Μετά από το τώρα τι; ανιχνεύοντας ενελλεκτικές σε ένα κόσμο που καταρρέει...

Η εισήγηση του Νίκου Αναστασόπουλου στη παραπάνω συζήτηση που έγινε στο Σύνταγμα τις23/6/2011

Εισαγωγή
Ίσως για κάποιους αγανακτισμένους που έχουν δυσκολευτεί ή «ξεβολευτεί», η κρυφή τους ελπίδα να είναι πως από εύνοια της τύχης, καλή έκβαση του αγώνα ή και… θαύμα θα μπορούσε να πράγματα να γυρίσουν στο πως ήταν πριν…Μία τέτοια προοπτική όμως είναι φανερό -και όλοι οι υπόλοιποι πιστεύω πως το έχουμε καταλάβει- ότι αποτελεί πια ουτοπία. (με την έννοια του μη ρεαλιστικού). Πρόκειται λοιπόν μάλλον για τέλος εποχής και για την αυγή μίας νέας εποχής, άγνωστης ακόμη. Το άγνωστο όμως φοβίζει. Ο κόσμος σε τέτοιες περιόδους αναζητά διεξόδους σε πολλές κατευθύνσεις. Κάποιες από αυτές είναι γόνιμες και δημιουργικές, κάποιες άλλες όχι.

Απόψε θα προσπαθήσουμε να δούμε συνοπτικά το ιστορικό τέτοιων αναζητήσεων αλλά και τις σύγχρονες εξελίξεις τους σε πρωτοβουλίες και κινήματα που ενδέχεται να εμπνεύσουν σε κάτι νέο. Η κρίση που αυτή τη στιγμή έχει φέρει τον κόσμο εδώ είναι πρωτίστως οικονομική και πολιτική. Στην πραγματικότητα όμως γνωρίζουμε ότι πρόκειται για περισσότερες κρίσεις μαζί. Δύο βασικά προβλήματα της περιόδου που ζει η ελληνική κοινωνία σε σχέση με το πώς αντιμετωπίζουμε τις καταστάσεις είναι ότι:
1. κατ’ αρχήν για λόγους ευνόητους έχουμε εστιάσει στην οικονομική κρίση, έχοντας για τώρα τουλάχιστον παραμερίσει την αλήθεια που είναι ότι πίσω από την οικονομική κρίση υπάρχει μία βαθύτατη κοινωνική κρίση που επιδεινώνεται εδώ και δεκαετίες και που έστρωσε το έδαφος για την οικονομική κρίση που ακολούθησε σαν το σύμπτωμα της ασθένειας που δεν ήταν αντιληπτή. Προς το παρόν εξ αιτίας αυτής της οικονομικής κρίσης, έχουμε υποβαθμίσει τη σημασία της περιβαλλοντικής και χάνουμε έτσι συχνά την ικανότητα να δούμε όλες τις κρίσεις που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε ως αλληλοτροφοδοτούμενες. Η αντιμετώπιση οφείλει να είναι σφαιρική.
2. Επιπλέον, οι περισσότεροι άνθρωποι σε συνδυασμό με την συγκυρία της οικονομικής κρίσης είναι φυσικό να κατακυριεύονται από απαισιοδοξία και ένα αίσθημα παραίτησης.
Στόχος λοιπόν της αποψινής ημερίδας είναι να εξετάσουμε πιθανές εναλλακτικές και να αναζητήσουμε πηγές και εργαλεία άντλησης αισιοδοξίας και οραματισμού για «μετά από το τώρα…» πράγμα που θα επιχειρηθεί απόψε:

Εναλλακτικές διεθνείς και τοπικές πρωτοβουλίες
Οι πρωτοβουλίες, τα κινήματα και οι τάσεις που θα εξετάσουμε και από την διεθνή πρακτική αλλά και από μικρές ή μεγαλύτερες, παλιότερες ή νεότερες προσπάθειες από τον ελληνικό χώρο διαπνέονται από ορισμένες κοινές αρχές και αιτήματα.
Ανάμεσα στις αρχές τους είναι έννοιες που ακούμε τελευταία πολύ, όπως οι έννοιες αυτάρκεια, αυτονομία, τοπικότητα, πρωτοβουλία, αποανάπτυξη, να πάρουμε την κατάσταση στα χέρια μας, κλπ.

