Η αποανάπτυξη με απλά λόγια...

Το χρηματο-οικονομικό πρόβλημα
Η κατάρρευση του Κομμουνισμού, ήταν αναπόφευκτο να οδηγήσει σε κρίση τον Καπιταλισμό. Όταν ένα σύστημα που στηρίζεται στον ελεύθερο ανταγωνισμό, μένει χωρίς αντίπαλο, το μόνο που του μένει να ανταγωνιστεί είναι ο εαυτός του, δηλαδή να φάει τις σάρκες του. Αυτό κι έγινε. Η Ανάπτυξη και δη η Οικονομική, ένας Μύθος που διαδέχθηκε στη λαϊκή φαντασία το Αμερικάνικο Όνειρο, κάλπασε ανεξέλεγκτα μετά τη Πτώση του Τείχους. Ο Καταναλωτισμός, που χρησιμοποιήθηκε στη Δύση ως μέσο επίδειξης του κατακτημένου επιπέδου οικονομικής ανάπτυξης, στήριξε και υποστηρίχθηκε από το σύστημα. Ο φαύλος κύκλος, είχε κλείσει. Σύντομα τα Υπέρ-, μπήκανε στο παιχνίδι, οπότε η κατανάλωση έγινε Υπέρ-κατανάλωση, η παραγωγή Υπέρ-παραγωγή, το κέρδος Υπέρ-κέρδος και το χρέος Υπέρ-χρέος.

Στο σκηνικό της Παγκοσμιοποίησης που βιώσαμε τις δύο τελευταίες δεκαετίες, η Ανάπτυξη, που στηρίχθηκε στο Χρέος, “φούσκωσε” το χρηματοπιστωτικό σύστημα που το χειρίζεται. Ήδη από την πρώτη της δεκαετία, οι διάφορες “φούσκες” που χρησιμοποιεί το σύστημα για να γεμίζει αέρα, άρχισαν να σκάνε η μια πίσω από την άλλη. Στην αρχή, στα τέλη της δεκαετίας του '90, ήταν τα Χρηματιστήρια και ειδικά η φούσκα των dot .com, μια κυρίως Αμερικάνικη υπόθεση, μετά η Στεγαστική Πίστη, πάλι αμερικανικό “θαύμα”, που ήταν όμως και το πρώτο καίριο Ευρωπαϊκό πλήγμα, καθώς η Ευρώπη έχει “αγορασμένο” αρκετό από το αμερικανικό στεγαστικό χρέος.
Η κορύφωση για την Ευρώπη, ήρθε με την Κρίση του Δημόσιου Χρέους κάποιων χωρών μελών της ΟΝΕ.

Στον αντίποδα, η πάλαι ποτέ “ελπιδοφόρος” Κίνα, που γνώρισε τον Δυτικό Καπιταλισμό μέσω ...Hong-Kong, όλη αυτή τη περίοδο εφαρμόζει ένα είδος Κρατικού Καπιταλισμού εκμεταλλευόμενη το φτηνό εργατικό δυναμικό που διαθέτει. Και φυσικά, λαμβάνει μέρος στο παιχνίδι των Αγορών Χρέους. Φαύλος κι από εκεί ο κύκλος.
Σε πρακτικό επίπεδο, το πρόβλημα βρίσκεται αυτή τη στιγμή στην Αγορά του Χρέους. Το λάθος που έγινε αφήνοντας ελεύθερη την αγορά Ασφαλίστρων Κινδύνου (CDS), οδήγησε σε ξέφρενο τζογάρισμα στην Χρεωκοπία κάποιων κρατών, με αποτέλεσμα σήμερα, να συμφέρει κάποιους περισσότερο η χρεωκοπία ενός Κράτους από την ανάπτυξή της. Το CDS της Ελλάδας, έχει μεγαλύτερη απόδοση από το (με βιώσιμο επιτόκιο) Ομόλογο της.
Το αποτέλεσμα των παραπάνω, είναι το “Φούσκωμα” του συστήματος, το οποίο πρέπει απαραιτήτως να ξεφουσκώσει, αλλιώς θα σκάσει. Κι αν σκάσει, το ξεφούσκωμα θα είναι πολύ βίαιο. Κι όπως κάθε τι βίαιο, θα είναι και Κοινωνικά Άδικο.

