Το Βιοκεφάλαιο

Στην επιστημονική συζήτηση για το κλίμα π.χ., το κρίσιμο θέμα είναι το ζήτημα των «σημείων μη επιστροφής» (tipping points), δηλ. των σημείων όπου μια μικρή αύξηση στη θερμοκρασία ή άλλη μεταβολή στο κλίμα, μπορεί να πυροδοτήσει μια δυσανάλογα μεγαλύτερη μεταβολή στο μέλλον, που μπορεί στη συνέχεια να καταστεί μη αναστρέψιμη (το σημείο μη επιστροφής, για παράδειγμα στο λιώσιμο των πάγων της Αρκτικής, τοποθετείται στα 10 περίπου έτη).
Αντί λοιπόν οι ιθύνοντες του καπιταλισμού να προβάλλουν την, επιθυμητή από τη δική τους πλευρά, προοπτική της μελλοντικής ανάκαμψης και αέναης ανάπτυξης, πρέπει να βρουν πολύ πιο ριζοσπαστικούς και γρήγορους τρόπους αντιμετώπισης αυτών των δραματικών εξελίξεων.
Με τη σημερινή τους λογική του "τουρμποκαπιταλισμού" θα οξύνουν αυτή τη κρίση ακόμα περισσότερο και θα μας οδηγήσουν σε ανεπανόρθωτες καταστροφές. Αν λοιπόν ένα μέρος της παγκόσμιας κεφαλαιοκρατικής τάξης δει εγκαίρως και αποδεχθεί, οτι το σημερινό της σύστημα δεν έχει άλλη προοπτική εκτός από τη καταστροφή των συνθηκών επιβίωσης και αναπαραγωγής της βιόσφαιρας του πλανήτη, τότε είναι δυνατόν να απαντήσει δίνοντας άλλη μορφή στο κεφάλαιο και τις σχέσεις παραγωγής. Εντάσσοντας δηλαδή σε αυτές τις σχέσεις ,τη βιόσφαιρα και γενικότερα τη φύση, κεφαλαιοποιώντας τις. Θεωρώντας και αντιμετωπίζοντας δηλαδή αυτές, σαν μορφή μεταβλητού κεφαλαίου, σαν "Βιοκεφάλαιο" και επιδιώκοντας στη συνέχεια την "πράσινη" ανάπτυξη.
Αυτή η θεώρηση θα συμφιλιώσει την σημερινή παγκοσμιοποιημένη καπιταλιστική οικονομία με τα φυσικά αποθέματα και τα συστήματα ζωής- τη βιόσφαιρα του πλανήτη. Τον ίδιο τον άνθρωπο να τον μετατρέψει σε παράγοντα αποκατάστασης της ισορροπίας σε αυτήν.
Η βιόσφαιρα μέχρι τώρα αντιμετωπιζόταν από το κεφάλαιο σαν ένα απόθεμα έξω από την αγορά και δεν έμπαινε καθόλου στους ισολογισμούς του. Η αγορά με τη σειρά της αντιμετωπιζόταν σαν ένα "μαύρο κουτί", όπου μπαίνουν από τη μια οι πρώτες ύλες και από την άλλη βγαίνουν τα προϊόντα. Στη πραγματικότητα όμως η αγορά είναι ένα ανοικτό σύστημα με τη λογική της συνεχούς ανάπτυξης, στα πλαίσια ενός μεγαλύτερου συστήματος, αυτού του πλανήτη, που με μια έννοια είναι κλειστό, αφού το μόνο που "εισρέει" δωρεάν είναι η σταθερή, για εκατομμύρια χρόνια ακόμα, ηλιακή ενέργεια. Αυτή κινεί και καθορίζει όλες τις διαδικασίες της ζωής σε αυτό. Όλα τα άλλα, δηλ. οι μεταμορφώσεις της ύλης και της ενέργειας, τα απόβλητα κ.λ.π. παραμένουν στο σύστημα. Τα ίδια τα αποθέματα και οι δυνατότητες αντίστασης, που διαθέτει το σύστημα είναι πεπερασμένα. Η φύση και οι υπηρεσίες της (τροφή, νερό, βιομάζα, κύκλοι της ύλης, κλίμα, σταθερότητα βιοποικιλότητας κ.λ.π.), δεν είναι απλά ένα μεταξύ των άλλων οικονομικό απόθεμα, αλλά η ίδια η βάση για όλες τις οικονομικές δραστηριότητες. Το κόστος της κατανάλωσης και της εξάντλησης αυτών των υπηρεσιών δεν έμπαινε μέχρι τώρα σε κανένα ισολογισμό. Όμως στο τέλος το κόστος τους θα το πληρώσουμε όλοι, και οι κεφαλαιούχοι.