Ουτοπίες του σήμερα, πραγματικότητες του αύριο

Η λέξη ‘ουτοπία’ (λέξη ελληνική που προέρχεται από την λέξη τόπος και το στερητικό ‘ου’) υποδηλώνει άρνηση, μία κατάσταση που δεν υφίσταται ως πραγματικός τόπος. Με την ουτοπία εκφράζουμε συνήθως το απραγματοποίητο, το άπιαστο (επίσης το ανέφικτο ή ανεδαφικό, κάτι δηλαδή που δεν διαθέτει έδαφος για να υπάρξει) αυτό που ονομάζουμε με μια λέξη ουτοπικό. Με την έννοια της ουτοπίας όμως έχουν ασχοληθεί και επιχειρήσει να ερμηνεύσουν οραματιστές, στοχαστές και φιλόσοφοι που είχαν την ανάγκη να φανταστούν, να περιγράψουν ή και να χτίσουν μία διαφορετική, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς τους καλύτερη κοινωνία από την εκάστοτε υπάρχουσα. Ο Ernst Bloch, ένας από αυτούς, αντιμετωπίζει την ουτοπία όχι σαν μία άγονη κατάσταση αλλά σαν γόνιμη γεμάτη δυνατότητες με την έννοια του «όχι ακόμη» που δηλώνει ότι η ουτοπία περικλείει εν δυνάμει την πραγματικότητα του αύριο. Ερμηνεύοντας λοιπόν την σκέψη του Bloch μπορούμε να αντιληφθούμε την ουτοπία ενός ατόμου, ενός τόπου ή μίας εποχής ως τη πραγματικότητα ενός άλλου ατόμου, ενός άλλου τόπου ή μίας άλλης εποχής, παρελθούσας ή επερχόμενης!
Έτσι, κάτω από αυτό το πρίσμα η ουτοπία γίνεται αντιληπτή περισσότερο σαν μία μετατιθέμενη κατάσταση στο χρόνο και στον τόπο, μία κατάσταση που σε ορισμένες συνθήκες βρίσκει τα μέσα να υλοποιηθεί και να ευδοκιμήσει.

Οι οικοκοινότητες για παράδειγμα, για πολλούς μελετώνται ως απόγονοι τέτοιων πνευματικών γονέων, λογοτεχνικών και φιλοσοφικών ουτοπιών και ορισμένων ουτοπικών αρχιτεκτονικών πειραμάτων ή απλά ως συγγενείς περιοχές θεωρητικού προβληματισμού. Οι θεωρητικοί των οικοκοινοτήτων επικαλούνται ως την πρώτη καταγεγραμμένη οικοκοινότητα, την κοινότητα των Πυθαγορείων, που λειτούργησε γύρω από την σχολή του μαθηματικού και φιλοσόφου Πυθαγόρα από την Σάμο, που ίδρυσε την κοινότητα των Πυθαγορείων κοντά στον Κρότωνα της νότιας Ιταλίας γύρω στα 530 πχ.
Παραδείγματα αυτοπροσδιοριζόμενων κοινοτήτων στην Ευρώπη, αργότερα μπορούν να αναζητηθούν και πιο μετά στον Νέο Κόσμο με εξέχοντα παραδείγματα τις μοναστηριακές κοινότητες Κελτών στην Ιρλανδία, τους Cathars του Μεσαίωνα και τους Diggers στην Μεγάλη Βρετανία του 17ου αιώνα, το New Lanark που ίδρυσε ο Robert Owen και επηρέασε την δημιουργία πολλών άλλων κοινοτήτων και μεταγενέστερες κοινότητες σε πολλά σημεία της Ευρώπης όπου μέλη τους «είχαν στόχο όχι να αποτραβηχτούν σε βουκολικές, πνευματικές και μη υλικές σφαίρες αλλά οραματίζονταν σύγχρονες κοινότητες συνειδητοποιημένων ανθρώπων που έκαναν χρήση σύγχρονων τεχνολογιών που επιδίωκαν να αποδεσμεύσουν από την καταπίεση του καπιταλιστικού συστήματος».

