ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

Πεντακόσια χρόνια μετά τον Κολόμβο η αποικιοποίηση βρίσκεται
ακόμη εν δράσει, αυτή τη φορά σε εκδημοκρατισμένη μορφή. Πραγματοποιείται με τις ευρεσιτεχνίες και τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας από τη συμφωνία GATT. Οι τίτλοι ιδιοκτησίας γης αντικαθίστανται από τίτλους ιδιοκτησίας επί των ειδών και των μορφών ζωής που ελέγχονταιαπό τις νέες γενετικές τεχνολογίες.
Πεντακόσια χρόνια μετά τον Κολόμβο ζούμε ξανά με τις πατέντες και τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας ένα δεύτερο κύμα αποικιοκρατίας. Στη θέση της ελεύθερης διάθεσης των κατακτημένων χωρών μπήκε η ελεύθερη διάθεση των καινούριων «μορφών ζωής», οι οποίες χειραγωγούνται μέσα από τις διαδικασίες της βιοτεχνολογίας.
Η βιοτεχνολογική βιομηχανία, μόνο των ΗΠΑ, ξεπερνά πλέον τα 375 δισ. δολάρια σε συνολική χρηματιστηριακή αξία. Το μόνο που χρειάζεται ο «εφευρέτης» είναι καλό lobbying με τους γραφειοκράτες και η εφεύρεση μιας υποτιθεμένης μελλοντικής χρήσης της πατέντας.
Το οικονομικό όραμα της σύγχρονης δυτικής πατριαρχίας βασίστηκε στην εκμετάλλευση της φύσης (τόσο στη Δύση όσο και στον μη δυτικό κόσμο), καθώς και στην εκμετάλλευση και τη διάβρωση άλλων πολιτισμών. Η«ανάπτυξη» συνεπάγεται καταστροφή για τη φύση και τους υποταγμένους πολιτισμούς: αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, σε όλο τον Τρίτο Κόσμο, οι αγρότες/τισσες και οι διάφορες εθνότητες αγωνίζονται για την απελευθέρωση από την «ανάπτυξη», ακριβώς όπως αγωνίστηκαν νωρίτερα για τηναπελευθέρωση από την αποικιοκρατία.
Η καρδιά της συμφωνίας GATT και των νομοθετικών πλαισίων της για τις πατέντες επαναπροσδιορίζουν τον όρο βιοπειρατία, ως να επρόκειτο για φυσικό δικαίωμα των μεγαλοεπιχειρηματιών, απαραίτητο δήθεν για την ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινοτήτων του «Τρίτου Κόσμου». Ο συνδυασμός όμως πατέντας και γενετικής μηχανικής φτιάχνει καινούριες αποικίες: το κεφάλαιο τις χρειάζεται για να μπορεί να τις λεηλατήσει και να συνεχίσει τη συσσώρευσή του.
Βιοπειρατεία: Η «πράσινη» λεηλασία
Η πνευματική ιδιοκτησία είναι βασικό κίνητρο για την καταστροφή της βιοποικιλότητας από τις πιέσεις της βιομηχανίας για μονοκαλλιέργειες. Επιπλέον, αφαιρεί από τους μικροκαλλιεργητές τη δυνατότητα να προστατεύσουν τους πόρους τους. Οι μικροί αγρότες στα φτωχότερα μέρη του κόσμου είναι αυτοί που έχουν διατηρήσει τη βιοποικιλότητα. Οι αναπτυσσόμενες χώρες είναι οι πιο πλούσιες σε βιοποικιλότητα, αλλά κάθε χρόνο οι χώρες του Βορρά είναι αυτές που κερδίζουν 60 δισεκατομμύρια δολάρια από τον έλεγχό της. Τα μονοπώλια των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και τα μονοπώλια στο εμπόριο είναι στα χέρια τους. Στην αγορά του καφέ, για παράδειγμα, ο ετήσιος τζίρος αυξήθηκε από 40 δισ. σε 70 δισ. δολάρια κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι ο διπλασιασμός του τζίρου θα συνεπαγόταν και διπλασιασμό των εισοδημάτων εκείνων που παρήγαγαν τον καφέ. Τα εισοδήματα των αγροτών όμως ελαττώθηκαν από 9 δισ. σε 5 δισ. δολάρια και σήμερα οι καλλιεργητές καφέ είναι από τους πιο φτωχούς ανθρώπους του κόσμου. Ποιοι ρυθμίζουν την αγορά; Οι παγκόσμιες εμπορικές συμφωνίες, οι εμπορικές συνθήκες, οι συνθήκες διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. «Το 70% του αμερικανικού πλούτου θα προέρχεται από τη συλλογή μισθωμάτων και δικαιωμάτων από διπλώματα ευρεσιτεχνίας, επειδή η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν θέλει μία κοινωνία όπου οι άνθρωποι θα εμπλέκονται στην παραγωγή προϊόντων.» Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας συνέβαλαν στην ανάπτυξη του τομέα της βιοτεχνολογίας και αύξησαν τις άμεσες επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα, αναδιατάσσοντας τον χάρτη των εταιρειών του κλάδου μέσω εξαγορών και συνενώσεων. Το νομοθετικό εμπόδιο για το πατεντάρισμα του γονιδίου, που προερχόταν από το ερώτημα αν το γονίδιο εφευρίσκεται ή ανακαλύπτεται (αφού ό,τι ανακαλύπτεται δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο πνευματικής ιδιοκτησίας) ξεπεράστηκε.
