Με αφορμή το Κίνημα της πατάτας: παραγωγο-καταναλωτικό Δίκτυο

Τις τελευταίες μέρες βλέπουμε να παίρνει διαστάσεις (και με την βοήθεια των ΜΜΕ) το χαρακτηριζόμενο ως «κίνημα της πατάτας» δηλαδή η πώληση μεγάλης ποσότητας πατάτας απευθείας από τον παραγωγό. Μετά την Κατερίνη, που έκανε την αρχή, σειρά πήραν και άλλες μεγάλες και μικρές πόλεις. Η παράκαμψη των μεσαζόντων είναι αναντίρρητα μια σημαντική κίνηση, τόσο γιατί απομονώνει ένα κερδοσκοπικά μαφιόζικο κομμάτι της διακίνησης τροφίμων αλλά και γιατί δημιουργεί μια αυτοπεποίθηση στον κόσμο για τις δικές του δυνάμεις οργάνωσης. Τι προβάλλεται, όμως, μέσα από αυτό και ποια τα χαρακτηριστικά που τείνει να αποκτήσει;
Το σημαντικότερο στοιχείο που προβάλλεται είναι η χαμηλή τιμή της.
Βεβαίως δεν παραλείπουν οι εμπλεκόμενοι με την κίνηση να αναφέρουν ότι αυτή είναι περίπου η τιμή κόστους των παραγωγών. Πραγματικά οι εισροές στη συμβατική καλλιέργεια της πατάτας είναι: χημικά λιπάσματα- φυτοφάρμακα και άλλα ενισχυτικά παρασκευάσματα, πατατόσπορος, μηχανήματα, ενέργεια. Ο πατατόσπορος είναι εισαγόμενος, Ολλανδιας κατά κύριο λόγο, τα φάρμακα και λιπάσματα τα παράγουν οι γνωστές εταιρείες των μεταλλαγμένων Βayern, ΒASPF, Monsanto, Novartis, Syngenta κ.λπ. Τα μηχανήματα ειναι των γνωστών γερμανικών, αγγλικών, γαλλικών πολυεθνικών Deutz, Same, Renaut κ.λπ. Πετρέλαια, βενζίνες, έλαια, όλα εισαγόμενα . Τί έμεινε ελληνικό; Ο κόπος του αγρότη και επίσης Η ΓΗ, Ο ΑΕΡΑΣ, ΤΟ ΝΕΡΟ, αυτά που χάνουν την αξία τους και υποβαθμίζονται μέσω αυτής της τεχνολογίας. Άρα από τα 25 λεπτά του κιλού της πατάτας που διακινείται τα 20 χονδρικά πάνε σε αυτούς που μας έχουνε στο χέρι, μας χρεώνουν με τα δάνεια μέσω των επιδοτήσεων, για να ακολουθήσουμε την πανάκριβη λογική τους και όταν δεν μπορούμε να τα βγάλουμε πέρα ,μας σφίγγουν τη θηλιά στο λαιμό. Μείνανε και άλλα 5 λεπτά για τον αγρότη να καλύψει τα υπόλοιπα έξοδα, τα εργατικά χέρια, τα χαράτσια κ.λπ.
Επίσης ένα άλλο θέμα είναι από ποιούς αγρότες αγοράζονται οι πατάτες; Υπάρχουν οι μεγαλοαγρότες με εκατοντάδες στρέμματα και οι μικροί. Εάν κάποιος σπείρει 200 στρέμματα μπορεί να έχει προς διάθεση και 700 τόνους πατάτας. Εάν έχει 5 λεπτά κέρδος θα βγάλει 35.000 ευρώ. Ένας αντίστοιχος μικρός παραγωγός με 10 στρέμματα και 33 τόνους και το ίδιο κέρδος 5 λεπτών, θα βγάλει 1650 ευρώ. Ένας τέτοιος αγρότης(η πλειοψηφία) για να βγάλει ένα αξιοπρεπές μεροκάματο θα πρέπει να πάει στη λαϊκή να πουλήσει με τουλάχιστον 50-60 λεπτά. Η μαζική διάθεση με 25 λεπτά ευνοεί τούς μεγαλοαγρότες εις βάρος των μικρών. Είναι ζήτημα πολύ σοβαρό εάν τα 25 ή τα 50-60 λεπτά είναι η πραγματική τιμή του προϊόντος. Αλλά η στήριξη μικρών παραγωγών, ακόμα και αν αυτό σημαίνει υψηλότερη τιμή, είναι απαραίτητη για μια πραγματική συνεργασία παραγωγών και καταναλωτών με βάση τις αρχές της αμοιβαιότητας.
