Ποια είναι η λειτουργία της σημερινής κρίσης των τιμών των τροφίμων;

Ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός σήμερα από τη μια παράγει οικολογική κρίση και κλιματική αλλαγή. Από την άλλη, κερδοσκοπώντας μέσω της αλλαγής της χρήσης γης- βλέπε βιοκαύσιμα και δόμηση- και της ανόδου των τιμών των τροφίμων στα χρηματιστήρια, έχει αρχίσει να παράγει σπανιότητα περισσότερο παρά πλούτο. Τουλάχιστον για την πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού.
Αλλά αν το κεφάλαιο και οι παγκόσμιες αγορές δεν είναι διατεθειμένες να ενσωματώσουν στους ισολογισμούς τους την αναπαραγωγή της φύσης και των φυσικών πόρων-γιατί θα είχε πτώση κερδών όπως νομίζει-γιατί δεν είναι διατεθειμένες να κρατήσουν τις τιμές των τροφίμων χαμηλές, ώστε να μη πυροδοτήσουν εξεγέρσεις σε πολλά μέρη του κόσμου;(γιατί η φύση μπορεί να μην εξεγείρεται-αν και θα εκδικηθεί διαφορετικά-αλλά οι κοινωνίες έχουν αυτή τη δυνατότητα). Γιατί οι Παγκόσμιοι Τραπεζίτες, οι διεθνείς επενδυτές και οι άλλοι καπιταλιστικοί σχεδιαστές-η παγκόσμια ελίτ- θέλουν να διατρέξουν αυτόν τον κίνδυνο; Δεν τους αρκούσε ο έλεγχος των τροφίμων με τις πολιτικές των δομικών προγραμμάτων; Είναι καλύτερα για τον παγκόσμιο νεοφιλελευθερισμό να παράγει άλλη μια κρίση τροφίμων και στη συνέχεια κρίση των καθεστώτων(προς το παρόν στη Β. Αφρική και Μ. Ανατολή), που μέχρι τώρα τους εξυπηρετούσαν αφάνταστα;

Αυτά τα ερωτήματα δεν είναι εύκολο να απαντηθούν, αλλά κάποιες υποθέσεις μπορούν να γίνουν:
Οι δραματικές και εγκληματικές αυξήσεις των τιμών των τροφίμων έχουν μάλλον ως πρόθεση να εξαναγκάσουν- με τη μέθοδο του σοκ- σε μια αποφασιστική μετατόπιση των πολιτικών δυνάμεων σε όλο τον κόσμο υπέρ του κεφαλαίου και του δυτικού τρόπου ανάπτυξης.
Η κρίση των τροφίμων μάλλον θα πρέπει να εκτιμηθεί σαν μια απάντηση στην διαδιδόμενη άρνηση της εμπορευματοποίησης της γης (που είναι ισχυρή ειδικά στην Αφρική) και του αγώνα, που οι κοινότητες κάνουν κατά μήκος της Λατινικής Αμερικής για να αναστρέψουν την ιδιωτικοποίηση της γης και των φυσικών πηγών και να ξαναδημιουργήσουν «νέα κοινά αγαθά». Αυτό έχει λάβει την μορφή των ανοιχτών κινημάτων επανοικειοποίησης, όπως οι Ζαπατίστας, το κίνημα των ακτημόνων στην Βραζιλία (MST, στμ), το κίνημα των ακτημόνων λαών στη Νότια Αφρική, όπως και πολλές λιγότερο τυπικά οργανωμένες προσπάθειες σε όλο τον κόσμο(1).
Σε πολλά μέρη της Αφρικής, οι αγρότες μεταναστεύουν στις πόλεις και- ειδικά οι γυναίκες- συνεχίζουν να καλλιεργούν αγροτεμάχια δημόσιας γης. Αυτό τους κάνει ικανούς να κερδίζουν κάποια ανεξαρτησία, να αυξάνουν την οικογενειακή κατανάλωση και να βελτιώνουν τον προϋπολογισμό τους διαμέσου της μικρής κλίμακας πώλησης, ή με την ανταλλαγή του περίσσιου προϊόντος.

