Πατέντες και σπόροι

Αυτό που η σύγχρονη γεωργία πρεσβεύει είναι ότι πρέπει να παράγουμε
αρκετό φαγητό για έναν παγκόσμιο πληθυσμό που θα ανέλθει σε 7,1 δι-
σεκατομμύρια μέχρι το έτος 2015. Επομένως, ο κόσμος πρέπει να παράγει
περισσότερα και χρειάζεται τη γενετική μηχανική. Αλλά η πραγματικότητα
είναι ότι σήμερα κάνουν την εμφάνισή τους στο «πλανητικό χωριό» άλλα
φαινόμενα, όπως αυτό στην Ινδία, όπου αγρότες αδυνατούν να πουλήσουν
τα προϊόντα τους και αυτοκτονούν λόγω των δυσβάσταχτων χρεών τους,
καταπίνοντας φυτοφάρμακα, η αγορά των οποίων τους ανάγκασε να πά-
ρουν δάνεια που δεν μπορούσαν να ξεπληρώσουν. Αφού η πείνα στον κόσμο υποτίθεται πως έγκειται στην έλλειψη μέσων, γιατί δεν έλυσε το πρόβλημα η «πράσινη
επανάσταση» που εξόπλισε με τόσα υγιεινά και χρήσιμα εφόδια όλο τον αγροτικό
πληθυσμό; Μα οι φτωχές χώρες δεν έχουν πρόσβαση στην τεχνολογία και
σίγουρα μαστίζονται από πολέμους, εμπάργκο και μαζικές μετακινήσεις
πληθυσμού. Κάτι ξέρουν η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό
Ταμείο που με μια κίνηση μεγαλοψυχίας χάρισαν τα χρέη 18 αναπτυσσόμενων
χωρών. Ένας πραγματικά θαυμαστός νέος κόσμος ανατέλλει. Τώρα το τι θα φάνε
αυτοί οι άνθρωποι στις 18 αυτές χώρες στο νέο επί ίσοις όροις τραπέζι, με
μεροκάματο μικρότερο από ένα δολάριο, είναι ένα άλλο ζήτημα – προφανώς θα
εισηγηθούν ένα νέο δάνειο.
Οι σύγχρονοι «βιοπειρατές», πριν την εμφάνιση των γενετικά τροποποιημένων σπόρων, είχαν πετύχει να επιδοτούνται από τις αντίστοιχες κρατικές αρχές μόνο οι υπό την κατοχή τους «πιστοποιημένοι» σπόροι. Είναι σχεδόν απαγορευτικό να καλλιεργούνται σπόροι που δεν βρίσκονται στον κατάλογο των πιστοποιημένων σπόρων και οι οποίοι είναι
αποκλειστικά ιδιοκτησία διαφόρων οίκων. Αυτό έγινε δυνατό, σε παγκόσμιο
επίπεδο, με τη λεγόμενη «πράσινη επανάσταση» των υβριδίων, με την οποία η
παραγωγή σπόρων πέρασε αποκλειστικά από τα χέρια του παραγωγού, στα χέρια
και τον έλεγχο των μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων. Το ίδιο έγινε και
με τις φυλές και ποικιλίες των αγροτικών ζώων. Στην Ευρώπη ειδικά, δεν
επιτρέπεται παρά μόνο η διακίνηση σπόρων-ποικιλιών που αναγράφονται
στον κοινό ευρωπαϊκό κατάλογο και έχουν πατενταριστεί. Χαρακτηριστικό
είναι το παράδειγμα του Ιράκ, όπου λόγω του πολέμου καταστράφηκαν οι
ντόπιες τράπεζες σπόρων και επιβλήθηκε από την προσωρινή αμερικάνικη
διοίκηση της χώρας με τον κανονισμό Order 81 η αγορά από τους αγρότες
μόνο πιστοποιημένων σπόρων, γεγονός που τους καθιστούσε έρμαια στα
χέρια των πολυεθνικών.
Τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας υπονομεύουν τα ίδια τα θεμέλια της γεωρ-
γίας. Οι σπόροι και οι ποικιλίες, όπως είναι σε μια συγκεκριμένη χρονική
στιγμή, δεν προέρχονται κατευθείαν από τη φύση, προέρχονται από μια
μακροχρόνια εξέλιξη. Ομογενοποίηση και μονοκαλλιέργεια βρίσκονται
στη βάση του σύγχρονου οικολογικού προβλήματος και ευνοούν ποικιλο-
τρόπως την ανάδειξη της βίας ως μοναδικού μέσου έκφρασης, την εκ νέου
ανάδειξη διαφορών με βάση την εθνική ταυτότητα, τη θρησκεία, τη φυλή
και τη διευθέτησή τους μέσω πολεμικών συρράξεων. Για τη λογική της μο-
νοκαλλιέργειας, βασικό συστατικό της παγκοσμιοποίησης, η διαφορετικό-
τητα είναι μια απειλή, μια διαστροφή. Η παγκοσμιοποίηση μετατρέπει τη
διαφορετικότητα σε αρρώστια και ανεπάρκεια γιατί δεν καταφέρνει να τη
θέσει υπό έλεγχο, όμως οι ρίζες του πολέμου και της βίας βρίσκονται στην
ίδια την άρνηση της διαφορετικότητας. Αυτού του είδους η βία είναι πάνω
απ’ όλα πολιτική, προέρχεται δηλαδή από τη χρήση εξαναγκασμού, ο οποί-
ος είναι αναγκαίος για την επιβολή της κυριαρχίας των πολυεθνικών. Μια
δεύτερη μορφή βίας είναι η οικολογική που συνίσταται στην καταστροφή
του κάθε τι διαφορετικού από τη μονοκαλλιέργεια. Μια τρίτη μορφή
βίας είναι η κοινωνική, η οποία καθορίζεται από την καταστροφή της προηγού-
μενης κοινωνικής και παραγωγικής δομής, κάτι που από μόνο του γεννά βία
μεταξύ αυτών που την υφίστανται. Για να επιτευχθεί η καινούρια αυτή αποικιοκρατία μέσω των πατεντών στον αγροτικό τομέα, πρέπει να αφαιρεθεί από τον αγρότη η ιδιότητά του
τού προστάτη του σπόρου. Το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας συνεπάγεται το αποκλειστικό δικαίωμα παραγωγής, διανομής και πώλησης του κατοχυρωμένου προϊόντος. Έτσι, εάν ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας παραχωρηθεί προς εκμετάλλευση κάποιου σπόρου, ο αγρότης που τον χρησιμοποιεί δεν μπορεί να διατηρήσει σπόρο από τη συγκεκριμένη συγκομιδή επειδή το αποκλειστικό δικαίωμα στο σπόρο ανήκει στην επιχείρηση. Σημαίνει ότι η αποταμίευση σπόρων από τους αγρότες ορίζεται τώρα ως κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας. Πολλοί αγρότες στις Ηνωμένες Πολιτείες και στον Καναδά
έχουν μηνυθεί από τους κολοσσούς του αγροβιοτεχνολογικού τομέα γιατί ασκήσανε το αυτονόητο δικαίωμα της διατήρησης σπόρων, ή γιατί είχαν την ατυχία να επιμολυνθούν οι καλλιέργειές τους. Χαρακτηριστική ήταν η υπόθεση του Percy Schmeisser, ο οποίος είχε μηνυθεί από την Μonsanto (με πρόστιμο 200.000 δολάρια) για την ύπαρξη μεταλλαγμένων φυτών στο χωράφι του, δηλαδή απλήρωτης πνευματικής ιδιοκτησίας της εταιρείας, ενώ το χωράφι του είχε απλώς επιμολυνθεί από γειτονική καλλιέργεια γενετικά
τροποποιημένης ελαιοκράμβης! Η γενετική επιμόλυνση μιας καλλιέργειας συμβατικής από άλλη καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένη θεωρείται παράβαση διπλωμάτων
ευρεσιτεχνίας και κλοπή! Έτσι, ενώ η καλλιέργεια ρυπαίνεται από τη διπλανή της, πρέπει επιπλέον ο παραγωγός να πληρώσει για τη ρύπανση που υπέστη!
Παρ’ όλο που η γενετική μηχανική δεν μπορεί να δημιουργήσει καινούρια γονίδια, η ικανότητα διαχωρισμού των γονιδίων και ανταλλαγής τους μετατρέπεται σε ιδιοκτησία και εξουσία. Τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας δημιουργούν αποκλειστικά δικαιώματα και μετατρέπουν την αποταμίευση σπόρου σε «έγκλημα πνευματικής ιδιοκτησίας». Η ιδιοκτησία ενός κομματιού του οργανισμού οδηγεί στον έλεγχο όλου του οργανισμού. Οι πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις για τους αγρότες είναι βαρύτατες, καθώς εκβιάζο-
νται και εισέρχονται σε μια τριπλή εξάρτηση από τις εταιρείες: 1) Μετατρέ-
πονται σε μεσάζοντες και διανομείς της γνώσης για χάρη των πολυεθνικών
εταιρειών, 2) Πρέπει να ανταγωνιστούν οικονομικούς κολοσσούς ως προς τα δικαιώματα για τους γενετικούς πόρους και 3) Γίνονται καταναλωτές των τεχνολογικών προϊόντων αυτών των εταιρειών.
