Τοπικές κοινωνίες, Αλληλέγγυα οικονομία και Άμεση Δημοκρατία.

Η ομιλία-παρέμβαση του Βαγγέλη Κρικώνη, μέλους της Κίνησης Τρικαλινών Πολιτών για την Αποανάπτυξη και την Άμεση Δημοκρατία (apokoinou.com), στην Πλατεία Συντάγματος (Άμεση Δημοκρατία τώρα!), την Παρασκευή 2/09/2011, 7μμ-9μμ, με θέμα «Τοπικές κοινωνίες, Αλληλέγγυα οικονομία και Άμεση δημοκρατία»
Η πρόταση της απο-ανάπτυξης είναι απλή. Μπορούμε να ζήσουμε καλύτερα χωρίς να χρειάζεται να παράγουμε και να καταναλώνουμε όλο και περισσότερο. Διαχωρίζοντας τις ανάγκες από τις επιθυμίες μας και υιοθετώντας μια «εθελούσια ολιγάρκεια» μπορούμε να επιβάλλουμε σταδιακά μια σμίκρυνση της οικονομίας που με σωστή διαχείριση θα μας οδηγήσει σε μια διαφορετική κοινωνία, βασισμένη στην συντροφικότητα και στην χαρά μέσα από την απλότητα. Μια επιστροφή στις κοινωνίες του 1960 ή ’70 αλλά με το πρόβλημα της βασικής επιβίωσης λυμένο, αφού η πρόοδος στην παραγωγή και την επικοινωνία μας επιτρέπει να ζούμε πολύ πιο άνετα.
Η λέξη απο-ανάπτυξη φαίνεται ότι σοκάρει αφού δηλώνει ρητά την άρνηση στην ανάπτυξη, μια έννοια που δυστυχώς είναι ευρέως αποδεκτή στις κοινωνίες που ζούμε. Επί αιώνες η ανάπτυξη ακούγεται θετικά σαν πρόοδος και σαν ευημερία διότι δημιουργεί πλούτο, θέσεις εργασίας, οικονομική ασφάλεια και σταθερότητα. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Μια ιστορική ματιά θα μας διαφωτίσει: Από την βιομηχανική εποχή άρχισε η εντατική εκμετάλλευση των πόρων της γης με σκοπό το κέρδος αλλά και την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων. Με την βοήθεια της επιστήμης και της τεχνολογίας υπήρξε μια θεαματική βελτίωση στο αρχικό στάδιο ενώ οι ζημιές στο περιβάλλον ήταν μικρές και αναστρέψιμες. Τα πενήντα όμως τελευταία χρόνια η απληστία ξεπέρασε κάθε όριο με ορατές πλέον επιπτώσεις στο περιβάλλον. Γιατί όμως δεν μπήκε ένα φρένο; Το κεφαλαιοκρατικό μοντέλο δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς μια διαρκή μεγέθυνση. Είναι σαν το ποδήλατο που χάνει την ισορροπία του αν σταματήσεις τις πεταλιές. Ο λόγος αν και απλός πρέπει να κατανοηθεί: Η χρήση της τεχνολογίας μειώνει το κόστος των προϊόντων. Για να διατηρηθούν λοιπόν τα κέρδη πρέπει ο κύκλος εργασιών να αυξηθεί. Έτσι έχουμε αναγκαστικά μια διαρκή αύξηση της παραγωγής και αυτό είναι που ονομάζουμε οικονομική μεγέθυνση ή διαρκή ανάπτυξη. Στη δεκαετία του ’70 και μετά τα λεγόμενα Τριάντα Ένδοξα Χρόνια της Ανάπτυξης που ακολούθησαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο φτάσαμε στα όρια αυτής της μεγέθυνσης. Επίσης όμως φτάσαμε και σε μία πρωτοφανή συσσώρευση πλούτου της παγκόσμιας οικονομικής Ελίτ. Η παραγωγή όμως δεν μπορούσε πλέον να απορροφηθεί από τη ζήτηση και η πλήρης απασχόληση ήταν αδύνατο να διατηρηθεί λόγω της αυτοματοποίησης, της ρομποτοποίησης και της πληροφορικής. Η λύση που δόθηκε από το παγκόσμιο διευθυντήριο ήταν παμπόνηρη. Οι αγορές, δηλαδή η παγκόσμια αποταμίευση, δηλαδή αυτοί που κέρδιζαν μέχρι τότε, άρχισαν να δανείζουν στα κράτη πετυχαίνοντας με έναν σμπάρο δυο τρυγόνια. Πρώτον την διατήρηση της κατανάλωσης (άρα και της παραγωγής και της απασχόλησης) και δεύτερον μεγάλα τοκογλυφικά κέρδη από τα κράτη και τα νοικοκυριά αφού πλέον οι επενδύσεις στην πραγματική οικονομία έπαψαν να συμφέρουν. Η κρίση του 2008 έδειξε ότι και αυτή η τακτική είναι χωρίς προοπτική, η δε δυσκολία για την διαχείρισή της είναι αποκαλυπτική.
