Διαχείριση στερεών αποβλήτων από την Τοπική Αυτοδιοίκηση

Η πολιτική ολοκληρωμένης διαχείρισης των στερεών αποβλήτων έχει να κάνει με τους εξής τομείς:
1) πρόληψη-αποφυγή
2) επαναχρησιμοποίηση-ανακύκλωση- αξιοποίηση και ανάκτηση ενέργειας
3) και μόνο στο τέλος διαχείριση των υπολειμμάτων με ταφή
Σημαντικά εργαλεία για την εφαρμογή αυτής της πολιτικής είναι:
• ένα διαφορετικό σύστημα κοστολόγησης των τελών καθαριότητας, δηλαδή «πληρώνω δημοτικά τέλη καθαριότητας ανάλογα με το τι και πόσα σκουπίδια πετάω». Αυτό θα οδηγήσει σε μείωση των τελών, ιδιαίτερα για τους οικονομικά αδύνατους και τους ανέργους.
• «η ευθύνη του παραγωγού γι όλο τον κύκλο ζωής ενός προϊόντος», που αποτελεί μία προέκταση της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» και στοχεύει να διασφαλίσει ότι οι εταιρείες (παραγωγοί ή εισαγωγείς προϊόντων) αναλαμβάνουν την ευθύνη των προϊόντων που έχουν διαθέσει στην αγορά όταν τα προϊόντα αυτά έχουν πλησιάσει στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Αυτό σημαίνει ότι ο παραγωγός έχει πλέον την ευθύνη, είτε μόνος του είτε δημιουργώντας μαζί με άλλους κατάλληλους φορείς, να συλλέγονται τα προϊόντα του μετά τη χρήση τους και να επαναχρησιμοποιούνται, ανακυκλώνονται και γενικότερα να αξιοποιούνται ώστε να μην καταλήγουν στο περιβάλλον είτε σε χώρους ταφής ή καύσης.
Στους χώρους τελικής διάθεσης πρέπει να καταλήγουν πλέον ελάχιστα υπολείμματα και όχι η μεγάλη ποσότητα των σημερινών αποβλήτων, κάτω από αυστηρές περιβαλλοντικές προδιαγραφές. Για την επίτευξη των στόχων μείωσης, επαναχρησιμοποίησης κι ανακύκλωσης απαιτείται η δημιουργία επιπλέον μονάδων διαχωρισμού-ανακύκλωσης των υλικών και η ανάπτυξη υποδομών, όπου είναι ανάγκη. Με συνεργασία των αρμόδιων φορέων (Εθνικά Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης, Πολιτεία, κοινωνικοί φορείς, ΟΤΑ κ.α.) και τοπικών οικονομικών δραστηριοτήτων λαϊκής βάσης και μη κερδοσκοπικών επιχειρήσεων (π.χ. παραγωγής φυσικού λιπάσματος ή εργαστηρίων επιδιορθώσεων παντός είδους), αλλά και τη δημιουργία αυτοδιαχειριζόμενων συνεργείων(από ανέργους, υπαλλήλους ΟΤΑ σαν εμψυχωτών και εθελοντών πολιτών) οικονομικά βιώσιμων, που θα αναλαμβάνουν τις σχετικές εργασίες κ.λ.π.
Η Αυτοδιοίκηση χρειάζεται να αναλάβει νέους, ουσιαστικούς ρόλους στο πλαίσιο της εναλλακτικής διαχείρισης των αποβλήτων και πέρα από το νόμο.
