ΤΟ ΜΑΓΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Η εισήγηση του Γιάννη Μπίλλα στην Κεντρική Συζήτηση, Αφιέρωμα: «Τοπικοποίηση και Αποανάπτυξη» στη 2η Πανθεσσαλική Γιορτή Οικολογικής Γεωργίας και Χειροτεχνίας στο Βόλο 6 – 9 Οκτωβρίου 2011.

Κυρίαρχη ιδεολογία στον κόσμο μας σήμερα είναι ο οικονομισμός. Η κρίση που βιώνουμε είναι απόρροια της επικράτησης της «θρησκείας» της διαρκούς μεγέθυνσης της παραγωγής και της κατανάλωσης. Η οικονομία από μέσον κατέστη μοναδικός σκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης. Κοινότητες και κοινωνίες που ζούσαν διεκπεραιώνοντας παραγωγικά και διοικητικά τη ζωή των κατοίκων τους, σαρώθηκαν με την επικράτηση της καινούργιας «θρησκείας». Η ιδεολογία της διαρκούς ανάπτυξης αποτελεί κεντρική φαντασιακή σύλληψη των ανθρώπων του «αναπτυγμένου» κόσμου που οδηγεί στην εξαφάνιση εναλλακτικών αξιακών μοντέλων οργάνωσης της κοινωνίας. Η επικράτηση της λατρείας του οικονομισμού (εργασία, παραγωγή, κατανάλωση) προηγείται σαν τους ιεραπόστολους και προετοιμάζει το έδαφος για την επέκταση του κεφαλαίου σε όλο τον πλανήτη.
Ο πλούτος των κοινοτήτων, που πλήττεται από την επικράτηση του κεντρικού φαντασιακού της διαρκούς μεγέθυνσης της παραγωγής και της κατανάλωσης, χάνεται. Έχει απολεσθεί η ικανότητα προσαρμογής των κοινοτήτων στο υπάρχον φυσικό περιβάλλον και έχει αντικατασταθεί με την προσαρμογή των ανθρώπων και του περιβάλλοντος στις ανάγκες της βιομηχανίας και των εταιρειών.
Ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός αποτελεί βραδυφλεγή βόμβα για τις κοινωνίες και το περιβάλλον. Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Zigmound Bauman ο καπιταλισμός είναι ένα παρασιτικό σύστημα˙ επιβιώνει και ευημερεί, όταν βρίσκει έναν οργανισμό τον οποίο δεν έχει ακόμη εκμεταλλευτεί, καταστρέφοντάς τον. Ερμηνεύονται έτσι τα σχέδια για fast track επενδύσεις στον Αστακό της Αιτωλοακαρνανίας, το αεροδρόμιο Ελληνικού, τον πετρελαιαγωγό Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη και παλιότερα την εκτροπή του ποταμού Αχελώου και την αποξήρανση της λίμνης Κάρλας. Φανταστείτε τις πλωτές δεξαμενές άντλησης πετρελαίου και φυσικού αερίου στο Αιγαίο και το Ιόνιο και τα πετρελαιοφόρα να πηγαινοέρχονται.
Όμως η απεριόριστη ανάπτυξη είναι ασύμβατη με το πεπερασμένο του πλανήτη που ζούμε. Οι δε κρίσεις υπερπαραγωγής του συστήματος δε θα ξεπερνιούνται εσαεί. Ο κίνδυνος της οικολογικής κατάρρευσης γίνεται κάθε μέρα και πιο ορατός. Ταυτόχρονα η συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων μεταφέρεται πλέον σε υπερεθνικούς οργανισμούς (ΔΝΤ, χρηματοπιστωτικό σύστημα). Πλέον στερούμαστε αληθινών πολιτικών επιλογών. Οι περισσότερες αποφάσεις είναι ήδη ειλημμένες από τους «ειδικούς» στο όνομα της οικονομίας και της ανάπτυξης. Ζούμε τη δικτατορία της οικονομίας.
