Γιώργος Λιερός - Ξαναπιάνοντας το νήμα: Η κοινωνική αναμέτρηση στην Ελλάδα σήμερα

«Το δέντρο της ελευθερίας πρέπει να αναζωογονείται από καιρού εις καιρόν με το αίμα πατριωτών και τυράννων. Είναι το φυσικό του λίπασμα», έγραφε στις 23/9/1787, δύο μόλις χρόνια πριν ξεσπάσει η Γαλλική Επανάσταση, ο Τόμας Τζέφερσον από το Παρίσι, που θα γινόταν ο τρίτος πρόεδρος των ΗΠΑ, στον συνταγματάρχη Ουίλιαμ Στέφενς Σμιθ. Το δέντρο της ελευθερίας στη χώρα μας έχει σχεδόν ξεραθεί, λίγη ζωή του έχει μείνει. Όμως πολύ σύντομα ίσως το δούμε ξανά να γεμίζει με πυκνά φύλλα, θαλερό, με όμορφα άνθη και πλούσιους καρπούς.

Οι μεγάλες συγκρούσεις βρίσκονται μπροστά μας. [...] Το κοινωνικό συμβόλαιο έχει ακυρωθεί, επαπειλείται κατά κάποιον τρόπο, η επιστροφή στη «φυσική κατάσταση». Ο κοινωνικός δεσμός έχει σπάσει, η εξουσία των αποπάνω, η ευημερία ενός 20% του πληθυσμού που μπορεί να επωφεληθεί από τη νέα κατάσταση στηρίζεται πλέον μόνο πάνω στη βία, μια βία που στερείται νομιμοποίησης. Η κοινωνία (το έθνος, ο λαός) διαρρηγνύεται, ο κοινωνικός της πλούτος λεηλατείται, οι άνθρωποι αχρηστεύονται, σκορπίζονται και χάνονται, ο κοινωνικός χώρος αποσυντίθεται και μεγάλες περιοχές του κινδυνεύουν να περάσουν σε καθεστώς ανομίας. Μόνο η εξέγερση μπορεί να ενώσει ξανά την κοινωνία, να τη γλιτώσει από έναν ατελεύτητο πόλεμο όλων εναντίον όλων, να καταστήσει δυνατό ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, να ξαναδώσει στον τόπο τη χαμένη του αξιοπρέπεια. [...]

Η εξέγερση είναι μια δυναμική κατάσταση μέσα στην οποία εκδηλώνονται πολλά διαφορετικά, αντίθετα, συνεργατικά ή παράλληλα σχέδια. Ανάμεσα στα διάφορα σχέδια που θα συγκρουστούν στα πλαίσια μιας επικείμενης εξέγερσης, πολλά θα στοχεύουν στην επανίδρυση της αστικής ηγεμονίας, στην επανεδραίωση της εξουσίας του κεφαλαίου στη συνέχεια ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου. Για τον Μακιαβέλι, το μεγαλείο της Ρώμης προερχόταν από τη δυναμική που της προσέδιδε η διαμάχη πατρικίων/πληβείων. Η Λατινική Αμερική, τις δεκαετίες του 1980 και του 1990, κινδύνευσε να κατρακυλήσει στα επίπεδα της υποσαχάριας Αφρικής εξαιτίας των καταστροφικών πολιτικών που επιβλήθηκαν από το ΔΝΤ. Πλέον, εν πολλοίς χάρη στις πολιτικές των αριστερών κυβερνήσεων τις οποίες κατέστησαν εφικτές τα κοινωνικά κινήματα, η Λατινική Αμερική αποτελεί μία από τις πιο δυναμικά αναπτυσσόμενες περιοχές του πλανήτη. Οι λαοί της Λατινικής Αμερικής επωφελούνται και πολύ περισσότερο ακόμα επωφελούνται οι αστικές τάξεις. Πρόκειται για συμβιβασμούς όχι για προδοσία.