Το λάθος του καπιταλισμού, και όχι μόνο (π.χ. και του "υπαρκτού σοσιαλισμού"), ήταν ότι οργάνωσε τις οικονομικές δραστηριότητες του ανθρώπου με βάση τα δεδομένα μιας μερικής κοινωνικής επιστήμης του "οίκου", της οικονομίας, διαχωρισμένης από την άλλη επιστήμη του "οίκου", την οικολογία. Τα κελεύσματα της μιας δεν είχαν καμιά σχέση με τα κελεύσματα της άλλης. Το βέλτιστο για τη πρώτη ήταν η συνεχής, χωρίς όρια, ανάπτυξη και μεγέθυνση. Για τη δεύτερη το σημαντικότερο η ισορροπία, ενώ η μεγέθυνση από ένα σημείο και πέρα είναι όχι μόνο ζημιογόνα, αλλά και λάθος.
Σήμερα, στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης, έχουμε φθάσει στα όρια, τα οποία βάζει το πλανητικό σύστημα, αν δεν τα έχουμε ξεπεράσει. Βέβαια μπορεί ακόμα ορισμένοι κλάδοι ή περιοχές να συνεχίζουν να αναπτύσσονται, αλλά αυτό γίνεται σε βάρος του όλου συστήματος. Το όλον όμως σύστημα δεν μπορεί να συνεχίζει να αναπτύσσεται πλέον. Η ευημερία 7 δισεκατομ. ανθρώπων, δεν μπορεί να εξασφαλισθεί μόνο από το "αόρατο χέρι" της παγκόσμιας αγοράς. Αυτό είναι "φυσικώς αδύνατο". Τα οικοσυστήματα δεν θα αντέξουν 7 δισ. να έχουν από ένα αυτοκίνητο (έστω και αντιρρυπαντικής τεχνολογίας) και ένα σπίτι (έστω και με μόνωση).
Στη δίνη της αύξησης των αριθμών απειλείται με καταστροφή όχι μόνο η φύση, αλλά και ο ίδιος ο άνθρωπος. Η καπιταλιστική οικονομία στηρίχθηκε στο μοντέλο του ανθρώπου, που ταιριάζει σε μια μηχανή. Μια μηχανή που υπακούει στο μαθηματικό αλγόρυθμο της προστιθέμενης αξίας. Είναι ο "Homo economicus", ο "ορθολογικώς δρών", ο οποίος επιδιώκει πάντα ένα και μόνο: την μεγιστοποίηση της ωφελιμότητας, δηλ. του κέρδους. Από την ορθολογική σκέψη του δεν μπαίνουν καθόλου τα ερωτήματα για το τι έχει νόημα, τι προωθεί την ευτυχία, ποιές οι αξίες της ύπαρξης, ποιές οι σχέσεις του με την υπόλοιπη βιόσφαιρα. Καθορίζεται από την απληστία, τη βουλιμία, τον ανταγωνισμό και την κυριαρχία πάνω στον άλλο άνθρωπο και τη φύση.
Τώρα που όπου νάναι, εκτός από πολλές πολυεθνικές εταιρείες (λόγω έλλειψης χρηματοδότησης), θα κηρύξει πτώχευση και η "Α.Ε. Γη"(λόγω κατάρρευσης των φυσικών αγαθών) : στον μεν "Νότο" ο άνθρωπος οδηγείται στην αρρώστια και στην εξαθλίωση των συνθηκών ζωής του (εκτός από κάποιες ελίτ), στο δε "Βορρά" στην ανεργία και στη ψυχολογική κατάρρευση μαζί με την οικονομική.