Ο ανθρωπολογικός τύπος
Με την επικράτηση του παραπάνω μοντέλου ανάπτυξης δημιουργήθηκε και ένας άλλος τύπος ανθρώπου˙ άνθρωποι ενεργοβόροι, καταναλωτικοί, αγχώδεις, χωρίς χρόνο για τα παιδιά τους και τους ανθρώπους που ζουν μαζί, φοβικοί και φοβισμένοι, καριερίστες, ατομιστές, νευρωτικοί, χωρίς αλληλέγγυο πνεύμα και συλλογική διάθεση. Άνθρωποι που αποφασίζουν μια φορά στα τέσσερα χρόνια να παραδώσουν το δικαίωμα του αποφασίζειν στο πολιτικό προσωπικό των κομμάτων της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Αυτή η αλλοτρίωση, όπως γράφει και ο Γιώργος Κοκκινάκος, δεν επήλθε εφάπαξ αλλά στάγδην, ενώ ο ίδιος ο άνθρωπος, τις περισσότερες φορές, είναι ανυποψίαστος.
Άνθρωποι που υιοθετούν ως κεντρικό νόημα ζωής τη διαρκή μεγέθυνση της παραγωγής και της κατανάλωσης, απειλούν μακροπρόθεσμα και το ίδιο το σύστημα που τους δημιούργησε. Μπορεί να διανοηθεί κανείς πώς θα είναι μια κοινωνία που συνεχίζει να λειτουργεί και να αναπαράγεται σ’ αυτή τη βάση;
Ο ανθρωπολογικός τύπος της ιδιώτευσης, της απάθειας, της συναλλαγής, της αλλοτρίωσης, είναι μέρος του προβλήματος που έχουμε να επιλύσουμε. Είναι ανάγκη να υιοθετήσουμε άλλα νοήματα, άλλες σημασίες και άλλα προτάγματα στη ζωή μας με τα οποία θα αξίζει να ζει κανείς σήμερα και όχι περιμένοντας την έφοδο στα «χειμερινά ανάκτορα». Διότι, ο άνθρωπος, εκτός από κοινωνική κατασκευή, είναι ταυτόχρονα και δημιουργός της ζωής του. Ο ετερόνομος άνθρωπος, που εν είδει καταναλωτή, υπακούει και εκτελεί νόμους, εντολές και αφηγήσεις άλλων, χωρίς να συμμετέχει ο ίδιος στη λήψη των αποφάσεων, είναι απαραίτητο να αντικατασταθεί από τον αυτόνομο τύπο ανθρώπου, εκείνου που αυτοθεσμίζεται, που διαμορφώνει δηλαδή ο ίδιος τους θεσμούς και τους αναιρεί αν χρειαστεί.
Το δικαίωμα του «συνανήκειν» είναι σύμφυτο με το δικαίωμα του «συναποφασίζειν» και είναι ίσως ο μόνος τρόπος προαγωγής της αίσθησης της κοινότητας˙ και αυτό γιατί ο άνθρωπος πρέπει να επιστρέψει στην κοινότητα των άλλων ανθρώπων ένα μέρος της ύπαρξής του που της το οφείλει. Έτσι, καλλιεργείται και η ξεχασμένη στις μέρες μας αίσθηση της ατομικής ευθύνης απέναντι στην κοινότητα.
Ο οικονομισμός που μετατρέπει τα πάντα σε εμπόρευμα και κέρδος οδήγησε στην παγκοσμιοποίηση. Το άκρατο χέρι των αγορών, των τραπεζών και των χρηματιστηρίων μετέτρεψε την παγκόσμια κοινωνία σε πλανητικό καζίνο. Ας θυμηθούμε για λίγο και το παραλήρημα των κατοίκων τούτης της χώρας με το χρηματιστήριο Αθηνών, όταν ο καθένας υιοθετούσε ως στάση ζωής ότι μπορεί να κερδίζει χρήματα ξεγελώντας το διπλανό του, το γείτονα, τον αδερφό του χωρίς να κοπιάσει, χωρίς να παράγει.
Αν στις μέρες μας η αλλαγή του πολιτεύματος της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας είναι ζητούμενο, αν η αλλαγή της ισχύουσας θέσης της οικονομίας από σκοπό σε μέσο ζωής, είναι ζητούμενο, η αλλαγή τους ανθρωπολογικού τύπου που «τζογάρει», καταστρέφει, αδιαφορεί, ιδιωτεύει και εντέλει μοιάζει ολόιδιος με το σύστημα που τον αναπαράγει, αποκτά τη διαδικασία του κατεπείγοντος.
Αξίες ξεχασμένες από το καπιταλιστικό φαντασιακό σύμφωνα με το Latouche πρέπει να προταχθούν. Η αλληλεγγύη έναντι του ατομισμού. Η συνεργασία έναντι του εγωισμού. Η χαρά του ελεύθερου χρόνου έναντι της αλλοτριωτικής εργασίας. Η δημιουργικότητα του συλλογικού βίου έναντι της απεριόριστης κατανάλωσης. Ο άνθρωπος παραγωγός προϊόντων και πολιτικών έναντι του πολίτη καταναλωτή.
