Παρατηρώντας το σμήνος των πουλιών

Οι βιολόγοι ερευνητές μπορούν να εξηγήσουν με ποιον τρόπο οργανώνεται ένα φαινομενικά ανοργάνωτο σμήνος πουλιών. Τα πτηνά προσανατολίζονται, όταν πετούν με τον διπλανό συνταξιδιώτη τους και φροντίζουν να εναρμονίζουν αυτόματα την ταχύτητα της πτήσης και την κατεύθυνσή τους. Κατ΄αυτόν τον τρόπο μπορούν να αλλάζουν την κατεύθυνση τους πολύ γρήγορα και ευέλικτα,δίχως να υπάρχει αρχηγός στο σμήνος.

Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται μια επιστήμη της Βιονικής, όπως λέγεται, και η οποία μελετά τους τρόπους ύπαρξης και συμπεριφοράς των διάφορων οικοσυστημάτων, ώστε να βγάζει χρήσιμα συμπεράσματα για την οικονομία πρώτιστα, αλλά και για την κοινωνία.
Σε σχέση με το παραπάνω παράδειγμα του σμήνους πουλιών, το ερώτημα που προκύπτει και απασχολεί τους βιονικούς κοινωνιολόγους ειδικούς είναι: μπορεί αυτή η αρχή να λειτουργήσει και στην ανθρώπινη κοινωνία; Άναρχη οργάνωση, δομές δίχως ρόλους, στοχευμένες δράσεις χωρίς ηγεσία;
Τον τελευταίο καιρό φαίνεται ότι κάποιες συλλογικότητες δράσης στο Διαδίκτυο-όπως π.χ. οι Anonymous- επιχειρούν να δώσουν απάντηση σ΄αυτό το ερώτημα. Οι Anonymous έγιναν γνωστοί από τις δημοσιεύσεις εγγράφων από το Wikileaks. Μετά από την προσπάθεια να επιβάλλουν κυρώσεις οι επιχειρήσεις Mastercard και Paypal στο project Wikileaks του Julian Assange, το ανώνυμο σμήνος ανταπέδωσε με θεαματικό τρόπο. Οργάνωσαν, επαγγελματικά, άρτιες επιθέσεις και ανάγκασαν τους σέρβερ αυτών των πολυεθνικών για κάποιο χρονικό διάστημα να γονατίσουν. Τυχαίο και ανάξιου λόγου γεγονός ή άρτια επιχειρησιακή ετοιμότητα;
Οι Anonymous αυτοχαρακτηρίζονται ως μια «συνεχώς μεταλλασσόμενη και ρευστή μορφή».
Έως τώρα είναι γνωστό ότι σαν συλλογικότητα δεν έχουν κάποιον ηγετικό πυρήνα ή ιεραρχία, καμία τυπική δυνατότητα μέλους. Καθένας μπορεί να γίνει ένας από τους Anonymous,όποιος το θελήσει μπορεί να συμμετάσχει. Ωστόσο υπάρχει κοινός αξιακός κώδικας που στοχεύει στον κοινό αγώνα για την έκφραση Ελευθερίας στο διαδίκτυο, όπως και για την απρόσκοπτη ανταλλαγή πληροφοριών και ενάντια στη λογοκρισία. Κατά πόσο όμως είναι δυνατό να υπάρχει οργάνωση στην εργασία τους και συνεννόηση πάνω σε κοινούς σκοπούς, χωρίς να υφίσταται μια τυπική οργανωτική δομή;
Η εικόνα του σμήνους των πουλιών μπορεί να βοηθήσει στην παραγωγή νοήματος για μια τέτοια κοινωνική συλλογικότητα. Μεμονωμένοι ακτιβιστές επικοινωνούν μεταξύ τους πάνω σε ένα επιχειρησιακό σχέδιο-κατεύθυνση, για την επίτευξη κάποιου στόχου-προορισμού με ταχύτητα. Μοιάζει σαν να «πετά» όλο το σμήνος στην ίδια κατεύθυνση, ακόμα κι αν δεν έχει αποφασιστεί προηγουμένως ο «προορισμός».
Στο κοινωνικό επίπεδο τα πράγματα φαίνονται να είναι πιο έυκολα όταν ο "προορισμός" είναι η καταστροφή κάποιου επαχθούς υλικού ή άϋλου νοήματος, ενώ δυσκολεύουν όταν πρόκειται για τη δημιουργία ενός νέου τέτοιου. Φαίνεται όμως ότι μετά από μια αρχική φάση, στη συνέχεια ο άνθρωπος μιας τέτοιας συλλογικότητας είναι σε θέση να εργάζεται για έναν κοινό σκοπό με δημιουργικό και παραγωγικό τρόπο, χωρίς καμία τυπική οργανωτική δομή. οι Anonymous μπορούν να οργανώσουν στοχευμένα επιχειρησιακά σχέδια μέσα από ομαδική συνεργασία. Το ίδιο και η Wikipedia. Τόσο η ποιότητα όσο και η επιτυχία, για το παράδειγμα της Wikipedia, δείχνουν ποιες είναι οι παραγωγικές δυνατότητες του ανθρώπου μέσα στο «σμήνος».


Σίγουρα υπάρχουν θέσεις κλειδιά, που αποφασίζουν για αλλαγές σε άρθρα, η γνώση όμως, έρχεται εντέλει από το μαζικό και λαμβάνεται απ΄αυτό, χωρίς καμία απευθείας εντολή. Εξάλλου το σμήνος των πουλιών όταν έχει να καλύψει μεγάλες αποστάσεις, χωρίς να αλλάζει κατεύθυνση(βλέπε μακροπρόθεσμους στόχους), πετά συνήθως σε σχηματισμό ''Λ'' εξασφαλίζοντας την ελλάτωση της αντίστασης του αέρα, που δέχεται το σμήνος των πουλιών, κατά την διάρκεια της πτήσης. Το πουλί που πετά στην μπροστινή θέση (στη ''μύτη'' του σχηματισμου ''Λ''), είναι αυτό που κουράζεται και περισσότερο, αφού είναι το πρώτο που προσπαθεί να ''ανοίξει δρόμο'' στον αέρα, ο οποίος του δυσκολεύει την κίνηση. Το πουλί οδηγός, κάποια στιγμή θα φύγει από την κορυφή του σμήνους και θα πάει στο πίσω μέρος του σχηματισμού, για να αντικατασταθεί από κάποιο άλλο ξεκούραστο, που θα αποτελέσει το νέο πουλί οδηγό.
Όσο πιο βαθιά αναζητά κανείς απαντήσεις για τη συλλογική συνείδηση του ανθρώπου, καταλαβαίνουμε ότι στο τέλος, εξαιτίας και της σαφέστατης απουσίας οργανωτικών δομών σε ένα σμήνος, οι απαντήσεις βρίσκονται στις ιδιαίτερες δομές επικοινωνίας μεταξύ των συμμετεχόντων στη συλλογικότητα.
Και αυτό έχει παρατηρηθεί όχι μόνο με κοινότητες του διαδικτύου, αλλά και με κοινωνικά κινήματα "εν κινήσει" ή "εν δράσει" στην καθημερινή ζωή. Τέτοιες είναι π.χ. στο χώρο μας το δίκτυο Οικοκοινότητα ή οι οργανωτικές ομάδες των διάφορων οικογιορτών. Δέστε και την επόμενη ανάρτηση.