Η νήσος Ουτοπία του More σύμφωνα με το ομώνυμο έργο ιδρύθηκε από τον βασιλιά Utopus αλλά μετά τον θάνατό του η διακυβέρνηση είχε περάσει σε κοινοβουλευτική δημοκρατία. Πενήντα τέσσερις πόλεις, κάθε μία από τις οποίες περιβαλλόταν από ένα πράσινο δακτύλιο, περιείχαν σειρές σπιτιών σε ένα Ιπποδάμειo σύστημα χάραξης (χωρίς κλειδιά στις πόρτες) τα οποία οι Ουτοπιανοί αντάλλασσαν κάθε δέκα χρόνια.
Έπαιρναν τα γεύματά τους σε κοινές τραπεζαρίες, εργάζονταν έξη ώρες την ημέρα και φορούσαν παρόμοια απλά μάλλινα ρούχα. Η γη ήταν ιδιοκτησία της κοινότητας και όλες οι ανάγκες καλύπτονταν χωρίς τη χρήση χρημάτων. Ο χρυσός και το ασήμι που δεν είχαν ανταλλακτική αξία χρησίμευαν για τα κοινά σκεύη και για τις αλυσίδες των φυλακισμένων.
Οι ανάγκες διατροφής καλύπτονταν από κοινές φάρμες στις οποίες όλοι είχαν υποχρέωση να συνεισφέρουν με εργασία. Οι ουτοπίες επιχειρούν μία διέξοδο από την πραγματικότητα προς ένα άλλο σύμπαν, ενώ ταυτόχρονα είναι διδακτικές, διεγείρουν την φαντασία και εμπνέουν και οι προοπτικές που απόψε συζητούμε, αν ακούγονται ουτοπικές θα μπορούσε να είναι πραγματικότητες του αύριο και γι’αυτό θα δούμε πως κάποιοι τις οικοδομούν!

ΟΙΚΟΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ
Ως οικοκοινότητες εννοούμε μικρού συνήθως μεγέθους μορφές κατοίκησης (-150 άτομα) με συνειδητές θέσεις και αρχές σε σχέση με την κατανάλωση, την διατροφική και ενεργειακή αυτονομία, την τοπικότητα και το περιβάλλον και με συγκεκριμένη κοινωνική, οικονομική και οικολογική οργάνωση. Πρόκειται για «κοινότητες με ανθρώπινη κλίμακα όπου οι ανθρώπινες δραστηριότητες εντάσσονται χωρίς επιβλαβείς συνέπειες στο περιβάλλον με τέτοιο τρόπο ώστε να υποστηρίζεται η υγιής ανάπτυξη και να μπορεί να υπάρχει συνέχεια στο μέλλον».(Gillman, Robert)

Οι οικοκοινότητες ισχυρίζονται ότι αναζητούν μία καλύτερη κοινωνία και εργάζονται για την δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου κάνοντας την θεωρία πράξη και επισημαίνουν ότι αποτελούν εργαστήρια για την έρευνα και την εφαρμογή της κοινωνικής αλλαγής. Διαμορφώθηκαν σαν σύγχρονο κίνημα μετά από τις επαναστατικές ιδέες της δεκαετίας του ’60 και σημειώνεται πάλι εντυπωσιακή εξάπλωση από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 και μετά. Η έμφαση στις διακηρύξεις των εναλλακτικών κοινοτήτων δίνεται στον ανθρώπινο παράγοντα, στην κοινωνική συνοχή και στην εναρμόνιση της ανθρώπινης παρουσίας και των δραστηριοτήτων της με το περιβάλλον. Η τεχνολογία, αντιμετωπίζεται κριτικά και ως μέσο προώθησης στόχων και εργαλείο και όχι αυτοσκοπός, χαρακτηριστικό που αποτελεί και ειδοποιό διαφορά. Επίσης είναι ιδιαίτερα σημαντικό να επισημανθεί ότι οι οικοκοινότητες ενθαρρύνουν ένα οικειοθελή απλό τρόπο ζωής που απορρίπτει τον καταναλωτισμό.