Το περιβαλλοντικό πρόβλημα
Το παραπάνω σύστημα, που έχει δημιουργήσει μια ελίτ η οποία και το συντηρεί, ουσιαστικά εμπορευματοποιεί τους Πόρους. Ο Υπέρ-καταναλωτισμός, πέρασε στους Πόρους. Η Ελίτ, για να συντηρηθεί, χρειάζεται έλεγχο των Πηγών. Η Υπέρ-Κατανάλωση των Πηγών επηρεάζει αρνητικά το Βιοτικό Επίπεδο. Αναγκαία Αγαθά για την ύπαρξη του Είδους, όπως ο Ήλιος, ο Αέρας και το Νερό έχουν γίνει δυσεύρετα κι επικίνδυνα.

Αυξήσαμε το ΑΕΠ μας, μειώνοντας τον Δείκτη Βιοτικού Επιπέδου μας. Ο Μύθος της Ανάπτυξης, ήθελε να συγχέονται αυτά τα δύο. Ουσιαστικά, συντηρούμε κι αυξάνουμε το Οικολογικό μας Αποτύπωμα, προκειμένου ν' αυξήσουμε το ΑΕΠ μας. Και δυστυχώς, φορτώσαμε το Περιβαλλοντικό αυτό πρόβλημα στις επόμενες γενιές, όπως ακριβώς το φόρτωσαν οι προηγούμενες σε μας, με μια διαφορά: η διόγκωση που παραδίδουμε, είναι εκθετική.
Μία μορφή Χρέους που φορτώνουμε στις επόμενες γενιές, όπως και με το χρηματοοικονομικό, έχουμε κι εδώ. Μόνο που εδώ δεν υπάρχει CDS ούτε για τους λίγους...

Το κίνημα
Μετά-Μαγιάτικα, η Πνευματικά “ταραγμένη” δεκαετία των 60's, οδήγησε τον André Gorz να κάνει τα πρώτα σκαψίματα της σκέψης σε φιλοσοφικό επίπεδο. Η βίο-οικονομία του Nicholas Georgescu-Roegen από τα μέσα της δεκαετίας του '70 βάζει τα θεμέλια. Το 1986 ο Serge Latouche αμφισβητεί τη βιωσιμότητα της Ανάπτυξης, αναφορικά με τις επιπτώσεις της στον “Τρίτο Κόσμο”.

Πρώτη αναφορά του όρου Οικολογικό Αποτύπωμα γίνεται τα πρώτα χρόνια μετά την πτώση του Τείχους, και το 1996 βγαίνει και βιβλίο: Our Ecological Footprint: Reducing Human Impact on the Earth θεσπίζοντας κι επιστημονική μέτρηση. Οι μετρήσεις είναι αποκαλυπτικές. Το 2007, η αναλογία του Παγκόσμιου Οικολογικού Αποτυπώματος προς την συνολική Βιοϊκανότητα, είναι ήδη 1,51. Δηλαδή, καταναλώνουμε μισή φορά παραπάνω Πόρους, απ' ότι είναι ικανό το Περιβάλλον να τους ανανεώσει. Κι αυτό όχι γιατί αυξήθηκε το Οικολογικό Αποτύπωμα, αλλά γιατί μειώθηκε η Βιοϊκανότητα.

