι.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Hellastat Α.Ε. (www.hellastat.eu ), δραστηριοποιούνται περίπου 110 εταιρείες , αλλά επικρατούν 4 βασικά επιχειρηματικά σχήματα(ΝΗΡΕΑΣ, ΣΕΛΟΝΤΑ, ΔΙΑΣ, ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΙΧΘΥΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ), που καθορίζουν τις εξελίξεις στην αγορά. Το 2008 π.χ. απέσπασαν το 41% της συνολικής παραγωγής γόνου και το 50% περίπου της παραγωγής ιχθύων(τσιπούρα-λαυράκι) της Μεσογείου. Οι μεγάλες εταιρείες του κλάδου είναι καθετοποιημένες και διακινούν τα προϊόντα τους κυρίως στο εξωτερικό, καθώς και στην εγχώρια αγορά μέσω των super-marketς. Οι μικρότερες επιχειρήσεις προμηθεύονται γόνο από τις μεγάλες και στοχεύουν περισσότερο στην εγχώρια κατανάλωση. Επίσης, διαθέτουν τα ψάρια τους στις μεγαλύτερες προκειμένου να τα προωθήσουν αυτές στις διεθνείς αγορές.
Κύριο χαρακτηριστικό του κλάδου αποτελεί ο έντονος εξαγωγικός προσανατολισμός, με το 75% περίπου να προωθείται σε αγορές του εξωτερικού. Η αξία των εξαγωγών για το 2008 προσέγγισε τα €500 εκ., με αποτέλεσμα οι ιχθυοκαλλιέργειες να αποτελούν τον κορυφαίο εξαγωγικό κλάδο της χώρας στα τρόφιμα και ποτά. Όμως η μεγαλύτερη παραγωγή από αυτή που ορίζουν οι άδειες, η καλλιέργεια τσιπούρας και λαβρακίου σε εγκαταστάσεις αδειοδοτημένες για νέα είδη και διάφορες άλλες αυθαιρεσίες καθώς δεν υπάρχει έλεγχος, προκαλούν ανισορροπία στον κλάδο λόγω υπερπροσφοράς και κατ’ επέκταση πτώσης τιμών. Έτσι οι επιχειρήσεις του κλάδου στρέφονται σε τραπεζικό δανεισμό για να αντεπεξέλθουν στον ανταγωνισμό, με αποτέλεσμα να έχουν υψηλό βαθμό εξάρτησης από τις τράπεζες. Έχουμε δηλαδή μια υπερπαραγωγή για εξαγωγές, αλλά στην ουσία δημιουργία ελλειμμάτων και στο καθαρά οικονομικό επίπεδο. Αν σε αυτό προσθέσουμε και τα εξωτερικά κόστη της επιβάρυνσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος (1) και της υγείας των καταναλωτών, τότε και η υδατοκαλλιέργεια στη χώρα είναι «αντιπαραγωγική», όπως έχω δείξει και για τη γεωργία γενικότερα σε άλλα κείμενα.
Στο θέμα των υδατοκαλλιεργειών θα ακολουθήσουν μελλοντικά κάποια κείμενα για τη «γαλάζια επανάσταση», για τη βιολογική υδατοκαλλιέργεια και για το πώς μπορούμε να δούμε την αλιεία στα πλαίσια της τοπικοποιημένης-αυτοδιαχειριζόμενης κοινωνίας.

(1) Οι υδατοκαλλιέργειες σε κλειστούς κόλπους επιβαρύνει περισσότερο το θαλάσσιο περιβάλλον, σε σχέση με την ανοικτή θάλασσα, φαινόμενο που παρατηρήθηκε και στον Αμβρακικό. Στην περιοχή τα λύματα των ιχθυοκαλλιεργειών διαχέονται κατευθείαν στο υδάτινο περιβάλλον του κόλπου, ο οποίος δεν μπορεί να τα αποσυνθέσει, με αποτέλεσμα να λειτουργούν συσσωρευτικά στη ρύπανσή του. Μετρήσεις που έγιναν το 2007 έδειξαν μειωμένη περιεκτικότητα οξυγόνου στα νερά από τη μεριά της Πρέβεζας, ενώ στην Αιτωλοκαρνανία ψόφησαν από ασφυξία 900 τόνοι ψάρια ιχθυοκαλλιεργειών γιατί η περιεκτικότητα του οξυγόνου ήταν μόλις 1%.
Ανάλογες είναι και οι μετρήσεις του χημικού τμήματος του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, που επιβεβαιώνουν ότι οι ιχθυοκαλλιέργειες επιβαρύνουν με οργανικό φορτίο τον Αμβρακικό και αυξάνουν τις ανοξικές μάζες του βυθού. Το ίδιο πρέπει να συμβαίνει και στη περιοχή του Αστακού ή στον Παγασητικό, όπου είχαμε τη γνωστή ιστορία για τη συνέχιση ή μη της αδειοδότησής τους.