Και η Παγκόσμια Τράπεζα με το ΔΝΤ, και τα Δ.Σ. των μεγαλύτερων πολυεθνικών επιχειρήσεων εμπορίου τροφίμων σχεδιάζουν με ποιο τρόπο, οι αυξήσεις στις τιμές των τροφίμων θα βάλουν ένα τέλος σ’ αυτή την αντίσταση. Οι ανοδικές τιμές των τροφίμων οδηγούν -σύμφωνα με τη καπιταλιστική λογική- σε νέες επενδύσεις στη παραγωγική γη και σε μεγαλύτερη εμπορευματοποίηση της γεωργίας. Σε νέες επιθέσεις στην βιώσιμη γεωργία, υπέρ της γεωργίας των σοδειών για εξαγωγή.

Επίσης μέσω των αυξήσεων στα τρόφιμα και στις τιμές των καυσίμων-που γίνεται παράλληλα- το κεφάλαιο προσπαθεί να εισάγει μια σειρά μεταρρυθμίσεων στην κοινωνική αναπαραγωγική διαδικασία, που ήταν για καιρό στη νεοφιλελεύθερη ατζέντα του(2), αλλά δε μπόρεσε να επιτύχει πλήρως στις αναπτυγμένες χώρες στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Δεν έχουν μειωθεί σημαντικά ούτε η κοινωνική ασφάλεια στις ΗΠΑ, ούτε οι συντάξεις σε πολλά μέρη της ΕΕ, παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός. Σε αυτές τις χώρες οι αυξήσεις στις τιμές των τροφίμων είναι το ισοδύναμο της περικοπής των πραγματικών μισθών και μια μεταβίβαση ακόμα μεγαλύτερης αξίας στις γεωργικές πολυεθνικές εταιρίες.
Αυτή η μεταβίβαση έχει αποτρέψει αρκετά την «μεταρρύθμιση του κράτους-πρόνοιας», την οποία το κεφάλαιο φιλοδοξεί να πετύχει εδώ και πολλά χρόνια. Οι αυξήσεις των τιμών των τροφίμων -όπως και ο πληθωρισμός, ιστορικά επιτίθενται στις κοινότητες των εργαζομένων και των «από κάτω», στο πιο αδύναμο σημείο τους. Σαν αγοραστές και καταναλωτές, παρά σαν μέλη οργανώσεων των εργαζομένων.
Οι αυξήσεις των τιμών των τροφίμων μειώνουν επίσης την αντίσταση πολλών κυβερνήσεων, από την Ευρώπη την Αφρική και την Λατινική Αμερική, ενάντια στην εισαγωγή Γενετικά Μεταλλαγμένων προϊόντων. Η απόρριψη των γ.τ. τροφίμων έχει προέλθει από κάθε κοινωνική πλευρά σ’ αυτές τις περιοχές, προς μεγάλη απογοήτευση της αγροβιομηχανίας των ΗΠΑ.