Θα μπορούσαμε εμείς, εάν τελικά έρθει η σειρά μας, να απα¬ντήσουμε διαφορετικά σε τέτοια διλήμματα; Θα είμαστε σε θέση να επιδιώξουμε μια ομοσπονδία κοινοτήτων, πόλεων, περιφερειών, η οποία θα λειτουργεί σύμφωνα με την αρχή της άμεσης δημοκρατίας και θα στηρίζεται σε μια ανθηρή και αλληλέγγυα οικονομία; Ή μήπως θα πρέπει να διαπραγματευτούμε με μια νεοπαγή αστική εξουσία τους όρους του κοινωνικού συμβολαίου, ώστε να πετύχουμε ό,τι καλύτερο για τις νησίδες ελευθερίας που θα έχουμε δημιουργήσει; (Προκειμένου αυτές οι νησίδες, να μπορέσουν να εμβαθύνουν τα αντικαπιταλιστικά τους περιεχόμενα, να αναπτυχθούν, να δικτυωθούν σε παγκόσμια κλίμακα και ίσως να αποτελέσουν αφετηρίες για καινούργιες εφορμήσεις σε καλύτερους καιρούς.)

Μεταρρυθμίσεις ή επανάσταση λοιπόν; Συντριβή του αστικού κράτους και δημιουργία νέων πολιτειακών δομών πάνω στα ερείπιά του ή μια ανταγωνιστικής μορφής συνύπαρξη μαζί του; Προπάντων, η ίδια η εξέγερση όταν έρθει η ώρα της, αλλά και εμείς οι ίδιοι από τώρα δημιουργούμε σιγά σιγά τους όρους για τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. Αυτοί οι όροι έχουν να κάνουν με τη δυναμική του όλου κοινωνικού κινήματος, το δυναμισμό, την έκταση και το βάθος των δομών της κοινωνικής οικονομίας και των θεσμών αυτοοργάνωσης και άμεσης δημοκρατίας. Εξαρτώνται από τη διεθνή συγκυρία, την απομόνωση ή αντίθετα τη γρήγορη επέκταση της εξέγερσης σε άλλες χώρες. Τέτοιοι όροι είναι η πολιτική και οργανωτική επιδεξιότητα των επαναστατών και των οργανώσεών τους, η επικράτηση των «σωστών ιδεών», δηλαδή των ιδεών που δίνουν στις ασυνείδητες μνήμες των παλιών αγώνων για την ελευθερία πρόσβαση στην πραγματικότητα και επιτρέπουν την αγωνιστική συσπείρωση της μεγάλης λαϊκής πλειονότητας σε μια χειραφετική κατεύθυνση. Η έκβαση της εξέγερσης εξαρτάται προφανώς από τις αντιδράσεις του αντιπάλου, από το είδος του αστικού σχεδίου που διεκδικεί την ηγεμονία μέσα στην ίδια την εξέγερση και το οποίο σχέδιο μπορεί να μην ενδιαφέρεται για έναν έντιμο συμβιβασμό αλλά να προκρίνει μια αντιδημοκρατική εθνικιστική λύση• τέλος, έχει να κάνει, και αυτό ίσως είναι το πιο σημαντικό, με το πολιτικό επίπεδο και τις αρετές του συλλογικού νου που αναδύεται μέσα από τις κοινωνικές διεργασίες, με τη δύναμη της θέλησης του πλήθους –από τη δική μας θέληση, από τη θέληση του καθενός μας– και τις φαντασιακές σημασίες που την εμπνέουν.

Δεν κοροϊδεύουμε τους εαυτούς μας, γνωρίζουμε καλά τις δυσκολίες, τον δυσμενή διεθνή συσχετισμό, τις επιπτώσεις από την κατάρρευση του 1989 και το κλείσιμο μιας ολόκληρης περιόδου στην ιστορία του εργατικού κινήματος. Ωστόσο εμείς –όχι η μία ή η άλλη ομάδα που περνιέται για πρωτοπορία, όχι το ισχνό ακόμη κοινωνικό κίνημα, αλλά το διάσπαρτο πλήθος που τολμά να γίνει ένας ενωμένος λαός– ας έχουμε το θάρρος να αρπάξουμε την ευκαιρία, αν μας δοθεί, για να επιχειρήσουμε μια καινούργια έφοδο στον ουρανό, να ξαναπιάσουμε το νήμα της Παρισινής Κομμούνας, των Ευρωπαϊκών επαναστάσεων 1917-1923 και της ισπανικής επανάστασης. Το αστικό κράτος, το κράτος-έθνος, το κράτος πρέπει να καταστραφεί. Εμπρός λοιπόν.


ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: Οι Εκδόσεις των Συναδέλφων