Βέβαια οι συγκεκριμένες πατάτες θα σάπιζαν λόγω της άρνησης των παραγωγών να πουλήσουν κάτω από την τιμή κόστους στους μεσάζοντες (μέχρι 15 λεπτά/κιλό). Αυτό όμως δεν αναιρεί το γεγονός ότι το κύριο προβαλλόμενο χαρακτηριστικό είναι η χαμηλή τιμή τους. Μια οικονομικίστικη λογική δηλαδή, που βασίζεται στην χαμηλή τιμή και που ισοπεδώνει κάθε άλλο χαρακτηριστικό μιας απευθείας συναλλαγής παραγωγού-καταναλωτή.
Για μια πραγματικά άμεση επαφή καταναλωτή και παραγωγού πρέπει να ισχύουν περισσότερες προϋποθέσεις από τη φθηνή τιμή. Ίσως η πιο σημαντική είναι η ποιότητα του ίδιου του προϊόντος, του τροφίμου. Μια πατάτα μπορεί να είναι φθηνή αν έχει καλλιεργηθεί σε μεγάλες γαίες, σε μονοκαλλιέργεια και με βιομηχανικό τρόπο. Αλλά ποια είναι η ποιότητα ενός τέτοιου τροφίμου; Τι συνέπειες έχει για την κοινωνία, το περιβάλλον και για τον αγοραστή-καταναλωτή; Μήπως έχει μεγάλο κόστος, που δεν ενσωματώνεται βέβαια στην τιμή, αλλά πληρώνεται από την κοινωνία με άλλους τρόπους και κύρια μέσα από την υποβάθμιση της υγείας και του περιβάλλοντος, καθώς και με την μελλοντική έλλειψη πόρων;
Άλλη προϋπόθεση είναι η τήρηση ικανοποιητικών εργασιακών συνθηκών. Μια πατάτα ή ένα άλλο τρόφιμο μπορεί να είναι φθηνό αν οι εργάτες γης δουλεύουν ανασφάλιστοι για πολλές ώρες την ημέρα και αμείβονται με χαμηλά μεροκάματα. Μεροκάματα που θα είναι τυχεροί να τα εισπράξουν αν ο εργοδότης-αγρότης δεν τους καταγγείλει τελευταία στιγμή στην αστυνομία ως λαθραίους μετανάστες.
Από την άλλη γίνεται κριτική προς αυτό το κίνημα ότι είναι προσωρινό και κάποια στιγμή θα σταματήσει, γιατί θα κουραστούν οι «εθελοντές μεσάζοντες». Η απάντηση σε αυτό δε μπορεί παρά να είναι η δημιουργία παραγωγο-καταναλωτικού δικτύου σε κάθε τόπο: μια μόνιμη-όχι ευκαιριακή-δομή της κοινωνικής και αλληλέγγυας τοπικής οικονομίας.