Η δε ανισότητα που αποκαλύπτει η μέτρηση του 2005, είναι φρικιαστική. Οι χώρες υψηλού εισοδήματος (πλούσιες) καταναλώνουν κατά μέσο όρο, την παραγωγή 6,4 gHa (παγκόσμια εκτάρια), ενώ οι φτωχές κάτω από 1. Ενδεικτικά, ο μ.ο. στο Μπαγκλαντές είναι 0,56 gHa, ενώ στη Βόρεια Αμερική 12,5 gHa, από τα οποία, τα 5,5 είναι Βορειοαμερικανικά, και τα υπόλοιπα προέρχονται από αλλού. Ένα “ξεφούσκωμα” χρειάζεται κι εδώ. Την στιγμή που οι αντί-καταναλωτές, οι αντί-καπιταλιστές και οι περιβαλλοντιστές ένωσαν τη φωνή τους, το κίνημα είχε γεννηθεί. Βασικά προτάγματα, η μείωση του Οικολογικού Αποτυπώματος, η αύξηση της Βιοϊκανότητας και η δίκαιη ανακατανομή των Παγκόσμιων Εκταρίων.

Πρακτική εφαρμογή
"Το μοναδικό πρόγραμμα που χρειαζόμαστε συνοψίζεται με μία λέξη: λιγότερο. Λιγότερη εργασία, λιγότερη ενέργεια, λιγότερα υλικά. Τα κόμματα ούτε καν το ψελλίζουν." Beppe Grillo

Ένα είδος “Βίαιης Απανάπτυξης”, θα τολμούσα να πω, ότι βιώνουμε σήμερα στην Ελλάδα. Μόνο, που επειδή επιβάλλεται από το ίδιο το Σύστημα, επιβάλλεται με Καπιταλιστικούς Όρους, οπότε είναι Κοινωνικά Άδικο. Επιπλέον, καθώς η μείωση του Καταναλωτισμού προκύπτει από την βίαιη μείωση των αποδοχών, χωρίς παράλληλη μείωση της Εργασίας, φέρνει Ανεργία, που φέρνει Οικονομική Ύφεση, οπότε το αποτέλεσμα γίνεται Αρνητική Ανάπτυξη. Κι ο Φαύλος Κύκλος, απλώς μεγαλώνει. “Φουσκώνει”, αν προτιμάτε.

Θεωρώντας τις (οικονομικά) Ανεπτυγμένες Χώρες ως κέντρο της Κατανάλωσης, στο οποίο μεταφέρεται η Παραγωγή, η λύση είναι απλή. Αν αποκεντρωθεί (ή επανά-τοπικοποιηθεί, κατά Latouche) η Κατανάλωση στο χώρο Παραγωγής, τότε μειώνουμε το Οικολογικό Αποτύπωμα, αφού αφαιρούμε από το σύστημα μετακινήσεις. Ταυτόχρονα, αυξάνουμε την Βιοϊκανότητα, προσαρμόζοντας την Κατανάλωση στην Τοπική Ικανότητα Παραγωγής.
Μια ομαλή μετάβαση, περιλαμβάνει παράλληλη μείωση της Εργασίας με τις αποδοχές. Με τέτοιο τρόπο μάλιστα, ώστε και πιο αποδοτική να γίνει η εργασία και να δημιουργηθούν αποκεντρωμένες Θέσεις Εργασίας που θ' απορροφήσουν την αστική Ανεργία, με ειδικά κίνητρα για δουλειές Παραγωγικής Βάσης.

Άλλες μορφές εφαρμογής Απαναπτυγμένης Κοινωνίας, που δείχνουν ότι τελικά Ένας Άλλος Κόσμος είναι Υπαρκτός, γίνονται τοπικά σε πολλά μέρη του πλανήτη. Προσπάθειες στον Ελλαδικό χώρο έχουμε στον Βόλο, όπου δημιουργήθηκε και Τοπική Εναλλακτική Μονάδα αντί του Ευρώ, αλλά κι αλλού (ακούμε για την Αίγινα και το Μαραθώνα) όπου υπάρχουν ευήκοα ώτα.

Άγγελος Τρωιάνος