Στα πλαίσια αυτής της φιλοσοφίας επιδιώκεται η κατά το δυνατό αυτονομία σε ότι αφορά τα αναγκαία είδη διατροφής, κάτι για το οποίο θα ακούσουμε περισσότερα στη συνέχεια.
Επίσης, ανάμεσα στις κοινές πολιτικές πεποιθήσεις που χαρακτηρίζουν πολλές τέτοιες κοινότητες είναι η διαπίστωση της απαξίωσης των επαγγελμάτων που είναι καίρια για την επιβίωση όπως η γεωργία, το μικρο-εμπόριο, οι τεχνίτες που εξασκούν μία σχετικά παραδοσιακή τέχνη και οι μάστορες, γνώστες υλικών όπως ξύλου, μετάλλου, κλπ που οδηγούνται στο περιθώριο από τον ανταγωνισμό των μεγάλων αλυσίδων και του πολυεθνικού εμπορίου και ως εκ τούτου υπάρχει μία ιδεολογική βαρύτητα στην υποστήριξή τους. Εν τούτοις παράλληλα η συνείδηση των γεγονότων και της πραγματικότητας του 21ου αιώνα είναι βαθιά ριζωμένη και ως εκ τούτου επιλεκτικά, ορισμένες τεχνολογίες, κυρίως αυτές που αφορούν τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ή επικοινωνίες ενδιαφέρουν ιδιαίτερα και βρίσκουν άμεση εφαρμογή. Οι οικοκοινότητες δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην αρμονική συνύπαρξη των μελών μέσα από την ατομική και ομαδική εξέλιξή τους με διάφορες τεχνικές και την επίλυση συγκρούσεων.

Σήμερα υπάρχει ένα διεθνές δίκτυο τέτοιων κοινοτήτων (GEN/ Global Ecovillage Newtwork) που φέρνει σε επαφή διάσπαρτες και μέχρι πρόσφατα απομονωμένες τέτοιες κοινότητες σε όλο τον κόσμο.

Μία κοινή φιλοσοφία που διαπνέει όλες τις οικοκοινότητες παρά την τεράστια ποικιλομορφία τους είναι η κατά το δυνατόν μικρότερη εξάρτηση από το σύνολο των μηχανισμών που σε ένα εθνικό η παγκόσμιο δίκτυο προμηθεύουν ενέργεια, διατροφικά και καταναλωτικά αγαθά μέσω των μηχανισμών της ελεύθερης παγκοσμιοποιημένης αγοράς.
Από αυτή την άποψη και τουλάχιστον σε ότι αφορά τις τρέχουσες εξελίξεις ίσως το φαινόμενο των οικοκοινοτήτων, των παραγώγων τους και διάφορων εστιασμένων πρωτοβουλιών που θα εξετάσουμε, να αποτελεί μία καίρια και ριζοσπαστική στάση.

Οι οικοκοινότητες αποτελούν ίσως τα εργαστήρια στα οποία εκκολάπτονται ανθρώπινες κοινότητες και τρόποι ζωής που θα μπορούσε να βρουν στη συνέχεια εφαρμογή σε συνθήκες μεγαλύτερων αστικών συγκεντρώσεων και σε ήδη υπάρχουσες κοινότητες τόσο αγροτικές όσο και αστικές. Αυτό ακριβώς επιχειρεί πρόσφατα να κάνει το «Κίνημα της Μετάβασης».

ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ

Το κίνημα μετάβασης και οι Πρωτοβουλίες μετάβασης (που αριθμούν αυτή τη στιγμή πάνω από 350 πόλεις) θα μπορούσε να πούμε ότι είναι εφαρμογή των αρχών των οικοκοινοτήτων σε επίπεδο πόλεων και αστικών πληθυσμών.
Μέσα από τον ορισμό του κινήματος επιχειρείται να περιγραφεί η –προς το παρόν εθελοντική- διαδικασία μετάβασης σε μία μορφή βιώσιμης κοινωνίας, με την επίγνωση ότι το παρόν μοντέλο πολύ απλά δεν είναι βιώσιμο. Οι Πρωτοβουλίες για την Μετάβαση και οι Πόλεις σε Μετάβαση (Transition Initiative και τα Transition Towns), είναι κοινότητες ή ομάδες που επιχειρούν να διαφοροποιήσουν την λειτουργία τους έχοντας κατά νου τις προκλήσεις των επικείμενων αλλαγών αναφορικά με την κλιματική αλλαγή, την ενεργειακή κρίση, το μοντέλο της κατανάλωσης αλλά και τα φαινόμενα της απώλειας του κοινωνικού ιστού σε συνθήκες επιθετικού ύστερου καπιταλισμού. Στόχο αποτελεί η μείωση του οικολογικού τους αποτυπώματος, η ενίσχυση της αυτάρκειας αλλά και της κοινωνικής συνοχής και η επαναφορά αξιών που συνδέουν την ατομική και κοινωνική ικανοποίηση και ευτυχία περισσότερο με τα κοινωνικά αγαθά και την ποιότητα ζωής που πηγάζει από το περιβάλλον και τις ανθρώπινες σχέσεις και λιγότερο με την κατανάλωση.
Αυτό επιτυγχάνεται με την υιοθέτηση συγκεκριμένων στόχων και μία στροφή προς μία απλότερη και υγιέστερη ζωή με έμφαση στο τοπικό και με εργαλεία την εκπαίδευση για απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και την έμφαση στην τοπική παραγωγή τροφής. Όροι στο λεξιλόγιο του κινήματος που χρησιμοποιούνται για να εκφράσουν έννοιες ή εργαλεία είναι τα energy descent ή powerdown που επιχειρούν να περιγράψουν την διαδικασία μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας με διάφορους τρόπους και της σταδιακής απεξάρτησης από το πετρέλαιο όπως επίσης και η έννοια της από-ανάπτυξης (degrowth-décroissance).