Σε αντίθεση με τα παλαιότερα δικαιώματα των γενετιστών, οι καινούριες πατέντες επιτρέπουν την εξασφάλιση ιδιοκτησίας που ξεκινάει από μέρη του φυτού μέχρι τις διάφορες τεχνικές που χρησιμοποιούνται στη βιοτεχνολογική έρευνα. Βλέπουμε ακόρεστους επιστήμονες, πολιτικούς, δικηγόρους και επιχειρηματίες να διαγκωνίζονται για τα αποκλειστικά δικαιώματα των γονιδίων φυτών, ζώων και ανθρώπων πολύ πριν
καταλάβουν τι ακριβώς ρόλο παίζουν ακριβώς τα γονίδια αυτά στις λειτουργίες των ορ- γανισμών. Οι ίδιοι οι βιολόγοι που διεκδικούν το πατεντάρισμα των
ζωντανών οργανισμών ισχυρίζονται ότι το 95% του DNA είναι γενετικά «σκου-
πίδια», επειδή δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν τη λειτουργία του. Σύμφωνα
με τις αποφάσεις των Ανωτάτων Δικαστηρίων στις ΗΠΑ και στον Καναδά, όταν κάποιος ιδιώτης αιτείται την ιδιοκτησία ενός ζωντανού οργανισμού, τότε οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί θεωρούνται κάτι το καινοτόμο, ενώ όταν τίθεται το θέμα της βιο-ασφάλειας των τροφίμων, τότε οι οργανισμοί αυτοί εξισώνονται με τους ήδη υπάρχοντες στη φύση. Έτσι ενώ ο γ.τ. σπόρος θεωρείται καινοτόμο προϊόν και πρέπει να πατενταριστεί και να επισημανθεί, το τελικό προϊόν που θα προκύψει από τη χρήση αυτού του σπόρου, π.χ. το αλεύρι, θεωρείται «ισότιμο» με το συμβατικό και δεν
χρειάζεται να επισημανθεί η «ιδιαιτερότητά» του.
Οι πατέντες στους ζωντανούς οργανισμούς χρησιμοποιούν βία με δύο τρόπους. Ο πρώτος είναι ο υποβιβασμός των έμβιων όντων σε μηχανές, πράγμα το οποίο τους αφαιρεί τη φυσική δυνατότητα αυτοοργάνωσης. Στη συνέχεια, αφαιρείται από τους ζωντανούς οργανισμούς η δυνατότητα της αυτοαναπαραγωγής, καθώς οι πατέντες εκτείνονται και στις επόμενες γενιές ζώων και φυτών. Παραδείγματος χάριν, ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας έχει χορηγηθεί στις ΗΠΑ σε μια επιχείρηση βιοτεχνολογίας, την
Sungene, για μια ποικιλία ηλίανθων με πολύ υψηλή περιεκτικότητα σε ελαϊκό
οξύ. Η αξίωση ήταν για το χαρακτηριστικό αυτό (δηλ. την περιεκτικότητα σε ελαϊκό οξύ) και όχι μόνο για τα γονίδια που παράγουν το χαρακτηριστικό.
Η Sungene έχει δηλώσει ότι η ανάπτυξη οποιασδήποτε ποικιλίας υψηλής
σε ελαϊκό οξύ θα θεωρηθεί παράβαση του διπλώματος ευρεσιτεχνίας της.
Κατά συνέπεια, μια επιχείρηση μπορεί να εισάγει τα γνωρίσματα μέσω της
εφαρμοσμένης γενετικής μηχανικής και να απαιτεί έπειτα το μονοπώλιο
στο γνώρισμα ακόμη και στις παραδοσιακές ποικιλίες. Άρα το δίπλωμα
ευρεσιτεχνίας προϊόντων ουσιαστικά εξασφαλίζει το ότι δεν έχει σημασία
από πού προήλθε ένα προϊόν, μπορεί απλά να είναι είτε αποτέλεσμα φυ-
σικής εξέλιξης είτε προϊόν αναπαραγωγής από την πλευρά των αγροτών.
Σπόροι όπως το basmati, το αρωματικό ρύζι από την Ινδία που έχει καλλι-
εργηθεί επί αιώνες, παραλίγο να θεωρηθούν νέα εφεύρεση της αμερικάνι-
κης εταιρείας RiceTec. Το Neem, που έχει χρησιμοποιηθεί για χιλιετίες στην
Ινδία για τον έλεγχο παρασίτων στη γεωργία και στην ιατρική, που υπάρχει
σε κάθε σπίτι για τις καθημερινές λειτουργίες, παραλίγο να αντιμετωπιστεί
ως εφεύρεση μιας χημικής εταιρείας.
Στο πλαίσιο αυτό κινείται και η τεχνολογία Terminator (εξολοθρευτής), μια
τεχνολογία που εταιρείες όπως η Monsanto διαφημίζουν για την ασφάλεια που
παρέχει, καθώς αποτρέπει τη διασπορά των γενετικά τροποποιημένων φυτών και
τις ενδεχόμενες γενετικές επιμολύνσεις. Αφορά την παρέμβαση της γενετικής
μηχανικής στη δημιουργία στείρων σπόρων μίας χρήσης, σπόροι δηλαδή που δεν
μπορούν να αναπαραχθούν. Τι καλύτερο για να σιγουρέψεις την πατέντα που
έχεις πάνω σε ένα γενετικά τροποποιημένο φυτό, όταν κανείς αγρότης δεν θα
μπορεί να αναπαράγει φυτά από αυτούς τους σπόρους; Και απαριθμώντας
όλα αυτά τα παραδείγματα δεν πρέπει να ξεχνάει κανείς ότι το λόμπι της
βιοτεχνολογίας και οι εφαρμογές του ξεπερνάνε τα όρια του αγροτικού το-
μέα κάνοντας πραγματικότητα το «from farming to pharming»("από την αγροτική
παραγωγή στην φαρμακοπαραγωγή").