Στόχος:
Μόνιμη «γέφυρα» μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών της τοπικής-όσο γίνεται- κοινωνίας για το ξεπέρασμα των σημερινών μεσαζόντων κάθε είδους. Στήριξη της επιβίωσης των παραγωγών με δίκαιες τιμές, προσιτές όμως στους καταναλωτές με χαμηλό εισόδημα. Διαμόρφωσή του σε μια δομή της κοινωνικής-αλληλέγγυας οικονομίας, μη ενταγμένης ούτε στον ιδιωτικό, ούτε στον κρατικό τομέα της οικονομίας. Βασιζόμενος στις αξίες της συνεργατικότητας, αμοιβαιότητας και του εθελοντισμού και όχι του ανταγωνισμού και της αγοράς.
Μέλη:
Ο οποιοσδήποτε συμφωνεί με τον βασικό στόχο, είτε παραγωγός, είτε καταναλωτής, είτε ενεργός πολίτης, αλλά και συλλογικότητες: ομάδες παραγωγών, ομάδες καταναλωτών
Παραγωγοί:
Κυρίως ενταγμένοι σε ομάδες ή συνεταιρισμούς παραγωγών, αλλά και μεμονωμένοι, του πρωτογενούς και δευτερογενούς-μεταποιητικού τομέα.
Καταναλωτές:
Ομάδες καταναλωτών ανά γειτονιά, «καλάθια», αλλά και μεμονωμένοι καταναλωτές, καθώς και συλλογικά ή συνεταιριστικά μαγαζιά και καφενεία.
Ομάδα διακίνησης:
1. Υπεύθυνος εξασφάλισης προϊόντων(διαχειριστής «αγορών»): αμειβόμενος που μπορεί να στηρίζεται και από εθελοντές. Δημιουργεί σχέσεις με τους παραγωγούς.
2. Υπεύθυνος διάθεσης προϊόντων (διαχειριστής «πωλήσεων»): αμειβόμενος με στήριξη και από εθελοντές όταν χρειάζεται. Δημιουργεί τις σχέσεις με τους καταναλωτές.
3. Υπεύθυνος αποθήκης: αμειβόμενος που διοργανώνει εισροές-εκροές προϊόντων στην αποθήκη, ικανοποιώντας τις αμφίδρομες παραγγελίες(τη σχέση «προσφοράς- ζήτησης») σε επαφή με τους δύο διαχειριστές. Χρειάζεται σίγουρα στήριξη και από εθελοντές στην οργάνωση-διαχείριση της αποθήκης σε ώρες αιχμής.
4. Για μεμονωμένους -μη μέλη καταναλωτές -μπορεί να οργανωθούν στη συνέχεια και χώροι διάθεσης («κοινωνικά παντοπωλεία»): δύο τουλάχιστον αμειβόμενοι με αντίστοιχους εθελοντές σε κάθε βάρδια για τις αναγκαίες μεταφορές-εξωτερικές εργασίες.
Συνέλευση μελών:
1. Μεμονωμένα μέλη
2. Εκπρόσωποι παραγωγικών συλλογικοτήτων
3. Εκπρόσωποι καταναλωτικών συλλογικοτήτων
4. Τα μέλη της Ομάδας διακίνησης

Συμμετοχή των 4 κατηγοριών σε ισοδύναμη-όσο γίνεται-αναλογία κατά 25%, στην εξέλιξή του.
Η συνέλευση γίνεται βασικά δύο φορές το χρόνο, κάνει απολογισμό και αποφασίζει για τη γενική κατεύθυνση και την εξέλιξη του δικτύου. Στο ενδιάμεσο διάστημα λειτουργεί η επιτροπή εποπτείας.
Επιτροπή εποπτείας:
1. Εκλεγμένος εκπρόσωπος των μεμονωμένων μελών
2. Εκλεγμένος εκπρόσωπος των συλλογικοτήτων των παραγωγών-άρα απαραίτητη δημιουργία δικτύου τους.
3. Εκλεγμένος εκπρόσωπος των συλλογικοτήτων των καταναλωτών-απαραίτητο και εδώ το δίκτυό τους.