Το μάγμα μιας άλλης αφήγησης
Μερικές από τις προτάσεις της αποανάπτυξης:
• Να συνηθίσουμε να καταναλώνουμε λιγότερα και διαφορετικά μαθαίνοντας εκ νέου τις χαρές της ζωής˙ να απαλλάξουμε, όπως λέει και ο Οδυσσέας Ελύτης, την καλημέρα στο διπλανό μας από την προσδοκία του κέρδους.
• Να αναπτύξουμε δίκτυα αλληλοϋποστήριξης και πιλοτικές εμπειρίες αυτοοργάνωσης.
• Να αντιταχθούμε στην κατασκευή υποδομών που προβάλει η διαρκής ανάπτυξη (μεγάλα φράγματα, πυρηνικά εργοστάσια, πολυκαταστήματα τύπου Mall).
• Να προωθήσουμε εναλλακτικές υποδομές, όπως ποδηλατοδρόμους, ηλιακή ενέργεια, ανακύκλωση, επαναχρησιμοποίηση υλικών, κ.ά.
• Να προτάξουμε το δίκαιο μοίρασμα του πλούτου και της εργασίας σε μια κοινωνία ισοκατανομής και άμεσης δημοκρατίας.
• Να ανακτήσουμε τη διατροφική μας αυτάρκεια.
• Να επανατοπικοποιήσουμε την παραγωγή προϊόντων και ενέργειας.
Σ’ αυτή την κατεύθυνση δραστηριοποιούνται συλλογικότητες, όπως:
• Το «Πελίτι» και ο «Αιγίλοπας», που ασχολούνται με την εύρεση, συλλογή και διαφύλαξη ντόπιων σπόρων και ποικιλιών.
• Δίκτυα πολιτών εναλλακτικών νομισμάτων και υπηρεσιών, όπως το ΤΕΜ Μαγνησίας και η οικοκοινότητα.
• Περιαστικές καλλιέργειες, όπως η «ΠΕΡΚΑ» Θεσσαλονίκης στο στρατόπεδο Καρατάσου και η αντίστοιχη συλλογικότητα στο πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού.
• Δίκτυα δίκαιου εμπορίου, όπως ο «Σπόρος» και ο «ΣΠΑΜΕ» (Συνεταιρισμός Παράκαμψης Μεσαζόντων) Θεσσαλονίκης.
• Οικογιορτές σαν την πανελλήνια και την πανθεσσαλική του Βόλου.
• Θεματικές για την άμεση δημοκρατία, που λειτουργούν στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα.
• Τοπικές συλλογικότες, όπως το «Από Κοινού», οι «Ποδηλάτες» και οι «Φίλοι του Σιδηροδρόμου» στα Τρίκαλα.
• Αντιρατσιστικά φεστιβάλ, όπως αυτά της Λάρισας και των Χανίων.
• Ιστοσελίδες, όπως αυτή της τοπικοποίησης, πρόταγμα και άλλες.
• Πρωτοβουλίες συλλογικοτήτων που εναντιώνονται στην φρενήρη εγκατάσταση ανεμογεννητριών, όπως αυτή της Πανελλαδικής Επιτροπής Κατά των Βιομηχανικών Αιολικών Εγκαταστάσεων.
• Πολίτες που εναντιώνονται στη fast track επένδυση στον Αστακό Αιτωλοακαρνανίας.
• Πολίτες που είναι ενάντια στα ορυχεία χρυσού στη Χαλκιδική.
Όλα αυτά αποτελούν μορφές αντίστασης και αποδόμησης του κεντρικού φαντασιακού της διαρκούς ανάπτυξης της οικονομίας.
Δείχνουν σε επίπεδο νοήματος ζωής έναν άλλο ανθρωπολογικό τύπο ο οποίος από τώρα και στο εξής θα είναι το ζητούμενο για την κοινωνία.
Προπάντων αποτελούν κατά τη γνώμη μου το μάγμα για τη δημιουργία μιας άλλης αφήγησης, αυτής της αποανάπτυξης.
Γιάννης Μπίλλας
Εκπαιδευτικός – Βιοκαλλιεργητής
johnmpillas@gmail.com