Κεντρική έννοια στο κίνημα είναι μία έννοια οικεία στους οικολόγους αλλά όχι τόσο σε άλλα επιστημονικά πεδία που αποδίδεται ως ανθεκτικότητα, προσαρμοστικότητα, ικανότητα αυτοανόρθωσης ή ανανέωσης (resilience). Στα ελληνικά ο όρος αποδίδεται πληρέστερα με την αλληλοσυμπλήρωση των δύο εννοιών, “ανθεκτικότητα” και “προσαρμοστικότητα”. Η έννοια της ανθεκτικότητας όπως προσδιορίζεται στην φιλοσοφία των Πόλεων σε Μετάβαση ξεπερνά κατά πολύ τις έννοιες της αειφορίας και της βιωσιμότητας.
...
Στα ελληνικά πλαίσια, παρότι δεν υπάρχει ένα σαφές ενηλικιωμένο τέτοιο κίνημα, υπάρχουν πια πολλές ομάδες πρωτοβουλίας με όλα ή επι μέρους χαρακτηριστικά προς αυτές τις κατευθύνσεις, εκπρόσωπους των οποίων θα έχουμε την ευκαιρία να ακούσουμε να τοποθετούνται.
Μερικά από τα εργαλεία που εξετάζονται είναι η εναλλακτική (εγχρήματη ή αχρήματη) οικονομία και τα τοπικά νομίσματα, ο αστικός ακτιβισμός και οι πάρα πολλές πια ομάδες και συλλογικότητες πρωτοβουλίας. Η διαρκής καλλιέργεια επίσης (ή permaculture/ διαρκής καλλιέργεια/ αεικαλλιέργεια) είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό πια μέσο που αποτέλεσε και ένα σύγχρονο εργαλείο αντιμετώπισης του προβλήματος επιβίωσης της Κούβας μετά την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ και της εξαρτημένης οικονομίας της. Η περμακουλτούρα είναι μια «εργαλειοθήκη» που επιδιώκει την επίτευξη μίας πραγματικής βιωσιμότητας και περιέχει πληθώρα λύσεων και στρατηγικών:
οι αρχές της φαίνεται πως είναι εφαρμόσιμες τόσο σε άνυδρες περιοχές της Αυστραλίας (όπου και ξεκίνησε) όσο και σε τροπικές ζώνες με μεγάλη βροχόπτωση και μπορούν να εφαρμοστούν τόσο σε «υπανάπτυκτες» περιοχές, όσο και σε αναπτυσσόμενες χώρες ή χώρες της Δύσης (αναπτυγμένες χώρες). Αντί για μια σειρά τεχνικών, το Permaculture βασίζεται σε μια σειρά ηθικών αρχών και αρχών σχεδιασμού. Οι βασικές ηθικές αρχές της διαρκούς καλλιέργειας είναι:
1. Η Φροντίδα της Γης - συνεργασία με τη φύση, όχι εναντίον της
(Η Γη/ Γαία είναι ο πρώτος μας σύμμαχος!)
2. Η Φροντίδα των Ανθρώπων (οι φυσικές, κοινωνικές και πνευματικές τους ανάγκες).
3. Η Δίκαιη κατανομή φυσικών, και άλλων πόρων: εκτός από τη δίκαιη κατανομή των πόρων στα μέλη της κοινωνίας οφείλουμε να αναγνωρίσουμε και σε άλλα είδη (π.χ. πουλιά, φυτά, ζώα) το δικαίωμά τους να έχουν τους δικούς τους βιότοπους.
Ακτιβισμός και αστικές ομάδες πρωτοβουλίας
Το Civitas της ελληνικής κοινωνίας, το στοιχείο εκείνο δηλαδή που ιστορικά υπήρξε συνεκτικών των ατόμων, προσδιορίζοντας τα ταυτόχρονα εκτός από ιδιώτες και ως μέλη μίας κοινωνίας, διανύει μία περίοδο αποδυνάμωσης και βέβαια διακατέχεται από ιδιομορφίες που προσδιορίζουν συμπεριφορές στην δημόσια και ιδιωτική σφαίρα, στις επιλογές της κοινωνίας και στο συλλογικό ασυνείδητο. Είναι ένα σύνολο από τέτοια συλλογικά χαρακτηριστικά που διαμορφώνουν το σημερινό πλαίσιο και προσδιορίζουν το κατά πόσο οι συνθήκες για μία νέα κίνηση θα είναι ευνοϊκές ή όχι και τα ποσοστά δυσκολίας και τα εμπόδια που θα εμφανιστούν στην πορεία. Η πραγματικότητα της ελληνικής πόλης με πρώτη την Αθήνα που συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ποσοστό πληθυσμού