4. Ένας διαχειριστής «αγορών», γιατί στη συνέχεια μπορεί να αυξάνονται οι διαχειριστές
5. Ένας διαχειριστής «πωλήσεων»
6. Ένας αποθηκάριος
7. Ένας εκπρόσωπος των εργαζομένων στο κάθε «κοινωνικό παντοπωλείο»
Στην αρχή το σύνολο των μελών της εποπτείας θα είναι επτά και παρακολουθούν στο διάστημα μεταξύ των συνελεύσεων τις όλες δραστηριότητες, παρεμβαίνοντας θετικά και ενημερώνοντας στη συνέχεια τη συνέλευση.
Διαμόρφωση τιμών:
Σε συνεργασία με τους παραγωγούς-καταναλωτές τα έσοδα κατανέμονται ποσοστιαία επί της τελικής τιμής ως εξής για τα ελληνικά δεδομένα ενδεικτικά:
1. Το 50% περίπου της τελικής τιμής ανήκει στους παραγωγούς.
2. Το 20% πηγαίνει στη διαχείριση(έξοδα χώρων διαχείρισης 4% + έξοδα αποθηκευτικών χώρων 6% + έξοδα «παντοπωλείων» 10%)
3. Το 20% αμοιβή εργασίας
4. Το 7% στις μεταφορές
5. Το 3% για κοινωνικούς σκοπούς
Άρα δεν μπαίνει και θέμα φόρων από το κράτος.

Παρατηρήσεις:
1. Όσα προϊόντα διατίθενται απευθείας στις συλλογικότητες των καταναλωτών, απαλλάσσονται από τα έξοδα «παντοπωλείου»-αμοιβής εργασίας στο «παντοπωλείο». Δηλαδή θα είναι φθηνότερα κατά 30% περίπου, πράγμα που θα λειτουργεί υπέρ της ένταξης των καταναλωτών σε κάποια ομαδοποίηση.
2. Αν δεν υπάρχουν ήδη και έως ότου δημιουργηθούν σχέσεις με ομάδες μεταποίησης είναι πιθανά αναγκαίο να οργανωθεί και κολεκτίβα μεταποίησης-συσκευασίας από την αρχή ή στη συνέχεια.
3. Για την όλη οργάνωση ενός τέτοιου δικτύου χρειάζεται και μια αρχική οικονομική μελέτη, καθώς και εξεύρεση των αρχικών πόρων. Στη συνέχεια θα πρέπει να επιτευχθεί η αυτό-βιωσιμότητα και αν περισσεύουν κάποιες φορές πόροι να διατίθενται για παραπέρα σκοπούς, όπως για παράδειγμα στην εκπαίδευση των παραγωγών.
4. Η συνεταιριστική σχέση και οι σχέσεις αλληλεγγύης που δημιουργούνται στα πλαίσια ενός τέτοιου δικτύου θα εξασφαλίζουν και την ποιότητα των παραγόμενων-διακινούμενων προϊόντων, αφού οι συνθήκες της παραγωγής θα καθορίζονται από τη συνέλευση. Αυτή θα αποφασίζει αν θα μπορεί να βελτιωθεί μάλιστα η ποιότητά τους. Για παράδειγμα αν θα εξασφαλίζεται η όποια παραγωγή διατροφικών προϊόντων με δίκαιες τιμές, τότε εύκολα οι παραγωγοί τους μπορεί να μετατρέπονται σε βιοκαλλιεργητές-βιοεκτροφείς ή έστω να συμφωνούν με τα ποιοτικά στάνταρ που θα απαιτούν οι καταναλωτές του παραγωγο-καταναλωτικού συνεταιρισμού.
5. Χρειάζονται οι αρχικοί εθελοντές-πολιτικοί ακτιβιστές να κινητοποιήσουν παραγωγούς και καταναλωτές σε κάθε τοπική κοινωνία, ώστε να οργανώσουν τις δομές τέτοιων παραγωγοαναλωτών δικτύων, ώστε στη συνέχεια να υπάρξει αυτοδιαχείριση και βιωσιμότητα και να μην είναι ένα παροδικό φαινόμενο.