Κλιματική αλλαγή και Γεωργία (Β)

4)Γεωργία –τρόφιμα-διοξείδιο άνθρακα:
Ας εξετάσουμε, σε παγκόσμιο επίπεδο, το ρόλο της γεωργίας και των συστημάτων διατροφής, από άποψη συμμετοχής τόσο στη κλιματική κρίση, όσο και ενδεχομένως στην προσπάθεια για την επίλυσή της.
Η σχέση μεταξύ του βιομηχανικού συστήματος τροφίμων και της υπερθέρμανσης του πλανήτη δεν φαίνεται συχνά να είναι άμεση, λόγω κυρίως του τρόπου με τον οποίο παρουσιάζονται τα στατιστικά στοιχεία. Μερικά από τα συμπεράσματά μας μπορεί να είναι έκπληξη.
Είναι σαφές ότι με την επικράτηση της βιομηχανικής γεωργίας και την απομάκρυνση από τις παραδοσιακές μεθόδους καλλιέργειας η σύγχρονη παραγωγή τροφίμων έχει εξαιρετικά μεγάλη σημασία για τις κλιματικές αλλαγές. Έχει υπολογισθεί ότι η εκτεταμένη χρήση χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, η επέκταση της βιομηχανίας κρέατος με επακόλουθο τη καταστροφή των σαβάνων και των δασών του πλανήτη για να αυξηθούν τα βασικά γεωργικά προϊόντα, είναι από κοινού υπεύθυνες για το ένα τρίτο περίπου των αερίων του θερμοκηπίου, που προκαλούν παγκόσμια αλλαγή του κλίματος. Όταν προσθέσουμε σε αυτό το ποσό της ενέργειας από ορυκτά καύσιμα που χρησιμοποιείται για την επεξεργασία των γεωργικών προϊόντων, για τη ψύξη τους, για τη συσκευασία, για τη μεταφορά τους σε όλο τον κόσμο και στη συνέχεια για τη διανομή τους σε σούπερ-μάρκετ, ο ρόλος της βιομηχανίας τροφίμων στη δημιουργία της κρίσης αυξάνει σημαντικά. Το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων μπορεί να είναι υπεύθυνο για το μισό περίπου των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στον κόσμο.
Ακόμα πιο πέρα: η βιομηχανική γεωργία, μέσω της εξάρτησής της από χημικά λιπάσματα και με μια λογική έλλειψης σεβασμού προς τη γονιμότητα του εδάφους, έχει οδηγήσει και στη μαζική απώλεια οργανικών υλών από το έδαφος. Μεγάλο μέρος αυτής της απώλειας οργανικής ύλης(SOM) έχει καταλήξει στην ατμόσφαιρα. Εμπειρογνώμονες σε θέματα εδάφους και οι αγρότες γνωρίζουν εδώ και καιρό ότι τα χημικά λιπάσματα καταστρέφουν τη γονιμότητα του εδάφους με την καταστροφή των οργανικών υλών. Με τη χρήση χημικών λιπασμάτων, διαλυτά θρεπτικά στοιχεία καθίστανται αμέσως διαθέσιμα σε τεράστια ποσά, προκαλώντας μεγάλη αύξηση της μικροβιακής δραστηριότητας. Αυτή η αυξημένη μικροβιακή δραστηριότητα, με τη σειρά της, επιταχύνει την αποσύνθεση της οργανικής ύλης, που καταναλώνεται με μεγάλη ταχύτητα και έτσι το CO2 που απελευθερώνεται καταλήγει γρήγορα στην ατμόσφαιρα. Όταν τα θρεπτικά συστατικά από τα λιπάσματα δεν επαρκούν, οι περισσότεροι μικροοργανισμοί πεθαίνουν, και το έδαφος μένει με λιγότερη οργανική ύλη. Δεδομένου ότι η διαδικασία αυτή συνεχίζεται εδώ και πολύ καιρό, και ενισχύεται επίσης από το όργωμα, η οργανική ύλη του εδάφους εξαντλείται. Αυτό επιδεινώνεται επίσης από τη λογική της απόρριψης ή της καύσης των υπολειμμάτων των καλλιεργειών, που δεν ενσωματώνονται εκ νέου στο έδαφος. Ο τρόπος επομένως που η βιομηχανική γεωργία έχει επεξεργαστεί τα εδάφη από το 1960 και μετά, αποτέλεσε βασικό παράγοντα επίσης για τη σημερινή κρίση του κλίματος.
Κάποια χρήσιμα στοιχεία: Το 40% των εδαφών της Γης είναι καλλιεργήσιμα, εκ των οποίων το 1/3 χρησιμοποιείται για την παραγωγή ζωοτροφών. Τα τελευταία 40 χρόνια, 130 εκατομμύρια στρέμματα γης -50% δάση- μετατρέπονται ετησίως σε αγροτικές εκτάσεις. Τα τελευταία 40 χρόνια η βιοποικιλότητα έχει μειωθεί κατά 30%, ενώ παράλληλα έχει καταστραφεί το 50% των τροπικών δασών, τα οποία και προσφέρουν τους απαραίτητους βιότοπους στο 50% και πλέον των γνωστών φυτών και ζώων. Από την πρώτη βιομηχανική επανάσταση έως σήμερα, έχει μειωθεί κατά 40% η κάλυψη των εδαφών του πλανήτη με φυτά. Τον τελευταίο αιώνα έχει χαθεί το 50% των υδάτινων βιοτόπων μαζί με μεγάλο μέρος των ζωντανών οργανισμών που ζούσαν εκεί. Επιπλέον, περισσότερο από το 15% των φυσικών βοσκοτόπων, λόγω της υπερεκμετάλλευσης από αγροτικές εργασίες, διαβρώθηκαν και μετατράπηκαν σε άγονες περιοχές
Η βιομηχανική γεωργία συνέβαλε και με έναν άλλο τρόπο στην επιδείνωση της κρίσης. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, με τη μορφή «εξωτερικού κόστους»: τώρα πια γνωρίζουμε ότι τα φυτά απορροφούν 70-80 διαφορετικά ορυκτά από ένα υγιές έδαφος, ενώ τα περισσότερα χημικά λιπάσματα δεν προσθέτουν περισσότερο από μια χούφτα, κύρια άζωτο, φώσφορο και κάλιο, γνωστά από τα χημικά τους σύμβολα ΝΡΚ. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ο μέσος όρος των επιπέδων των μετάλλων στα γεωργικά εδάφη έχει πέσει σε όλο τον κόσμο, με 72% στην Ευρώπη, 76% στην Ασία και 85% στη Βόρεια Αμερική Το επακόλουθο είναι ότι τα περισσότερα από τα τρόφιμα που τρώμε είναι ελλιπή σε μέταλλα. Η τροφή μας, είτε φυτική είτε ζωική, έχει χάσει το 20-60% των ανόργανων συστατικών της. Αυτό το γεγονός έχει επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και έχουμε πολλές ασθένειες, πράγμα που με τη σειρά του κάνει αναγκαίο ένα ενεργοβόρο και με μεγάλη κατανάλωση ιατροφαρμακευτικό σύστημα, με τις αντίστοιχες αυξήσεις εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

5)Η ανάκτηση της οργανικής ύλης των εδαφών(SOM) μέρος της λύσης:
Τα εδάφη όμως, όπως είδαμε παραπάνω στον κύκλο του άνθρακα, μπορεί να αποτελέσουν μέρος της λύσης, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό, τι είναι ευρέως αναγνωρισμένο. Μια 10ετή μελέτη στο Ινστιτούτο Rodale της Πεννσυλβάνια των ΗΠΑ έδειξε ότι η χρήση κομπόστ σε συνδυασμό με εναλλαγή καλλιεργειών σε βιολογικά αγροσυστήματα μπορεί να οδηγήσει σε ενσωμάτωση του άνθρακα στο έδαφος σε αναλογία 910 κιλά / στρέμμα / έτος ( αντίθετα, σε αγροκτήματα που βασίζονται στο όργωμα και στα χημικά λιπάσματα, χάνονται σχεδόν 140 κιλά άνθρακα ανά εκτάριο ετησίως). Η ενσωμάτωση 910 κιλών άνθρακα σήμαινε επίσης λήψη 3185 κιλών διοξειδίου του άνθρακα από τον αέρα ανά στρέμμα το χρόνο(μεγάλη ικανότητα πρόσληψης και συγκράτησης λόγω της αυξημένης ποσότητας μικροοργανισμών) .
Αν δε γενικευόταν και η χρήση των Ενεργών Μικροοργανισμών(ΕΜ) στη γεωργία και ιδιαίτερα στη παρασκευή του κομπόστ από τα οργανικά υπολείμματα των αγροκτημάτων, αλλά και των κατοικημένων περιοχών(αναερόβια ζύμωση: μποκάσι), θα είχαμε δυνατότητα για ενσωμάτωση μεγαλύτερου ποσού οργανικής ύλης(SOM) στο έδαφος, γιατί οι αναγεννητικοί αυτοί ΕΜ δεν αποσυνθέτουν, αλλά ζυμώνουν και αναδομούν την οργανική ύλη, χωρίς απώλειες προς την ατμόσφαιρα. Έχει υπολογισθεί ότι, αν θα μπορούσαμε να αποκαταστήσουμε και πάλι στα γεωργικά εδάφη του κόσμου την οργανική ύλη, που έχουμε ήδη χάσει, λόγω της βιομηχανικής γεωργίας, τότε τα εδάφη αυτά θα μπορούσαν να συλλάβουν τουλάχιστον το ένα τρίτο του πλεονάζοντος CO2 στην ατμόσφαιρα . Συνεχίζοντας την ανοικοδόμηση των εδαφών, σε περίπου 50 χρόνια, αυτά θα είχαν προσλάβει περίπου τα δύο τρίτα του πλεονάζοντος CO2 από την ατμόσφαιρα. Κατά τη διαδικασία αυτή, ενώ θα είχαμε υγιέστερο και πιο παραγωγικό έδαφος, ταυτόχρονα θα είχαμε απαλλαγεί : 1) από τη χρήση χημικών λιπασμάτων, τα οποία αποτελούν ένα άλλο γνωστό μεγάλο παραγωγό αερίων του θερμοκηπίου και κατά τη παραγωγή τους και κατά τη χρήση τους . 2) από τα οργανικά απόβλητα των πόλεων τα οποία θα επέστρεφαν στα γεωργικά εδάφη και το μεθάνιο και οι εκπομπές CO2 από χώρους υγειονομικής ταφής και των λυμάτων (ισοδύναμο με 3,6% του συνόλου των σημερινών εκπομπών) θα μπορούσαν να μειωθούν σημαντικά

6)Η αγροτική οικο-γεωργία σημαντικός παράγοντας αποτροπής της κλιματικής αλλαγής:
Η επιστροφή στην αγρο-οικολογική γεωργία σε μεγάλη κλίμακα θα μετρίαζε σε μεγάλο βαθμό τη σημερινή κρίση. Αν και μπορεί να είναι ήδη πολύ αργά για να αποτραπούν περιβαλλοντικές ζημίες μεγάλης κλίμακας(ακόμα και αν δεν ξεπεραστεί το όριο των 2 βαθμών Κελσίου), μια τέτοια στρατηγική θα προσέφερε στον κόσμο μια διέξοδο από την κρίση. Η διεθνής οργάνωση των μικρών αγροτών Via Campesina πιστεύει ότι οι λύσεις για την τρέχουσα κρίση θα πρέπει να διαμορφωθούν από τις οργανωμένες κοινωνικές ομάδες, οι οποίες θα αναπτύξουν τρόπους παραγωγής, κατανάλωσης και εμπορίου που θα στηρίζονται στη δικαιοσύνη, στην αλληλεγγύη και στις υγιείς κοινότητες. Η σημερινή στάνταρ τεχνολογία δε θα μας σώσει από την τρέχουσα παγκόσμια περιβαλλοντική και κοινωνική καταστροφή. Η αειφόρος, μικρής κλίμακας οικογενειακή γεωργία, είναι εντάσεως εργασίας και απαιτεί λίγα καύσιμα. Aυτή θα συνεισφέρει σε μεγάλο βαθμό στην «ψύξη» της γης.
Μια τέτοια ριζική αλλαγή των μεθόδων καλλιέργειας και εκτροφής καθώς και του τρόπου διατροφής μας θα απαιτήσει σαφώς θεμελιώδεις αλλαγές Οι τρέχουσες πολιτικές κατά των αγροτογεωργών, όπως οι νόμοι που ευνοούν την ιδιωτικοποίηση και την μονοπώληση των σπόρων και οι κανονισμοί για την προστασία των εταιρειών, οι οποίοι έχουν εξοντώσει τα παραδοσιακά συστήματα τροφίμων, θα έπρεπε να καταργηθούν. Οι υπάρχουσες τάσεις για αυξημένη συγκέντρωση της γης και για επέκταση της βιομηχανικής γεωργίας θα πρέπει να αντιστραφούν:
• Εκατομμύρια γεωργών - αγροτικών κοινοτήτων θα πρέπει να αποκτήσουν τη δυνατότητα να κάνουν τις απαραίτητες αμειψισπορές, να οργανώνουν την αγρανάπαυση και να δημιουργούν βοσκότοπους, ώστε να μπορούν να επιστρέφουν στο έδαφος πάνω από 7 δισεκατομμύρια τόνους οργανικής ουσίας κάθε χρόνο.
• Προώθηση υγιούς και βιώσιμης ενεργειακής πολιτικής. Αυτό περιλαμβάνει κατανάλωση λιγότερης ενέργειας, παραγωγή βιοαερίου και ηλιακής ενέργειας στα αγροκτήματα - και όχι σε μεγάλο βαθμό προώθηση της παραγωγής βιοντίζελ, όπως συμβαίνει σήμερα.
• Εφαρμογή γεωργικών και εμπορικών πολιτικών σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο για την υποστήριξη της τοπικής παραγωγής- διανομής-αγοράς-κατανάλωσης τροφίμων με στόχο την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αυτάρκεια. Αυτό περιλαμβάνει την απαγόρευση των επιδοτήσεων που οδηγούν σε ντάμπινγκ των φτηνών τροφίμων στις αγορές.
• «Από-ανάπτυξη» στη παραγωγή κρέατος για μια ζωο-εκτροφή στα πλαίσια ολοκληρωμένων αγροκτημάτων
• Εκπαίδευση αντίστοιχη των πολυλειτουργικών αγροτών και των νέων γενιών μέσα από την αντίστοιχη στροφή του εκπαιδευτικού συστήματος
• Τότε η κρίση του κλίματος έχει μια πιθανή λύση: το έδαφος
Όλα αυτά αποτελούν μια μεγάλη πολιτική πρόκληση. Μια τέτοια προσέγγιση, που βασίζεται σε δοκιμασμένες και ελεγμένες τεχνικές καλλιέργειας που αναπτύχθηκαν από αγροτικές κοινότητες επί χιλιετίες, θα παράγουν αποτελέσματα. Τα εμπόδια είναι πολιτικά, και όχι τεχνικά. Γιατί αντί να προωθείται αυτή η κατεύθυνση από τις πολιτικές, αντίθετα προωθείται πληθώρα νέων γενετικών τροποποιήσεων και τεχνικών διαδικασιών (όπως «κλίμα-ready" γενετικώς τροποποιημένες καλλιέργειες και εκτροφή γ.τ. αγελάδων για να παράγουν λιγότερο μεθάνιο ή πυρόλυση της βιομάζας- biochar) και αναπτύσσεται ένας αντίστοιχος τομέας επιχειρήσεων σαν απάντηση στην κρίση. Αυτές οι λεγόμενες λύσεις μπορούν να δημιουργήσουν πολύ περισσότερα προβλήματα από όσα λύνουν(βλέπε π.χ. το παράδειγμα της πυρηνικής τεχνολογίας ή των μεταλλαγμένων).
Ο χρόνος εξαντλείται, η διαδικασία επιταχύνεται με ανησυχητικό ρυθμό. Η αλλαγή του κλίματος ήδη επηρεάζει σοβαρά 325 εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο - με 315.000 να πεθαίνουν από την πείνα, την ασθένεια και τις καιρικές καταστροφές που προκαλούνται από την αλλαγή του κλίματος. Ο ετήσιος αριθμός των νεκρών θα μπορούσε να ανέβει σε μισό εκατομμύριο έως το 2030, με 10 % του παγκόσμιου πληθυσμού που πλήττεται σοβαρά. Ως συνέπεια του αυξημένου άγχους που προκαλείται από την κλιματική κρίση στα εδάφη, τα φυτά και τα ζώα, οι γεωργικές αποδόσεις αναμένεται να πέσουν, ιδίως στις θερμότερες χώρες του Νότου. Ένα τέτοιο σενάριο θα προκαλέσει αφάνταστη ταλαιπωρία σε δισεκατομμύρια των ανθρώπων. Είναι καιρός να γυρίσουμε σελίδα και να δημιουργήσουμε ένα υγιέστερο πλανήτη, με τη βελτίωση των εδαφών, με τη βιώσιμη γεωργική παραγωγή για περισσότερα και καλύτερα τρόφιμα, στηριζόμενοι στη δυναμική των αγροτικών κοινοτήτων, των κοινοτικών-δημοτικών δικτύων παραγωγής διανομής και κατανάλωσης, της μικρής κλίμακας τοπικής αγοράς. Στηριζόμενοι τελικά στο ξεπέρασμα του καπιταλισμού με τη στρατηγική της Τοπικοποίησης για την ανάπτυξη μιας αποκεντρωμένης, επανατοπικοποιημένης, οικολογικής και αυτοδιαχειριζόμενης κοινωνίας. Μόνο αυτή μπορεί να εξασφαλίσει την επιβίωση των επόμενων ανθρώπινων γενεών και της βιοποικιλότητας σε αυτόν τον πλανήτη. Αυτός ο στόχος θα εμπνεύσει την πλειοψηφία των ανθρώπων να δημιουργήσει ένα νέο πολιτισμικό ρεύμα, τον πολιτισμό της απο-ανάπτυξης, της αυτοανάπτυξης και του ατομικού και συλλογικού αυτοκαθορισμού.