Ήρθε λοιπόν η στιγμή για αλλαγή πορείας: να αποχαιρετίσουμε τον καπιταλισμό; Όχι γιατί προς το παρόν δεν έχουμε άλλη διέξοδο, απαντούν μερικοί . Ώσπου να τη βρούμε, και ακριβώς για να έξασφαλίσουμε τον απαραίτητο χρόνο για να το κάνουν αυτό οι νέες γενιές, πρέπει να διορθώσουμε και να μεταρρυθμίσουμε τον σημερινό νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό (που με μαθηματική ακρίβεια μας πάει στην καταστροφή) και να τον μετατρέψουμε σε "πράσινο". Πώς; Με το να ενοποιήσουμε την οικονομία και την οικολογία και να δημιουργήσουμε την νέα ενιαία επιστήμη του "οίκου". Με το να κεφαλαιοποιήσουμε τη φύση και να τη μετατρέψουμε σε βιοκεφάλαιο και στη συνέχεια να της συμπεριφερθούμε σαν να πρόκειται για συμβατικό κεφάλαιο. Αυτό μπορεί να γίνει αν χρηματοποιήσουμε τα φυσικά οικοσυστήματα και προωθήσουμε ένα "πράσινο σχέδιο" ανάκαμψης, το οποίο θα αντιμετωπίσει ταυτόχρονα μαζί με την σημερινή υποτίμηση του συμβατικού κεφαλαίου και την καταστροφική υποτίμηση του βιοκεφαλαίου. Το σχέδιο αυτό θα στηρίζεται στην ιδέα ότι για να ανακάμψει το συμβατικό κεφάλαιο, δεν θα πρέπει να επιδιώξει ακόμα πάρα πέρα την υποτίμηση του βιοκεφαλαίου (πράγμα που έκανε μέχρι σήμερα και από αυτό κέρδιζε σε συνδυασμό με την υποτίμηση της ανθρώπινης εργασίας), αλλά αντίθετα να επιδιώξει την ανάκαμψή του. Με αυτόν τον τρόπο το συνολικό κεφάλαιο που προκύπτει αναβαθμίζεται και μπορεί να έχει κάποιο μέλλον. Οι αγορές θα μπορούν να συνεχίσουν να ικανοποιούν τις αναβαθμισμένες ανάγκες των ανθρώπων (αναβαθμισμένες με την έννοια οτι δεν είναι μόνο καταναλωτικές, αλλά εμπλουτισμένες και με την ανάγκη για μια πνευματικότερη ζωή σε ένα όμορφο και υγιές περιβάλλον) και των άλλων ειδών.
Σημαντικότατοι μηχανισμοί για την ανάπτυξη του βιοκεφαλαίου θα είναι: από τη μια οι όσο γίνεται και πιο παγκοσμιοποιημένες "ηθικές-πράσινες" επιχειρήσεις-τράπεζες και από την άλλη οι ήδη υπάρχουσες, αλλά και νέες διεθνείς Μ.Κ.Ο. Οι επιχειρήσεις αυτές, όταν εξελιχθούν, ώστε να έχουν συγκεντρωποιήσει σημαντικά κεφάλαια και να έχουν αναπτύξει "κοινωνική-οικολογική υπευθυνότητα" και έχοντας αποκτήσει οικονομικές σχέσεις παντού, θα ξέρουν καλά τι συμβαίνει και ποιά είναι τα προβλήματα, ακόμα και στις περιφερεικές ανθρωποκοινότητες και οικοσυστήματα Ακριβώς όπως οι σημερινές πολυεθνικές ξέρουν καλύτερα από τις κυβερνήσεις ποιά είναι τα προβλήματα και οι ανάγκες -για αυτές ευκαιρίες για εκμετάλλευση- παντού. Οι αντίστοιχες τράπεζες θα παίξουν το ρόλο που έπαιζαν και οι συμβατικές για το κεφάλαιο. Επενδύσεις και δάνεια προς τη κατεύθυνση της πράσινης-ηθικής επιχειρηματικότητας. Η "πράσινη" κεντρική τράπεζα θα δίνει τη δυνατότητα στις πράσινες κυβερνήσεις να ασκούν πράσινη πολιτική. Ηθικές τράπεζες των "φτωχών", όπως για παράδειγμα η τράπεζα του προφέσορα Muhammad Yunus του Μπαγκλαντές, θα καλύπτουν τα κενά του πράσινου καπιταλισμού στις φτωχές χώρες. Ταυτόχρονα θα το βοηθήσουν να αντιληφθεί ‘οτι οι φτωχοί δεν θα είναι πια μέρος του προβλήματος για τη βιόσφαιρα, αλλά αντίθετα μέρος της λύσης. Διότι με λίγη μόνο βοήθεια θα ανταπεξέρχονται στην επιβίωσή τους και θα είναι ευχαριστημένοι, χωρίς τον υπερκαταναλωτισμό, στον οποίο έχουν συνηθίσει οι πλούσιοι-αναπτυγμένοι (οι οποίοι θα είναι και το πρόβλημα).
