Η συνείδηση καθορίζει το είναι ή το είναι τη συνείδηση;

Έχει γίνει κοινώς αποδεκτό ότι δεν ειναι η συνείδηση που καθορίζει το κοινωνικό είναι, αλλά το κοινωνικό μας ειναι καθορίζει τη συνείδησή μας. 

Αλλά αυτό θα πρέπει να ισχύει και κατά τη περίοδο των κοινωνικών αλλαγών. Άρα αν θέλουμε κοινωνική αλλαγή, θα πρέπει να δημιουργήσουμε τα στοιχεία εκείνα του νέου κοινωνικού είναι, που με τη σειρά τους θα δημιουργήσουν την κρίσιμη ποσότητα -αντίστοιχης του νέου κοινωνικού είναι-κοινωνικής συνείδησης η οποία θα είναι ικανή να επιβάλει τη νέα κοινωνική πραγματικότητα. 

Με αυτή την έννοια κανένας φορέας δεν μπορεί να φέρει εις πέρας την κοινωνική αλλαγή που επιδιώκει, αν το κάνει  μέσω μόνο του πολιτικού και ιδεολογικού του προτάγματος –μέσω δηλαδή της συνείδησης. Αν και αυτή είναι απαραίτητη για την αρχή, δε μπορεί ένα πολιτικοιδεολογικό πρόταγμα να δημιουργήσει πρώτα την απαιτούμενη συνείδηση και μετά το αντίστοιχο κοινωνικό είναι. Μάλλον προηγούνται οι κοινωνικές δομές που θα στηρίξουν την ανάπτυξη της νέας συνείδησης.