Τράπεζες Χρόνου - Μια "πλούσια" εμπειρία 20 χρόνων

του Άγγελου Διαμαντάκη

Το πείραμα των Τραπεζών Χρόνου ξεκίνησε από την Μεγάλη Βρετανία την
δεκαετία του 80 και στην πρώτη τους εμφάνιση πήραν το όνομα LETS (Local
Exchange Trading System - Τοπικό Σύστημα Ανταλλαγής και Εμπορίας). Η
πρωτότυπη αυτή κίνηση πολύ σύντομα απέκτησε χαρακτήρα και διαδόθηκε σε
εθνικό και διεθνές επίπεδο ως ένας τρόπος "εναλλακτικής" οικονομίας στην
πράξη. Σε πολλές χώρες βρήκε γόνιμο έδαφος όπως στην Γαλλία με το όνομα
SEL - Systèmes d'échange (συστήματα ανταλλαγής), στην Ισπανία και την
Λατινική Αμερική (TROCA), στην Ολλανδία την Γερμανία και τις Σκανδιναβικές
χώρες.

Στην Ιταλία ο όρος Τράπεζα Χρόνου χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην
Πάρμα στις αρχές του '90, αλλά έγινε πραγματικά γνωστός από την προσπάθεια
μιας ομάδας γυναικών στην περιοχή του Santarcangelo di Romagna να ιδρύσουν
την πρώτη τράπεζα χρόνου πριν 17 χρόνια (1994).

Μέσα στο 1995 η ιδέα της ανταλλαγής χρόνου βρίσκει απήχηση σε αρκετές
πολυάριθμες ομάδες (υπάρχουσες συλλογικότητες αλλά και άτυπες νεοσύστατες
ομάδες) όπου σε σύντομο χρονικό διάστημα κάνουν πράξη τις Τράπεζες Χρόνου.
Στο τέλος του έτους υπάρχουν 5 ενεργές προσπάθειες ενώ στο τέλος του
επόμενου (1996) είναι ήδη περίπου 70. Το 2008 οι ομάδες που ενεργά
στηρίζουν και προωθούν το πείραμα των τραπεζών χρόνου είναι περισσότερες
από 300. Αριθμούν αρκετές εκατοντάδες μέλη και οι ώρες που ανταλλάσσονται
στην διάρκεια ενός χρόνου είναι εκατοντάδες ή/και χιλιάδες.

Όλοι και όλες ίσοι

Ένα βασικό χαρακτηριστικό στοιχείο των τραπεζών χρόνου που τις
διαφοροποίησε από την αγγλική εκδοχή των LETS αποτέλεσε η επιλογή οι
συναλλαγές πέρα από αχρήματες να είναι και ισότιμες. Στα LETS η κάθε
εργασία / υπηρεσία αποτιμόταν με βάση την τιμή που έπιανε στην "πιάτσα".
Δηλαδή αν πρόσφερες μια εργασία που πληρωνόταν με 4 στερλίνες την ώρα και
είχες ανάγκη από μια άλλη που έπιανε 8 στερλίνες την ώρα (πάντα με όρους
αγοράς) θα "έδινες" δύο ώρες από το χρόνο σου ενώ θα "έπαιρνες" μια. Στο
ιταλικό πείραμα των τραπεζών χρόνου μια ώρα μαγειρέματος, μια ώρα
εκμάθησης υπολογιστή και μια ώρα κηπουρικής είναι ισότιμες. Η θέσμιση
είναι απλή και συμπυκνώνεται στο εξής : "Μονάδα μέτρησης των τα ανταλλαγών
δεν είναι το χρήμα αλλά ο χρόνος".

Όλοι και όλες διαφορετικοί

Ακριβώς επειδή καθένας και καθεμία έχεις διαφορετικές δεξιότητες και
γνώσεις έχει και διαφορετικές ανάγκες που δεν μπορεί να καλύψει από μόνος
του ή μόνη της. Το γεγονός αυτό πέραν του ότι αποτέλεσε το βασικό λόγο για
την εκκίνηση της προσπάθειας, "υπέδειξε" και τον τρόπο με τον οποίο
λειτούργησαν και λειτουργούν οι τράπεζες χρόνου. Το κάθε μέλος με την
εγγραφή του στην Τράπεζα Χρόνου της περιοχής του δηλώνει τις εργασίες που
μπορεί να προσφέρει και αντίστοιχα τις ανάγκες που έχει και χρειάζεται
βοήθεια. Ο ρόλος της τράπεζας δεν είναι άλλος από το να φέρει σε επαφή τα
άτομα, τα οποία συνεννοούνται μεταξύ τους και επιστρέφουν στην τράπεζα μια
"απόδειξη" που αναγράφει απλά το μέλος και τις ώρες που προσέφερε. Σε
τακτά χρονικά διαστήματα γίνεται υπολογισμός των ωρών που "έδωσε" και
"έλαβε" το κάθε μέλος και εξετάζεται το κατά πόσο όλοι και όλες
συμμετέχουν ισότιμα στην τράπεζα. Σε αντίφαση με το όνομά τους στις
τράπεζες χρόνου δεν προβλέπεται η "αποταμίευση" χρόνου (πέραν των μερικών
ωρών).

Η αλληλεγγύη απέναντι στην αποξένωση των πόλεων

Η βασική πρακτική όλων όσων συμμετέχουν σε αυτές τις προσπάθειες (και
προσφέρουν τον ελεύθερο χρόνο τους για να βοηθήσουν τον συνάνθρωπό τους
που έχει ανάγκη) καλλιεργεί αξίες που πέραν ότι αμφισβητούν το σύστημα
στον πυρήνα του και τη λογική ότι "όλα πουλιούνται και όλα αγοράζονται"
χτίζουν ισχυρούς δεσμούς αλληλεγγύης και συντροφικότητας μεταξύ τους. Όταν
είναι κανόνας σε μια πόλη όλοι να αισθάνονται ξένοι και άγνωστοι μεταξύ
τους και η έννοια της γειτονιάς να έχει εξαφανιστεί, προσπάθειες - όπως οι
Τράπεζες Χρόνου - που από τη φύση τους εδράζονται αναφέρονται και αφορούν
τη γειτονιά φέρνουν ξανά κοντά τους ανθρώπους μέσα από εμπειρίες και
βιώματα που βασίζονται στο ενδιαφέρον και το σεβασμό για τον άλλο, στην
αλληλοϋποστήριξη και την αλληλεγγύη. Μέσα σε αυτή την διαδικασία δεν
ανταλλάσσονται απλώς υπηρεσίες. Επικοινωνούμε και εκπαιδευόμαστε πως να
γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι.