Η παρούσα κρίση

Το παρακάτω κείμενο γράφθηκε τον Μάρτιο του 2009

Με τη συνεχιζόμενη αδυναμία του χρηματοπιστωτικού συστήματος να συγκεντρώνει κεφάλαια σε παγκόσμια κλίμακα και να επιτυγχάνει υψηλές αποδόσεις και κέρδη καθώς επίσης και τον κίνδυνο κατάρρευσης σημαντικών τομέων παραγωγής (όπως π.χ. της αυτοκινητοβιομηχανίας, ο οποίος δεν είναι απλά ένας τομέας παραγωγής, αλλά ο κατεξοχήν, που καθόρισε την προηγούμενη μακρά περίοδο τον τρόπο ζωής στη δύση), έχουμε σαν αποτέλεσμα την επαναενδυνάμωση του κράτους. Διότι διατυπώνεται από όλους σχεδόν τους κλάδους και σχεδόν παντού στον κόσμο, το αίτημα για κρατική παρέμβαση με "ενέσεις και πακέτα", για να μπορούν να συνεχίζουν όπως μέχρι σήμερα. Ταυτόχρονα όμως η κρίση οδηγεί παντού σε αύξηση του κρατικού χρέους και των ελλειμμάτων του, αφού ο χρηματοπιστωτικός τομέας, ενώ υπήρξε η αφορμή για το ξεκίνημα της κρίσης, λαμβάνει επιπλέον μεγάλες επιχορηγήσεις από τις κυβερνήσεις (μαζί με κάποιες αυτοκινητοβιομηχανίες βέβαια και άλλες επιχειρήσεις, ώστε να μη κάνουν απολύσεις). Αυτό έχει αντίκτυπο στους πολίτες, γιατί πρέπει να συνδράμουν, κυρίως αυτοί, ως φορολογούμενοι και εργαζόμενοι στη μείωση αυτών των ελλειμμάτων. Η τραπεζική κρίση αρχικά, μετατρέπεται σιγά-σιγά σε κρατική κρίση (ιδίως στην Ελλάδα), γιατί αυτή η στροφή προς το κράτος δεν γίνεται σε περίοδο ανόδου με κοινωνικές παροχές προς τη πλειοψηφία των πολιτών, αλλά σε περίοδο κατά την οποία αυξάνονται τα χρέη, λόγω μεταφοράς πόρων προς τους κεφαλαιούχους. Έχουμε δηλ. αυτό που έχει ονομασθεί σαν "ο σοσιαλισμός των πλουσίων" ή "ο μεταμοντέρνος νεοφιλελευθερισμός", ο οποίος αφού θα έχει καταβροχθίσει ότι είχαν αποταμιεύσει οι προηγούμενες γενεές, θα απαιτεί μέσω των κυβερνητικών ενισχύσεων-οι οποίες στην ουσία θα είναι δυνατές μόνο μέσω κρατικών δανείων που θα τα πληρώσουν οι επόμενες γενεές- να καταβροχθίσει και την υλική βάση για την επιβίωση των επόμενων γενεών.
Το τελικό αποτέλεσμα πολύ πιθανόν να είναι μια ύφεση, που θα οδηγεί σε έκπτωση του βιοτικού επιπέδου της κοινωνίας συνολικά. Τα κόμματα εξουσίας και οι πολιτικοί τους θα επιχειρηματολογούν οτι πρόκειται για μια κοινωνικοποίηση των ζημιών για το κοινό συμφέρον, ώστε αργότερα, όταν ξεπερασθεί η κρίση και επανέλθουν στην κερδοφορία οι επιχειρήσεις, όλοι να απολαύσουμε τα καλά της. Όμως θα αποδειχθεί σύντομα οτι ήταν ελιγμός, γιατί δεν θα υπάρχει τίποτε άλλο να κοινωνικοποιηθεί παρά τεράστια χρέη. Όπου θα υπάρχουν κέρδη, θα ιδιοποιούνται. Εδώ ιδιωτικοποιούνται από τους μάνατζερς οι ίδιες οι "ενέσεις" του κράτους στην περίοδο της χασούρας και δεν θα ιδιωτικοποιούνται στην κερδοφορία; Η μερική κρατικοποίηση των τραπεζών δεν αρκεί. Μια ανταπόδοση απο τη πλευρά των επιχειρήσεων δεν υπάρχει. Το αντίθετο: και άλλοι τομείς της επιχειρηματικότητας θα θέλουν να επωφεληθούν από τα πακέτα των δισεκατομμυρίων της κρατικής βοήθειας και οι απαιτήσεις θα επεκτείνονται. Απο ότι φαίνεται θα γίνεται ακριβώς αυτό που κριτίκαραν οι αντίπαλοι της παγκοσμιοποίησης: μετά το γενικό σοκ, συνεχίζεται στις αγορές η ίδια νοοτροπία του παγκόσμιου "καζίνου". Ζημιές κοινωνικοποιούνται, κέρδη ιδιωτικοποιούνται. Θα έχουμε δηλαδή μια junkie-οικονομία (όλο και μεγαλύτερη "δόση" χρήματος από τις Κ. Τράπεζες) και μια παγκόσμια κοινωνία που μπορεί να εξελιχθεί σε τεχνοφασιστική αντιμετωπίζοντας τα συμπτώματα των επερχόμενων μελλοντικών κρίσεων με έκτακτα μέτρα. Οι ΗΠΑ θα σώζουν τη Wall Street και την αυτοκινητοβιομηχανία της, αλλά θα ξεχνούν τις φτωχογειτονιές τους. Η Ε.Ε. στη προσπάθειά της να σταθεροποιηθεί θα χάνει απο τα μάτια της το περιβάλλον και τη κλιματική αλλαγή καθώς και την κτυπημένη απο την πείνα Αφρική.
Γι αυτό τέτοια κράτη και μια τέτοιες οικονομίες-κοινωνίες δεν θα έχουν τη συναίνεση της νέας γενιάς και θα βρίσκονται συνεχώς σε κρίση, ενώ οι κυβερνήσεις, μάλλον δεν θα καταφέρνουν να λύνουν στο τέλος τα οικονομικά προβλήματα και θα ματαιοπονούν, είτε με τις "χρηματικές ενέσεις", είτε με τα "αναπτυξιακά" προγράμματα. Το ίδιο και η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ, η ΕΕ, οι G8, G20 κ.λ.π.
Υπάρχει βέβαια και μια άλλη προσπάθεια (από τη μεριά κυρίως των εκφραστών της μεσαίας τάξης) να διαμορφωθεί μια διέξοδος προς τη κατεύθυνση της επιστροφής στη παλιά Σοσιαλδημοκρατία και το κράτος της οικονομικής και περιβαλλοντικής πρόνοιας (Σκανδιναβοποίηση του κόσμου έχει ονομασθεί αυτό το σενάριο. Ο Γιώργος Παπανδρέου π.χ. θέλει την Ελλάδα «Δανία του Νότου» ή ο Ομπάμα θα εισάγει τη σοσιαλδημοκρατία στις ΗΠΑ). Αυτή η κατεύθυνση έχει μικρή πιθανότητα να επικρατήσει, γιατί είναι αδύνατη πια η ρύθμιση και ο έλεγχος της οικονομίας και του περιβάλλοντος από τα κράτη.
Ο καπιταλισμός λοιπόν, στη μορφή που έχει επικρατήσει τα τελευταία χρόνια του «τουρμποκαπιταλισμού», θα βρίσκεται μπροστά σε μεγάλες κρίσεις, που μπορεί να μετατραπούν και σε συστημικές, αν χάσει τη συναίνεση που είχε εξασφαλίσει μέχρι τώρα από τη μεσαία τάξη και την εξειδικευμένη ελίτ της εργατικής τάξης στις χώρες του κέντρου.
Όμως και αυτό να μη συμβεί, και κατά κάποιο τρόπο να ξεπεράσει τη παρούσα και τις μελλοντικές οικονομικές κρίσεις, αν τα "υποζύγια"που θα τις υφίστανται στο έπακρο δεν αντιδράσουν μαζικά, έχει μπροστά του να αντιμετωπίσει την οικολογική κρίση. Την κατάρρευση του περιβάλλοντος και της βιόσφαιρας, την έλλειψη και το πεπερασμένο των ενεργειακών-φυσικών πόρων, τη βιολογική κατάρρευση αλλά και τον υπερπληθυσμό της ίδιας της ανθρωπότητας, την εξαφάνιση των άλλων ειδών κ.λ.π. Και αυτή η κρίση δεν είναι μακρυά.