Η 11η Σεπτεμβρίου και το διακύβευμα της «παγκοσμιοποίησης»

Καθώς συμπληρώνονται δέκα χρόνια από την 11η Σεπτεμβρίου 2001, το tvxs.gr συνομίλησε με ακαδημαϊκούς και συγγραφείς για τη σημασία της επίθεσης στους Δίδυμους Πύργους. Στο ερώτημα «Πόσο άλλαξε η Αμερική -και ίσως όλος ο πλανήτης- μετά την 11η Σεπτεμβρίου;» το οποίο έθεσε η Κρυσταλία Πατούλη, απαντά σήμερα ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, Γιώργος Κοντογιώργης.

Η τρομοκρατική επίθεση της Αλ Κάιντα στις ΗΠΑ την 11η Σεπτεμβρίου 2001 υπήρξε το αποτέλεσμα των διεργασιών που ακολούθησαν την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και του ιστορικού διπολισμού που δέσποσε, ιδίως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Με αφετηρία τις ΗΠΑ συγκροτήθηκε τότε μια νέα θεωρία της πολιτικής και των Διεθνών Σχέσεων που διετείνετο ότι η διαμόρφωση του κοινωνικο-οικονομικού και πολιτικού γίγνεσθαι υπαγορεύεται από τον πολιτισμό, ο οποίος οριζόταν με γνώμονα την θρησκεία. Η δεκτικότητα στη δημοκρατία, η οικονομική επίδοση των κοινωνιών, οι διεθνείς σχέσεις είναι παράγωγα φαινόμενα της θρησκείας. Από τη μια, η "δυτική" χριστιανοσύνη" που ενσάρκωνε όλα τα χαρακτηριστικά της ανθρωποκεντρικής προόδου και από την άλλη οι άλλες θρησκείες ή δόγματα που όφειλαν να εγκαταλειφθούν ή έστω να προσομοιάσουν στο πολιτισμικό/θρησκευτικό κεκτημένο της Δύσης για να εκσυγχρονισθούν.
Οι ΗΠΑ θεώρησαν, στη φάση αυτή, ότι το δόγμα των πολιτισμικών διαχωρισμών με πρόσημο τη θρησκεία, θα μπορούσε να υποστηρίξει την μονοκρατορία τους στο νέο κοσμοσυστημικό περιβάλλον, τοποθετώντας τους αντιπάλους στη θέση του παρία της εξέλιξης. Έτσι θα νομιμοποιούνταν να εξαγάγουν το πρότυπό τους, που σημαίνει να χρησιμοποιήσουν το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο τους για να επεκτείνουν και εδραιώσουν την κυριαρχία τους. Το πρότυπο της "καλής διακυβέρνησης", που άρχισε να διακινείται την ίδια εποχή, θα επέτρεπε στη Δύση να "εισαγάγει" και, μάλιστα, να "λειτουργήσει" στις επιμέρους χώρες τις (οικονομικές, επικοινωνιακές κλπ) της δυνάμεις, να προσεταιρισθεί τις ομόλογες εσωτερικές δυνάμεις, κατά τρόπο που θα διεύρυνε το πεδίο της παγκόσμιας κυριαρχίας της, με όρους λειτουργικής νομιμοποίησης.
Αυτό που δεν συνεκτίμησαν οι ιθύνοντες της νέας στρατηγικής των ΗΠΑ είναι η υιοθέτηση του δόγματος αυτού από τον "άλλον" και ιδίως οι συνέπειές της. Όντως, οι συντηρητικές και, συνάμα, εθνικιστικές δυνάμεις του Αραβικού Ισλάμ έσπευσαν να επωφεληθούν από την προσομοίωση του πολιτισμού με τη θρησκεία για να αποκτήσουν εσωτερικά ερείσματα στις καθυστερημένες και ταπεινωμένες κοινωνίες του Ισλάμ και να επιδιώξουν την αμφισβήτηση της δυτικής κυριαρχίας στον κόσμο. Ο εγκλωβισμός τους στις συντηρητικές αναφορές της θρησκείας θα προετοιμάσουν το έδαφος για μια φυγή των Αραβικών κοινωνιών προς τα εμπρός, η οποία βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη. Όμως, συγχρόνως η επικέντρωση της Δύσης στη σύγκρουσή της με το Ισλάμ και οι ανάγκες της διεξαγωγής ενός πολέμου στο έδαφός της, θα την εγκλωβίσει επίσης, αφήνοντας ένα μείζον κενό πολιτικής κυριαρχίας που θα σπεύσουν να καλύψουν οι αναδυόμενες ασιατικές δυνάμεις, διαμορφώνοντας τους όρους μας σημαίνουσας αμφισβήτησης της οικονομικής της μονοκρατορίας στον πλανήτη.
