Η «Ομοσπονδία» Ζαγοροχωρίων κατά τη περίοδο 1684-1868.

Μια κοινότητα στα πλαίσια της Οθωμανικής Κυριαρχίας.

Η μετάβαση των ομάδων συγγένειας και οικονομικής δραστηριότητας από το νομαδικό τρόπο ζωής σε ίδρυση μόνιμων εγκαταστάσεων, δημιούργησε τους οικισμούς των χωριών στην περιοχή, που σήμερα αποκαλούμε Ζαγοροχώρια. Οι αλλαγές αυτές είχαν και σαν παράλληλη εξέλιξη το γεγονός ότι η κτηνοτροφική κυρίως δραστηριότητα άρχισε να γίνεται εντός των ορίων της περιοχής.
Αυτό είχε ολοκληρωθεί πριν το τέλος του 15ου αιώνα και τη κατάκτηση από τους Τούρκους. Η διαλλακτική στάση των κατοίκων των Ζαγοροχωρίων προφύλαξε την περιοχή από βίαιες καταστροφές και εξασφάλισε προνόμια(σουρούτια). Η ήπια στάση των Τούρκων εξηγείται και από το γεγονός ότι η επιβολή της κυριαρχίας σε μια απομακρυσμένη δύσβατη περιοχή-που θα χρειαζόταν πολύ επιμονή, δυνάμεις και μέσα-μόνο έτσι δεν θα είχε μεγάλο κόστος για αυτούς. Έτσι πέτυχαν πολιτική εξασφάλιση της νομιμότητας της κυριαρχίας τους.
Η παραχώρηση προνομίων έφερε οικονομικά οφέλη για τους κατοίκους των Ζαγοροχωρίων και ταυτόχρονα τους έδωσε τη δυνατότητα και τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία μιας τοπικής πολιτικής έκφρασης. Έτσι το 1684 η περιοχή ονομάσθηκε «Βιλαέτι του Ζαγορίου»(Vilayet Zagor) και άρχισε να αυτοδιοικείται. Τα πλεονεκτήματα των προνομίων και της αυτοδιοίκησης, οδήγησαν και άλλους οικισμούς να ενταχθούν στη κοινότητα.
Η περιοχή τροφοδοτούσε τις οθωμανικές στρατιωτικές μονάδες με άλογα, μουλάρια και όνους, καθώς και με άτομα για τα επικουρικά σώματα των Οθωμανών. Οι Ζαγορίσιοι που συμμετείχαν σε αυτά τα σώματα εξοικειώνονταν με τις τότε διαδρομές επικοινωνίας στην αυτοκρατορία. Αυτή τους η εμπειρία βοήθησε αργότερα στη χρήση των δρόμων για τις μεταφορές και το εμπόριο, στο οποίο επιδόθηκαν, όταν στις αρχές του 17ου αιώνα η υποχρέωση της επικουρικής στράτευσης αντικαταστάθηκε με την απόδοση μόνο φόρου.
Η αγρο-κτηνοτροφία ήταν μοναδική οικονομική δραστηριότητα μέχρι τον 16ο αιώνα, αλλά η συγκέντρωση των φυσικών πόρων στα χέρια λίγων, οδήγησε μεγάλο μέρος του ανδρικού πληθυσμού σε μετανάστευση. Πολλοί από την περιοχή εγκαταστάθηκαν σε μεγάλες πόλεις της εποχής, όπως Κων/πολη και Κάιρο, αλλά και σε χώρες της Ευρώπης-Μολδαβία, Βλαχία κ.λπ. Το καθεστώς των προνομίων σε συνδυασμό με τον πλουτισμό των ξενιτεμένων, έφεραν στη συνέχεια καινούργια οικονομική ευμάρεια στα Ζαγόρια. Όσοι επέστρεψαν πίσω επιδόθηκαν σε νέα επαγγέλματα: έμποροι, γιατροί(1), ιδιοκτήτες χανίων και καταστημάτων κ.λπ.
Ταυτόχρονα επεδίωξαν και τη πρόοδο της περιοχής στη παιδεία. Κάθε χωριό απέκτησε και το σχολείο του μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα. Πολλοί λόγιοι του νεότερου ελληνισμού(π.χ. Νεόφυτος Δούκας, Μεθόδιος Ανθρακίτης, Χριστόδουλος Κλωνάρης) καταγόταν από τα Ζαγόρια.
Η αυτοδιοίκηση:
Σε κάθε χωριό του Ζαγορίου -48 χωριά-υπήρχε ένας επικεφαλής. Η γενική διοίκηση όλων των χωριών ήταν ευθύνη του Βεκύλη, που είχε δύο ακόμη ηλικιωμένους συμβούλους. Ο Βεκύλης εκλεγόταν από τους εκπροσώπους(άνδρες) των οικισμών για 6 ή 12 μήνες και ήταν υπόλογος στην οθωμανική αρχή. Τα προνόμια της «ομοσπονδίας» εξασφάλιζαν εσωτερική αυτονομία και αμιγή χριστιανικό πληθυσμό(2). Οι νομικές διαφορές επιλύονταν εντός της κοινότητας, με συμμετοχή της αυθεντίας του Βεκύλη.
Το απόγειο της ανάπτυξης της περιοχής συνέπεσε με την εποχή του Αλή Πασά στα Γιάννενα, που είχε ενισχύσει ακόμα περισσότερο τα προνόμιά της. Μετά το θάνατό του και το έτος 1868 επήλθε πλήρης και οριστική κατάργησή τους. Σαν αποτέλεσμα υπήρξε πολιτική και οικονομική ανασφάλεια και έτσι ο πληθυσμός μειώθηκε, ώσπου η περιοχή ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος το 1913.
(1) Στο πλαγιές των βουνών φυτρώνουν ακόμα τα 1.750 είδη βοτάνων που χρησιμοποιούσαν οι φημισμένοι βικόγιατροι, οι πρακτικοί γιατροί του Zαγοριού που από τον 18ο αι. γιάτρευαν ανθρώπους και ζώα και κατείχαν υψηλά αξιώματα (μέχρι και ιατρικοί σύμβουλοι και μυστικοσύμβουλοι των σουλτάνων!)

(2). Σύμφωνα με τον THEDE KAHL, συγγραφέα του βιβλίου: Για την ταυτότητα των Βλάχων(εκδόσεις Βιβλιόραμα, 2009), οι εθνοτικές ομάδες που κατοικούσαν στη περιοχή ήταν κύρια Γραικοί, Αρμάνοι(Βλάχοι), Αρβανίτες, Σαρακατσάνοι και Τσιγγάνοι.