της χώρας είναι στην αρχή της 2ης δεκαετίας του 21ου αιώνα ιδιαίτερα ζοφερή. Ο δημόσιος χώρος έχει απαξιωθεί περισσότερο από κάθε άλλη φορά και τελεί σε καθεστώς απειλής καταπάτησης, ιδιωτικοποίησης, αφανισμού ή πλήρους υποβάθμισης. Παρά τις ευκαιρίες που υπήρξαν με την διοργάνωση πχ των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004 και τα ποσά που δαπανήθηκαν η εικόνα των δημόσιων χώρων της πόλης είναι αποκαρδιωτική. Δυσλειτουργία του κρατικού μηχανισμού, διαφθορά, αποδυναμωμένη και αποπροσανατολισμένη κοινωνική συνείδηση είναι κάποια από τα γνωστά αίτια αυτής της κατάστασης.
Στα πρόσφατα δεδομένα όμως της ελληνικής πραγματικότητας εντάσσονται και τέτοιες συλλογικότητες ή κινήματα όπως οι Κίνηση για την Δημοτική Αγορά της Κυψέλης, οι ομάδες διαμαρτυρίας για το Μητροπολιτικό Πάρκο του Ελληνικού, η ομάδα Φιλοπάππου, το πάρκο Ναυαρίνου, το κίνημα ποδηλατών διεκδίκησης αστικού χώρου (που όμως βέβαια εκφράζουν και μία φιλοσοφία ζωής), οι διάφορες συλλογικότητες που διεκδικούν μέσω καλλιτεχνικής πράξης την πόλη (Νομαδική Αρχιτεκτονική, Αστικό κενό, sarcha, κλπ) , οι Ατενίστας και πολλά άλλα.
Από αυτές τις προσπάθειες φαίνεται να αναδύεται μία συλλογική, κοινωνική και «κοινοτική» συνείδηση που είναι αναγκαία για οποιαδήποτε αισιόδοξη και καλύτερη προοπτική.
Η ταυτότητα ενός τόπου με ιστορία είναι κυρίως το αντικείμενο της συσσώρευσης χρόνου όπως αυτός έχει αποτυπωθεί στις ανθρώπινες δημιουργίες και στην ίδια την φυσιογνωμία του τόπου, τα κτίρια, τα δίκτυα των δρόμων, τις συνήθειες. Σε αυτά, τα κύρια συστατικά που συνέθεσαν την ταυτότητα ανά τους αιώνες είναι η φύση, η θρησκεία, η οικονομία και ο πολιτισμός. Επειδή η ζωτικότητα ενός τόπου και η αρμονία του με το περιβάλλον εξαρτάται από τις αρχές λειτουργίας του και τις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες που τον διέπουν θα μπορούσε να ενθαρρύνεται η προοπτική στροφής -έστω σε μικρό ποσοστό- της προσοχής στην περιφέρεια γενικότερα με συγκεκριμένα κίνητρα και μεθόδους.
Μία τέτοια προοπτική παρουσιάζει πολλά πιθανά πλεονεκτήματα ως εναλλακτικό μοντέλο ανάπτυξης πέραν του μοντέλου της συμβατικής αστικής εξέλιξης, όπως δυνατότητες ικανοποίησης ειδικών αναγκών και επιθυμιών τμημάτων του πληθυσμού που σχετίζονται με την επαφή με την φύση, την αποφυγή των προβλημάτων που σχετίζονται με την αστική συγκέντρωση, όπως μόλυνση, υποβαθμισμένο περιβάλλον, κλπ. Η προοπτική αυτή όμως (όπως και πολλές άλλες μελέτες που ποτέ δεν υλοποιούνται) εξαρτάται από πάρα πολλούς παράγοντες τόσο εξωγενείς που σχετίζονται με την πολιτική, την οικονομία και τις συνθήκες λειτουργίας και τρόπου ζωής μίας περιοχής, όσο και ενδογενείς, που αφορούν την ικανότητα μίας ομάδας να υπάρξει και να συνεχίσει να λειτουργεί παρά τις εκάστοτε αντιξοότητες.
Φαίνεται ότι όπως στα περισσότερα πράγματα, καταλύτης είναι πάντα η ανθρώπινη πρωτοβουλία και τα κοινωνικά δεδομένα . Η δυσκολία αφορά την επίτευξη συναίνεσης και την δυνατότητα της κοινότητας να αντιληφθεί την ανάγκη της αλλαγής και σε συλλογικό επίπεδο και να χρησιμοποιήσει τους κατάλληλους συμβούλους και τις κατάλληλες μεθόδους για την επίτευξη των στόχων.