Παρόλ' αυτά, η τρομοκρατική επίθεση στη Νέα Υόρκη, θα σηματοδοτήσει μια εξαιρετική στροφή στο ζήτημα της διαχείρισης της σχέσης μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής, που θα έχει ως πρόσημο την περιοριστική προσέγγιση της ελευθερίας και των δικαιωμάτων της κοινωνίας των πολιτών, με μέτρο την ασφάλειά της. Υπό την έννοια αυτή, το επιχείρημα της ασφάλειας, που έθετε το εγχείρημα της περιστολή του κινδύνου της τρομοκρατίας, και, εντέλει, του εσωτερικού εχθρού, συμβαδίζει με το διατακτικό του περιορισμού των κανονιστικών θεμελίων της πολιτείας υπέρ των σχέσεων δύναμης που διδάσκει η κυριαρχία των δυνάμεων της αγοράς.
Χωρίς αμφιβολία το δόγμα της σύγκρουσης των πολιτισμών, που γέννησε το εγχείρημα της 11ης Σεπτεμβρίου, συντρέχει με το σύστημα που επελέγη για το εγχείρημα της πλανητικής διακτίνωσης του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος, δηλαδή με την ανάκτηση της πολιτικής κυριαρχίας από τις δυνάμεις της αγοράς. Διότι, εάν στο διακρατικό πεδίο η σύγκρουση αυτή εμφανίσθηκε ως αντίθεση πολιτισμών με πρόσημο τη θρησκεία, στο εσωτερικό των κρατών, θα λειτουργήσει προβολικά για την ανατροπή της ισορροπίας μεταξύ κοινωνίας, αγοράς και κράτους, η οποία θα απολήξει στην πολιτική και όχι μόνον οικονομική κυριαρχία των δυνάμεων της οικονομίας.
Η υπέρβαση του δόγματος αυτού προοιωνίζεται ακριβώς την αναζήτηση ενός νέου σημείου ισορροπίας, που θα επιτρέπει στις κοινωνίες να επανέλθουν στην πολιτική και, μάλιστα, να αμφισβητήσουν την πολιτική κυριαρχία των -διεθνών και εσωτερικών- δυνάμεων της αγοράς. Ισορροπία, που αν και δεν έχει ακόμη αποκρυσταλλωθεί ως προς το μέσον της εμπραγμάτωσης, δεν χωρεί αμφιβολία ότι θα διέλθει από την θεσμική ενσωμάτωση των κοινωνιών στο πολιτικό σύστημα των κρατών. Το διακύβευμα ακριβώς αυτό, διαφαίνεται ότι θα αποτελέσει κοινό στόχο του κόσμου της εποχής μας, αρχής γενομένης από εκείνον των κοινωνιών της Δύσης και, υπό μια έννοια, του Ισλάμ. Το πρόβλημα, εν προκειμένω, δεν είναι η "παγκοσμιοποίηση" ούτε οι δυνάμεις που αναπόφευκτα θα ηγεμονεύσουν στην κρατοκεντρική εποχή που βιώνει ο σύγχρονος κόσμος, αλλά το σύστημά της που περιάγει τις κοινωνίες σε πολιτική αδυναμία.

*Ο Γιώργος Κοντογιώργης, είναι καθηγητής πολιτικής επιστήμης, και ο οποίος ασχολείται τουλάχιστον 35 χρόνια με τη "μεταβολή πολιτειών", την κατασκευή των εννοιών δημοκρατία και αντιπροσώπευση αλλά και την εξέλιξη -ειρηνικά ή επαναστατικά- των πολιτικών συστημάτων.