Είναι δύσκολο να προεξοφλήσουμε εάν η κρίση των τροφίμων θα κατορθώσει αυτούς τους παραπάνω στόχους της, ή θα προκαλέσει ένα παγκόσμιο ξεσήκωμα των κινημάτων για την επανοικειοποίηση της γης και την αποεμπορευματοποίηση της γεωργίας. Ένας καθοριστικός παράγοντας εδώ, θα είναι η συμπεριφορά των κυβερνήσεων του παγκόσμιου Νότου και ειδικά αυτών που θα προκύψουν από τις αλλαγές λόγω των εξεγέρσεων στη Β. Αφρική και Μ. Ανατολή. Γιατί εδώ υπάρχουν σημαντικά ακόμα αποθέματα καυσίμων. Η παγκόσμια ελίτ θα προσπαθήσει να τα οικειοποιηθεί μέσω της προώθησης της ιδιωτικοποίησης των πηγών ενέργειας, αν στην εξουσία ανέβουν «δημοκρατικές δυνάμεις» τύπου Ιράκ και Αφχανιστάν, στραμμένες προς τη δύση και αποφασισμένες-με δικά της δάνεια-να υλοποιήσουν τη νεοφιλελεύθερη ατζέντα με τη δοκιμασμένη ταχτική του σοκ.
Για αυτό θα είναι αποφασιστικό σημείο, αν τα κινήματα της νεολαίας σε αυτές τις χώρες-που ήταν και είναι ακόμα η ραχοκοκαλιά αυτών των εξεγέρσεων-να συνεχίσουν τις εξεγέρσεις μέχρι να καταφέρουν να μη επικρατήσουν στο πολιτικό επίπεδο τέτοιου είδους «δημοκρατικές δυνάμεις».
Τα κράτη όμως, είναι προβληματικοί σύμμαχοι στον αγώνα των λαών για επάρκεια φτηνών τροφίμων, επειδή σχεδόν πάντα ενδιαφέρονται για την ανάπτυξη του καπιταλιστικού γεωργικού τομέα με τους δικούς τους όρους. Ότι θα συμβάλλει περισσότερο στην επάρκεια των τροφίμων, θα είναι η ικανότητα των τοπικών κινημάτων ενάντια στους σχεδιαστές της πείνας και του λιμού. Ο αγώνας όμως αυτός δεν μπορεί να δοθεί και να κερδηθεί μόνο στην Αφρική και τη Μ. Ανατολή ή στα βουνά της Chiapas. Πρέπει να διεξαχθεί και στα χωράφια και στα supermarket και στους δρόμους των ΗΠΑ και της Ευρώπης-ιδιαίτερα της Νοτίου Ευρώπης.
Τα αιτήματα της υγιεινής τροφής για όλους, της χρήσης τοπικών ποικιλιών και της οικειοποίησης του γενετικού –ζωϊκού και φυτικού-υλικού από τους αγρότες ενάντια στις πατέντες των αγροτοεμπορικών επιχειρήσεων, της διατροφικής αυτάρκειας των περιοχών και της διατήρησης των τοπικών μικροαγορών κ.λπ., που θα ισχυροποιούν και δε θα δηλητηριάζουν στρέφοντας τους καταναλωτές ενάντια στους παραγωγούς, δημιουργούν τη βάση μιας καθημερινής πολιτικής, που μπορεί να ανατρέψει τους σκοπούς όσων σχεδιάζουν την επικράτηση της νεοφιλελεύθερης ατζέντας και μέσω της κρίσης των τιμών των τροφίμων.

Το στοίχημα σ’ αυτό τον αγώνα είναι υψηλό. Εάν η στρατηγική των αυξήσεων των τιμών των τροφίμων έχει αποτελέσματα και η παραγωγή τροφίμων εμπορευματοποιηθεί πλήρως. Εάν ο αγώνας για την επανακοινωνικοποίηση της γης ηττηθεί, με τρόφιμα και γη να πηγαίνουν σε εκείνους που έχουν μεγαλύτερα εισοδήματα. Τότε εκατομμύρια θα πεθάνουν, η αγροτιά σαν ιστορική τάξη θα εξαφανιστεί, οι λαοί σε όλο τον πλανήτη θα έχουν πρόσβαση στην γη μόνο δουλεύοντας σαν εργάτες γης, στην υπηρεσία των γεωργικών πολυεθνικών. Και όλοι οι άλλοι-ειδικά οι κάτοικοι των πόλεων- θα έχουν χάσει την τελευταία ευκαιρία να έχουν κάποιο έλεγχο πάνω στην ποιότητα της τροφής που τρώνε. Η οποία είναι κιόλας σε μεγάλο βαθμό παραπροϊόν της πετρο-χημικής βιομηχανίας.
Ακόμα πιο σημαντικό, εάν με εργαλείο τη κρίση των τιμών των τροφίμων-αλλά και τη κρίση της ενέργειας, που ακολουθεί- καταφέρουν η παγκόσμια και οι τοπικές ελίτ τους σκοπούς τους, η πιθανότητα συγκρότησης ενός τεχνοφασιστικού κόσμου είναι πολύ πιθανή στο μέλλον.
(1) Sam Moyo and Paris Yeros (eds.), Reclaiming the Land: The Resurgence of Rural Movements in Africa, Asia and Latin America, London: Zed Books, 2005
(2) Γνωστή σαν ατζέντα της Σχολής του Σικάγου

Δες και τις αναρτήσεις: http://topikopoiisi.blogspot.com/2011/01/blog-post_9813.html και http://topikopoiisi.blogspot.com/2011/01/blog-post_4109.html