Χρειάζεται να ευαισθητοποιήσει τους ίδιους τους πολίτες προς αυτή την κατεύθυνση. Οι πολίτες έχουν και αυτοί ουσιαστική ευθύνη να συμμετάσχουν με σωστό και συνειδητό τρόπο στην διαλογή των διαφόρων αποβλήτων στην πηγή και στην κατάλληλη παράδοσή τους για επαναχρησιμοποίηση κι ανακύκλωση. Όποιες εφαρμογές της τεχνολογίας και αν εφαρμοστούν, ο πολίτης δεν μπορεί να είναι αμέτοχος και τη διαλογή των αποβλήτων να την αναλάβουν κάποια περίπλοκα αλλά δαπανηρά και ελάχιστα αποτελεσματικά συστήματα. Έτσι ο πολίτης πρέπει να μάθει πλέον να περιορίζει τα απόβλητα του (π.χ όχι πλαστικές σακούλες και συσκευασίες, μποϊκοτάρισμα προϊόντων μιας χρήσης που καταλήγουν αμέσως στα σκουπίδια κ.λ.π.), ήδη από το στάδιο των αγορών του και πριν το σπίτι του, να ξεχωρίζει σε κατηγορίες τα διάφορα απόβλητα που παράγει στο σπίτι, στην εργασία και στην αναψυχή του (διαλογή στην πηγή) και να τα μεταφέρει - δίνει σε κατάλληλους φορείς (ή κάδους) για αξιοποίηση κι ανακύκλωση. Σε πολλά ο ίδιος ο πολίτης είναι υπεύθυνος, για παράδειγμα να μαζεύει χωριστά τα διάφορα υλικά συσκευασίας και τα μεταφέρει στους ειδικούς κάδους για ανακύκλωση, φροντίζοντας να μην υπάρχουν αποφάγια ή άλλες κατηγορίες ξένων υλικών. Μαζεύει χωριστά τις μπαταρίες και τις μεταφέρει σε ειδικούς κάδους ανακύκλωσης ή τις άχρηστες ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές. Ενδιαφέρεται ο πολίτης π.χ. για την τύχη των ορυκτελαίων, όταν αλλάζει τα λάδια της μηχανής ή του αυτοκινήτου του σε ένα συνεργείο ή αντίστοιχα όταν αλλάζει τα λάστιχα του οχήματός του. Με αυτόν τον τρόπο γίνεται ένας υπερασπιστής της περιβαλλοντικής ευθύνης, που πρέπει να έχει κάθε επαγγελματίας του κλάδου, συμμορφούμενος με τους κανόνες περιβαλλοντικής και κοινωνικής υπευθυνότητας.
Η συμμετοχή των πολιτών στα προγράμματα ανακύκλωσης και η επέκταση των προγραμμάτων πρέπει να συμβαδίζει με τη δημιουργία των απαραίτητων υποδομών-χώρων διαχωρισμού, προσωρινής αποθήκευσης, επεξεργασίας των υλικών και προώθησης για ανακύκλωση (Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών – ΚΔΑΥ)
Πρώτα από όλα λοιπόν, πρέπει να οργανωθεί ένα πρόγραμμα ευαισθητοποίησης, ενημέρωσης και συμμετοχής των ίδιων των πολιτών από τους δήμους κάθε περιοχής.
Ταυτόχρονα πρέπει να σχεδιασθούν και να οργανωθούν προγράμματα εναλλακτικής διαχείρισης – ανακύκλωσης όλων των υλικών που βρίσκονται στα απορρίμματα των δήμων. Αυτό μπορεί να γίνει, είτε σε συνεργασία με τα Εθνικά Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης είτε και αυτόνομα Τα υλικά για τα οποία μπορεί να οργανωθεί η εναλλακτική διαχείριση είναι:
1) οι συσκευασίες (υποχρεωτική για τους ΟΤΑ ,πρόγραμμα π.χ. της Ελληνικής Εταιρείας Αξιοποίησης Ανακύκλωσης ΕΕΑΑ Α.Ε.),
2) τα οργανικά (η προσφορότερη και οικονομικότερη μέθοδος διαχείρισης είναι η οικιακή κομποστοποίηση και εν συνεχεία η κομποστοποίηση σε επίπεδο δήμου, με διαλογή και χωριστή συλλογή των οργανικών στην πηγή και κομποστοποίηση σε ειδικές εγκαταστάσεις(εδώ μπορούν να παίξουν σπουδαίο ρόλο οι Ενεργοί Μικροοργανισμοί-ΕΜ, όπως και στα υγρά απόβλητα),