Η ανάκτηση του βιοκεφαλαίου (βλέπε περιβάλλοντος), όπου γινόταν και με τον τρόπο που γινόταν μέχρι σήμερα (π.χ. προστατευόμενες περιοχές, αντιρρυπαντική τεχνολογία κ.λ.π), σύμφωνα με οικολόγους οικονομολόγους, είχε μια σχέση 1: 100. Δηλαδή το 1 Ε επένδυση στη φύση σήμερα, θα το ξεπληρώσει η ίδια στο μέλλον με 100 Ε. Τέτοιες "αποδόσεις" δεν τις έχει πετύχει το κεφάλαιο ούτε στα τρελά όνειρά του. Είναι λοιπόν δυνατόν να πεισθούν οι επενδυτές να επενδύσουν στη φύση, τη ζωή, τη βιόσφαιρα και στη πράσινη τεχνολογία, όταν μάλιστα θα δουν πολύ σύντομα ότι αν δεν το κάνουν οι τραπεζικοί λογαριασμοί τους θα εξανεμίζονται και θα μηδενίζονται (όπως π.χ. το κεφάλαιο που έχει επενδυθεί στις ασφαλιστικές εταιρείες και που θα πρέπει να πληρώνει τις καταστροφές από τις αλλαγές στο κλίμα).
Μερικά παραδείγματα:
• Στην πόλη της Ν.Υόρκης: έχει υπολογισθεί οτι τα δένδρα του δρόμου, σαν κλιματιστικά, φίλτρα σκόνης και ωραία θέα, αποδίδουν 122 εκατομ. δολ. κάθε χρόνο, που είναι στην ουσία το ποσό που θα στοίχιζε η παραγωγή του ίδιου αποτελέσματος με τεχνικά μέσα, αν δεν υπήρχαν τα δένδρα.
• Στη Γερμανία: τα έλη που έχουν ξανασυσταθεί, αποθηκεύουν το CO2 με κόστος 1Ε ανά τόνο. Το κόστος αυτό είναι κατά 750 φορές μικρότερο σε σχέση με το κόστος της παραγωγής του ίδιου αποτελέσματος με εφαρμογές αντιρρυπαντικής τεχνολογίας στους κινητήρες ή με τις μονώσεις στα κτίρια.
• Στη Βαλτική θάλασσα: μόνο με τα μέτρα που πήρε η Σουηδία για καλυτέρευση της ποιότητας του νερού της, υπήρξε επιπλέον απόδοση ύψους 54 εκατομ. ευρώ το χρόνο, από την αύξηση των ψαριών της και του τουρισμού της.
• Wall Street: το Φεβρουάριο του 2008 σαράντα απο τους πιο μεγάλους επενδυτές της υπέγραψαν διακήρυξη, με την οποία απαιτούσαν απο την πολιτική να εκφρασθεί ο οικονομικός ρόλος της φύσης και στους νόμους που υοθετεί. Αυτοί ξέρουν περισσότερο απο τον καθένα οτι με το περιβάλλον μπορεί να κερδίσει κανείς λεφτά.
• Η Solarworld η μεγαλύτερη εταιρεία της Γερμανίας που ασχολείται με εφαρμογές ηλιακής ενέργειας και θεωρείται ο ηγέτης στον κλάδο, θέλει να εξαγοράσει την κλονιζόμενη, λόγω της μητρικής της General Motors, αυτοκινητοβιομηχανία της Opel και να τη μετατρέψει στη πρώτη ευρωπαϊκή πράσινη αυτοκινητοβιομαχανία (έτσι δήλωσε τουλάχιστον ο πρόεδρός της).
Έχει υπολογισθεί, στα πλαίσια των "πράσινων οικονομικών", οτι αν επιστραφεί το 15% της επιφάνειας της γης στην άγρια φύση, τότε θα ήταν δυνατό να εξασφαλισθούν οι φυσικές υπηρεσίες, όπως το νερό και το κλίμα για τις μέλλουσες γενεές. Και αυτό θα κόστιζε με σημερινές τιμές γύρω στα 25 δισ. δολ. (Τίποτε δηλαδή σε σχέση με τα 10 τρισ., που χάθηκαν τον Οκτώβριο του 2008 με τη χρηματοπιστωτική κρίση). Η "πράσινη" οικονομία, σε αντίθεση με τη σημερινή, δε θα σπαταλούσε πια ζωτικά φυσικά αποθέματα και θα επιδίωκε την ανάπτυξη της βιοποικιλότητας, γιατί είναι τώρα πια γνωστό ότι η παραγωγικότητα ενός οικοσυστήματος αυξάνει με την αύξηση της πολυπλοκότητας.