Τα καλά νέα για την ελληνική κοινωνία είναι ότι περνάει από γρήγορα, απότομα και «βίαια» στάδια ωρίμανσης. Ανακαλύπτει εκ νέου την συλλογικότητα, τις διαδικασίες, την ανάληψη ευθύνης, την πρωτοβουλία και επίσης έχει μπει σε μία διαδικασία διαβούλευσης, προσπαθώντας επιτέλους να αντιμετωπίσει τα σημάδια υποβάθμισης και εξαθλίωσης μεγάλων μερίδων πια του πληθυσμού.
Τα κακά νέα είναι πως οι εξελίξεις είναι ραγδαίες και τρομακτικά καταιγιστικές. Εξ ίσου ακαριαία λοιπόν πρέπει να είναι τα αντανακλαστικά, η θετική διάθεση για αλλαγή, η προσαρμοστικότητα και η ανάπτυξη πρωτοβουλιών και ρίσκων της ελληνικής κοινωνίας.

Το πιο ουσιαστικό δίδαγμα πάντως που μπορεί να προκύψει από όσα συζητάμε απόψε και η μεγαλύτερη ίσως ελπίδα είναι η δυνατότητα να αντιληφθούμε κάθε τόπο δυνάμει το δοχείο για την υποδοχή μίας πρωτοβουλίας και την σταδιακή αλλαγή αστικών περιοχών που θα τους αποδώσει τα χαρακτηριστικά εκείνα που σήμερα αντιλαμβανόμαστε σαν οικοκοινότητες και πόλεις σε μετάβαση. Είναι σημαντικό όμως να προσπαθήσουμε να αντιληφθούμε ένα δίκτυο ανθρώπων, και σχέσεων (κάτι που σήμερα με το ιντερνετ είναι καθημερινότητα) σαν μία δυνάμει εικονική οικοκοινότητα.

Οι συλλογικότητες ανθρώπινες συν-υπάρξεις σε ένα τόπο μετατρέπονται από τυχαίες συναντήσεις σε κοινότητες όταν οι άνθρωποι αρχίζουν να συνδέονται με τρόπους ανθρώπινους και αυθεντικούς μεταξύ τους. Οι κοινότητες των ανθρώπων μετατρέπονται σε οικοκοινότητες όταν η σχέση τους με τον τόπο και το ενδιαφέρον τους για το φυσικό και τη φύση αποκτούν ουσιαστικό και αυθεντικό περιεχόμενο και αυτό αντανακλάται έμπρακτα στην καθημερινότητα. Αυτές είναι για μας οι ρευστές οικοκοινότητες. Μια ριζικά διαφορετική και καλύτερη εκδοχή κοινωνιών που οφείλουμε να φτιάξουμε για τους επόμενους από εμάς.