Η φούσκα λοιπόν έσπασε. Τα ψέματα τελείωσαν. Μπροστά μας ανοίγονται δύο δρόμοι: Ο ένας είναι της βαρβαρότητας, και ο άλλος της εθελούσιας απο-ανάπτυξης. Την βαρβαρότητα την βιώνουμε ήδη. Έκρηξη της ανεργίας, κοινωνικές συγκρούσεις μεταξύ αυτών που χάνουν και αυτών που δεν έχουν τίποτα να χάσουν. Και όλα αυτά, όλα δείχνουν ότι θα επιδεινωθούν στο διάστημα που θα ακολουθήσει. Η επιλογή λοιπόν που έχουμε να κάνουμε σήμερα δεν είναι μεταξύ ανάπτυξης και απο-ανάπτυξης. Είναι μεταξύ μιας ανεξέλεγκτης ύφεσης και μιας ελεγχόμενης και βιώσιμης απο-ανάπτυξης που θα μας οδηγήσει σε μία διαφορετική κοινωνία.
Όσοι εργαζόμαστε για την απο-ανάπτυξη δεν διεκδικούμε μια συρρίκνωση της οικονομίας, αλλά εκείνων των δραστηριοτήτων που δεν έχουν ανάγκη η κοινωνία και ο άνθρωπος για να ευημερούν. Απεναντίας, μπορεί και πρέπει να αναπτυχθούν αγαθά και υπηρεσίες που έχουν μικρότερο κόστος και μεγαλύτερη κοινωνική ωφελιμότητα, όπως η προληπτική ιατρική, η παιδεία, ο πολιτισμός κλπ, χωρίς επιβάρυνση στο περιβάλλον, ενώ σήμερα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.
Σε κοινωνικό επίπεδο, η αναδιανομή του πλούτου αλλά και των ωρών εργασίας, η απαίτηση για μία ανθρωπιστική κατεύθυνση της παιδείας, η αυστηρή φορολογία ή και η κατάργηση των διαφημίσεων, η απαίτηση για έλεγχο ή κατάργηση ορισμένων εκπομπών στην τηλεόραση που αγγίζουν τα όρια της απρέπειας είναι κάποιες από τις μεσοπρόθεσμες διεκδικήσεις.
Σε οικονομικό επίπεδο, προτείνεται η επιστροφή στην τοπική παραγωγή και διάθεση προϊόντων, η ανάπτυξη δηλαδή μιας κοινωνικής οικονομίας που θα απεγκλωβίζεται διαρκώς και περισσότερο από το εμπορευματοποιημένο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, η αποφυγή των μεγάλων οικονομικών μονάδων, η προώθηση εναλλακτικών μορφών συναλλαγής κλπ. Όσο περισσότερο θα προχωράει μια τέτοια τοπικοποιημένη οικονομία και κοινωνική οργάνωση, τόσο στην θέση του συγκεντρωτικού κράτους θα ανθίζουν κοινότητες ανθρώπων δημοκρατικές, έθνη κοινοτήτων και κοινότητες εθνών. Το κύτταρο της κοινωνίας που θα αγαπήσουμε θα είναι η αυτοδύναμη κοινότητα. Ένα τέτοιο μοντέλο υπήρχε πριν από χρόνια στην Ελλάδα και βασίζονταν στην αλληλέγγυα οικονομία και στις διαπροσωπικές σχέσεις. Είχε κατακτήσει έναν ικανοποιητικό βαθμό αυτάρκειας. Να ξανατονωθεί αυτό το μοντέλο με έναν σύγχρονο τρόπο. Δεν μιλάμε για μια επιστροφή σε ένα παρελθόν, αλλά με την γνώση που έχουν αποκτήσει σήμερα οι άνθρωποι και με τις δυνατότητες που υπάρχουν να φτιάξουμε κάτι καλύτερο.