3) οι ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές (Απόβλητα Ηλεκτρικού Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού-ΑΗΗΕ, Προεδρικό Διάταγμα 117/2004, ΦΕΚ: Τ.1-αρ.φύλ.82,5/3/04. Υπάρχει η Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε. στους Αγ. Θεοδώρους)
4) τα οχήματα τέλους ζωής ( υπάρχει π.χ. η ΕΔΟΕ),
5) τα μεταχειρισμένα ελαστικά (π.χ. η ΕCΟELASTICA),
6) οι μπαταρίες (π.χ. ΑΦΗΣ) και οι συσσωρευτές (π.χ. ΣΥΔΕΣΥΣ),
7) τα ορυκτέλαια (των συσκευασιών τους π.χ. από ΚΕΠΕΔ, επαναχρησιμοποίησής τους από π.χ. ΕΛΤΕΠΕ),
8) ο απορριπτόμενος ρουχισμός (δημιουργία χώρων συλλογής του, επιδιόρθωσής του και επαναδιάθεσής του με τη μορφή «από δεύτερο χέρι», σε φθηνές τιμές ή δωρεάν στους έχοντες ανάγκη)
9) τα επικίνδυνα οικιακά απόβλητα: κύρια περιέχονται σε άχρηστες συσκευές ηλεκτρικού, ηλεκτρονικού εξοπλισμού, εξοπλισμού πληροφορικής και επικοινωνίας, καταναλωτικά είδη, φωτιστικά, εργαλεία, παιχνίδια κ.λ.π. που περιέχουν τοξικές ουσίες όπως μόλυβδος, νικέλιο, ψευδάργυρος, υδράργυρος, κάδμιο, εξασθενές χρώμιο, πολυβρωμοδιφαινύλια (PBB) ή πολυβρωμοδιφαινυλαιθέρα (PBDE), χλωροφθοράνθρακες (CFC) κ.λ.π. , που απαγορεύεται η ταφή και η καύση τους. Η διαχείρισή τους μπορεί να γίνεται όπως και στην περίπτωση 3.
10) τα απορριπτόμενα έπιπλα (εργαστήρια όπου θα συλλέγονται, θα επιδιορθώνονται και θα επαναδιατίθενται όπως στο 8)
11) τα υπόλοιπα ογκώδη,
12) τα μπάζα (οργάνωση κατάλληλων χώρων όπου θα εναποθέτονται).

Η επιτυχία όλων αυτών των προγραμμάτων μπορεί να δρομολογήσει τη δραστική μείωση των προς τελική διάθεση απορριμμάτων τα επόμενα έτη (ώστε να περιοριστούν στο 10-20% κατά μέγιστο) και να δοθούν ουσιαστικές και μακροχρόνιες λύσεις στα σημερινά προβλήματα και αδιέξοδα. Η ταφή ανεπεξέργαστων αποβλήτων δεν επιτρέπεται πλέον, πόσο μάλλον η ανεξέλεγκτη διαχείρισή τους. Στους χώρους τελικής διάθεσης πρέπει να καταλήγουν πλέον ελάχιστα υπολείμματα (και όχι η μεγάλη ποσότητα των σημερινών αποβλήτων), κάτω από αυστηρές περιβαλλοντικές προδιαγραφές. Η καύση απορριμμάτων – εκτός του ότι σε όλο τον κόσμο, το κόστος της είναι τουλάχιστον τριπλάσιο του κόστους της υγειονομικής ταφής, ενώ η κατασκευή ενός εργοστάσιου καύσης συνοδεύεται πάντα από την κατασκευή μιας χωματερής τοξικών και τα κατάλοιπα της καύσης είναι τοξικά και χρήζουν ειδικής μεταχείρισης– λειτουργεί ανταγωνιστικά σε κάθε προσπάθεια μείωσης των απορριμμάτων, ανάκτησης υλικών και ανακύκλωσης.
Η «μαγική λύση» δεν είναι η καύση. Πριν λοιπόν σπεύσουν ΟΤΑ και φορείς να υιοθετήσουν τις «μαγικές λύσεις» ας πράξουν το αυτονόητο που συμβαίνει να αποτελεί και συμβατική τους υποχρέωση. Ας γεμίσουν οι γειτονιές από μπλε κάδους, ας ενημερωθούν όλοι οι πολίτες για την ανακύκλωση και τις δυνατότητές της, ας δημιουργηθούν κέντρα διαλογής για να προχωρήσει η ανακύκλωση και να σταματήσουν να καταλήγουν στη χωματερή πολύτιμα υλικά και ας προχωρήσει επιτέλους και η κομποστοποίηση ξεκινώντας από τα σπίτια. Με αυτά τα απλά βήματα μπορούμε να μειώσουμε μεσοπρόθεσμα περίπου κατά 70-80% τα παραγόμενα απορρίμματα. Ότι μένει δεν μπορεί να καεί γιατί είναι κυρίως αδρανή υλικά και μπορούν να ταφούν πλέον.