Η κλιματική ανασφάλεια

Στην Αυγή:

Του ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΚΑΡΑΤΡΑΝΤΟΥ*

Όταν στα μέσα της δεκαετίας του ʼ90 οι προγνώσεις για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής τις ερχόμενες δεκαετίες μιλούσαν για ακραία καιρικά φαινόμενα, για ερημοποίηση, για εξαφάνιση των φυσικών πόρων, για αύξηση της στάθμης της θαλάσσης, για μεγάλες πυρκαγιές, για τη διάδοση των πανδημιών, για κατολισθήσεις και πλημμύρες, πολλοί μιλούσαν για αναπόδεικτες θεωρητικές κατασκευές.
Και όμως η Ελλάδα του 2007 και του 2009 δεν είναι μακριά. Και αν τότε πολλοί, ακόμη και για μικροπολιτικούς και εκλογικούς λόγους, έσπευσαν να αποδώσουν αβασάνιστα τη σφοδρότητα των πυρκαγιών στην ανικανότητα της κρατικής μηχανής, η οποία βέβαια είναι απολύτως αποδεδειγμένη, βρίσκονται σήμερα αντιμέτωποι με τους χιλιάδες νεκρούς στη Ρωσία. Βρίσκονται σήμερα αντιμέτωποι με το τοξικό νέφος, το οποίο περνά τα σύνορα και κάνει σε όλους κατανοητό τι σημαίνει διασυνοριακή απειλή χωρίς στρατεύματα.
Οι πυρκαγιές στη Ρωσία μπορούν να συγκριθούν μόνο με την καταστροφή και τις δραματικές επιπτώσεις του ατυχήματος στο Τσερνομπίλ. Την ίδια ώρα όμως από το φλεγόμενο μέτωπο της Ρωσίας μετακινούμαστε στις πλημμύρες της Κεντρικής Ευρώπης: Γερμανία, Τσεχία, Πολωνία βίωσαν το ακραίο αυτό καιρικό φαινόμενο μέσα στην κορύφωση της καλοκαιρινής περιόδου. Με πολλούς επιστήμονες να κάνουν λόγο ακόμη για εμφάνιση «μουσώνων» στην Ευρώπη.
Στο Πακιστάν, την Ινδία και την Κίνα οι κατολισθήσεις επηρεάζουν εκατομμύρια ανθρώπους και ωθούν σε μετακίνηση πολλούς, την ίδια ώρα που η άνοδος της στάθμης της θαλάσσης στο Μπαγκλαντές φέρνει τους πρώτους περιβαλλοντικούς πρόσφυγες στα σταυροδρόμια της Ασίας μία δεκαετία πριν από τις προβλέψεις των διεθνών οργανισμών. Ενώ η αποκόλληση του τεράστιου παγόβουνου από τους παγετώνες της Αλάσκας έφερε ξανά στο προσκήνιο ένα από τα πλέον εμφατικά σημάδια της κλιματικής αλλαγής, το λιώσιμο των πάγων.
Η σειρά αυτή των γεγονότων αλλάζει δραματικά και ριζικά τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την έννοια της ασφάλειας. Για την ακρίβεια μας βοηθούν να ερμηνεύσουμε χωρίς παρωπίδες το παραδοσιακό ρητό: «Ασφάλεια παντού, ασφάλεια για όλους».
Η κλιματική αλλαγή είναι η μεγαλύτερη πρόκληση ασφάλειας του σήμερα. Καθιστά σαφές ότι ο απειλούμενος δεν είναι μία αφαιρετική κατασκευή όπως το κράτος, αλλά η ίδια η υλική ζωή των ιδιωτών. Δημιουργεί φυσικές καταστροφές με μεγαλύτερη ένταση από ό,τι έχουμε δει, ως σήμερα, πράγμα που απέδειξαν περίτρανα οι πυρκαγιές στη Ρωσία. Η άμεση συνέπεια των καταστροφών αυτών είναι η δημιουργία πολιτικής και κοινωνικής αστάθειας, ενώ παράλληλα γίνεται σαφές ότι μία χώρα αδυνατεί να αντιμετωπίσει από μόνη της τις περιβαλλοντικές κρίσεις.
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι ένα δυναμικό ζήτημα ασφάλειας. Το οποίο δεν μπορεί να περιοριστεί στην απλουστευμένη λογική ότι μπορεί να προκαλέσει ένοπλες συγκρούσεις. Δεν εμφανίζει συνέπεια τρόπου, χρόνου και τόπου όπως οι παραδοσιακές απειλές. Πρόκειται για μία απειλή διαφορετικού τύπου, που μπορεί να συγκριθεί μόνο με αυτή του πυρηνικού πολέμου. Μία απειλή με διαφορετικό κριτήριο μεγέθους των επιδράσεων, με πολύ δύσκολη αναστρεψιμότητα, αδυναμία στενής διαχείρισης και δαιδαλώδη πολυπλοκότητα.
Όταν στο τέλος της δεκαετίας του ʼ90 ο ΟΑΣΕ έκανε μία κατηγοριοποίηση των περιβαλλοντικών αλλαγών που επηρεάζουν την ασφάλεια, διαχώρισε τις φυσικές καταστροφές από τις μακροπρόθεσμες περιβαλλοντικές αλλαγές, όπως είναι πρώτιστα η κλιματική αλλαγή. Σήμερα όμως, η κλιματική ανασφάλεια είναι ο συνδυασμός αυτών των δύο τύπων περιβαλλοντικών αλλαγών. Η μακροπρόθεσμη διαδικασία αλλαγής του κλίματος λειτουργεί παράλληλα, όπως αυτό επιβεβαιώνεται και από τις υψηλότερες μέσες θερμοκρασίες τα τελευταία 150 χρόνια, με το έκτακτο των φυσικών καταστροφών, με αποτέλεσμα να τις επιδεινώνει και να τις κάνει συχνότερες.
Τα κράτη αδυνατούν να απαντήσουν μεμονωμένα σε αυτές τις προκλήσεις. Αδυνατούν όχι μόνο γιατί έχουν πρόβλημα στον ιστό της πολιτικής τους προστασίας, όπως μπορεί κανείς να εξακριβώσει και από την περίπτωση της Ελλάδας, αλλά και γιατί η κλιματική αλλαγή έχει μετατρέψει και την ίδια την έννοια της πολιτικής προστασίας.
Είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε το συντομότερο δυνατόν την κλιματική ανασφάλεια. Η οποία καλεί για συλλογικές δράσεις και λύσεις. Τα κράτη θα πρέπει να προωθήσουν σε υπερεθνικό επίπεδο τη λύση, την αναστροφή δηλαδή της κλιματικής αλλαγής, και παράλληλα να αξιολογήσουν και να προσαρμόσουν τους μηχανισμούς πολιτικής προστασίας και αντιμετώπισης των φυσικών καταστροφών στα νέα δεδομένα που επιφέρει η αλλαγή του καιρού.
* Ο Τριαντάφυλλος Καρατράντος είναι υποψήφιος διδάκτωρ στην Περιβαλλοντική Ασφάλεια και στην Ευρωπαϊκή Ηγεσία