Το Κίνημα της Απο-ανάπτυξης συνδυάζεται άριστα με το κίνημα για την πολιτική ελευθερία της έκφρασης. Ο άνθρωπος σαν δημιούργημα της κοινωνίας που ζει, αλλά και σαν δημιουργός του μέλλοντος μπορεί να επαναφέρει τα πράγματα στην φυσική τους κατάσταση. Στην ουσία έχουμε μια προτροπή για φρόνηση που εμπεριέχει την έννοια της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της ισότητας. Ο Θαλής ο Μιλήσιος υπογράμμιζε πριν από 2.500 χρόνια ότι μια κοινωνία θα είναι ευτυχισμένη εάν δεν επιτρέπει ούτε τον υπερβολικό πλούτο ούτε την υπερβολική φτώχεια. Θα πρέπει να στοχαστούμε για την ζωή και της πραγματικές μας ανάγκες, για το είδος της κοινωνίας που θέλουμε, για τον ρόλο της πολιτικής σαν ουσιαστικό εργαλείο μετασχηματισμού της κοινωνίας. Να βάλουμε την φαντασία μας αλλά κυρίως να κάνουμε την διπλή αλλαγή που απαιτείται· και στο πρακτικό καθημερινό επίπεδο αλλά και στην αλλαγή της πολιτικής. Η δημιουργία μιας συμβιωτικής κοινωνίας στην οποία θα μπορούν να καλύπτονται όχι μόνο οι βιοτικές αλλά και οι συναισθηματικές, πνευματικές και πολιτικές ανάγκες του ανθρώπου είναι αποτέλεσμα μιας ριζικής αφύπνισης. Έχουμε πολλούς λόγους να αισιοδοξούμε ότι κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί. Μπορεί η καταστροφή και οι κίνδυνοι που μας περιμένουν εξαιτίας της κρίσης που βιώνουμε να ενεργοποιήσουν τα αντανακλαστικά μας. Μπορεί η συνειδητοποίηση της γύμνιας, τόσο της πολιτικής, όσο και του παγκόσμιου διευθυντηρίου που μέχρι τώρα πιστεύαμε ότι μπορούσε να προβλέπει και να διαχειρίζεται τα πάντα αλλά και οι ίδιες οι κοινωνικές ανισότητες και οι πραγματικές ανάγκες να οδηγήσουν σε αυτήν την απαιτούμενη αλλαγή. Πάνω απ’ όλα όμως η ορμή της ζωής και ιδιαίτερα των νέων να την ζήσουν θα είναι εκείνο το ορμητικό ποτάμι πού θα σαρώσει τον κόσμο που πεθαίνει και θα φέρει στην θέση του έναν καινούριο που θα αξίζει να αγαπήσουμε.
Η μετάβαση σε μια κοινωνία από-ανάπτυξης δεν μπορεί παρά να γίνει μέσα από την δημιουργία ενός ειρηνικού, δημοκρατικού κοινωνικού κινήματος που θα εκφράσει ελεύθερα και συνειδητά την θέληση του για νέους κανόνες, νέους θεσμούς, νέους νόμους που θα είναι ταυτόχρονα πρόθυμο να τους υπηρετεί και να τους διορθώνει. Αυτός όμως δεν είναι ο πυρήνας και η δύναμη της Άμεσης Δημοκρατίας; Μέσα από αυτές τις πράξεις δεν ελευθερώνεται και ανυψώνεται ο άνθρωπος; Για μια τέτοια προοπτική δεν αξίζει να δώσουμε με ανιδιοτέλεια τον καλύτερο εαυτό μας;
Βαγγέλης Κρικώνης