Θεωρήθηκε ότι το γονίδιο δεν ανακαλύπτεται, αλλά εφευρίσκεται, αφού χαρακτηρίζεται, προσδιορίζεται δηλαδή χημικά, και είναι διαθέσιμο σε μια μορφή που να εξυπηρετεί κάποιον συγκεκριμένο σκοπό, άρα και μπορεί να πατενταριστεί. Όταν το 1980 το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, σε υπόθεση που αφορούσε ένα βακτήριο τροποποιημένο έτσι ώστε να περιέχει επιπρόσθετα πλασμίδια DNA, αποφάσισε ότι μπορεί να πατενταριστεί «οτιδήποτε βρίσκεται κάτω από τον ήλιο και έχει φτιαχτεί από τον άνθρωπο»,η απόφαση αυτή αποτέλεσε τη βάση για την εξάπλωση της εφαρμογής της πατέντας στους ζωντανούς οργανισμούς. Η νομοθεσία επεκτάθηκε ώστε να περιλαμβάνει κυτταρικές γραμμές και γενετικά τροποποιημένα φυτά και ζώα. Η διαδικασία λήψης πατεντών επιταχύνθηκε ραγδαία κατά τη διάρκεια των τελευταίων 20 ετών. Ο ιδιωτικός τομέας κυριαρχεί στη διεκδίκηση πνευματικών δικαιωμάτων. Το 75% των πατεντών ανήκει σε ιδιώτες,
ενώ από τις 600 πατέντες για φυτικό DNA οι μισές έχουν υποβληθεί από ένα σύνολο 14 πολυεθνικών εταιρειών. Εκατοντάδες πατέντες σχετίζονται σήμερα με γενετικά τροποποιημένους σπόρους σόγιας, ρυζιού, πατάτας,καλαμποκιού και σιταριού. Ταυτόχρονα, υπάρχει διχογνωμία σχετικά με το εύρος και το βαθμό εξειδίκευσης στην περιγραφή πατεντών. Ενώ π.χ. η Plant Genetic System (σημερινή Aventis) απέκτησε μία πατέντα στις ΗΠΑ για όλες τις τροποποιημένες ποικιλίες που έχουν προέλθει μετά από εισαγωγή γονιδίου από τον βάκιλο Θουριγγίας (Bt), η αμερικάνικη εταιρεία
Mycogen (της Dow Agrosciences) απέκτησε μία ευρωπαϊκή πατέντα που καλύπτει την εισαγωγή οποιουδήποτε γονιδίου με εντομοκτόνες ιδιότητες σε οποιοδήποτε φυτό. Παρόμοια διπλώματα ευρεσιτεχνίας με τόσο ευρύ πεδίο εφαρμογής ενδέχεται να αποδειχθούν υπεύθυνα στο μέλλον για τη δημιουργία ακόμα πιο ισχυρών μονοπωλίων.
Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας όπως συζητιούνται στο επίπεδο της GATT και του ΟΗΕ για τη βιοποικιλότητα είναι συνταγή για τη μονοκαλλιέργεια του μυαλού. Χρησιμοποιούνται για να υιοθετηθεί παγκοσμίως το καθεστώς που επικρατεί στις ΗΠΑ για τις πατέντες. Η συμφωνία TRIPS της GATT αποβαίνει σαφώς προς όφελος των πολυεθνικών επιχειρήσεων σε σχέση με αυτό των πολιτών γενικά και των κατοίκων του
«Τρίτου Κόσμου» ειδικότερα.
Καταρχάς, το πνευματικό δικαίωμα ορίζεται μόνον ως ιδιωτικό ατομικό δικαίωμα. Αυτό σημαίνει ότι αποκλείονται όλα τα είδη γνώσης, ιδεών και τεχνικών που προέρχονται από μια «πνευματική κοινότητα» – π.χ. από χωριά και τοπικές κοινότητες αλλά και πανεπιστήμια και ομάδες ερευνητών. Επιπλέον, τα πνευματικά δικαιώματα δεν αναγνωρίζονται αν δεν προκύπτουν από αυτά κάποια κέρδη και εκπληρώνουν μόνο κοινωνικές ανάγκες. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, προκειμένου να μπορεί να καλυφθεί μια ευρεσιτεχνία από το νόμο περί πνευματικών δικαιωμάτων πρέπει να έχει βιομηχανική χρήση. Έτσι αποκλείονται όλοι εκείνοι οι τομείς, οι οποίοι μπορούν να είναι παραγωγικοί και αποτελεσματικοί καιέξω από βιομηχανικές δομές. Το κέρδος και η συσσώρευση του κεφαλαίου,σύμφωνα με αυτήν τη λογική, είναι οι μοναδικοί στόχοι της δημιουργικότητας, όχι το κοινό καλό. Το 1997 υπήρχαν ήδη 190 αιτήσεις για πατέντες
σε γενετικά τροποποιημένα ζώα – σήμερα είναι χιλιάδες. Η βιοποικιλότητα βαφτίστηκε «βιοτεχνολογικές εφευρέσεις», για να καλυφθούν οι αντιφάσεις που προέκυπταν από το πατεντάρισμα ζωντανών οργανισμών.
Πατέντες αυτού του τύπου διαρκούν συνήθως το λιγότερο είκοσι χρόνια και μπορούν να επεκταθούν και στις μελλοντικές γενιές φυτών και ζώων.
Μέχρι το 2010 το 10-40% του γενετικού υλικού του πλανήτη θα έχει χαθεί. Αντίθετα, ο παγκόσμιος τζίρος για προϊόντα που προκύπτουν από τη «διαχείριση» του γενετικού υλικού ανέρχεται ετησίως στα 500 με 800 δισ.δολάρια, στα οποία οι αρχικοί κάτοχοι της γνώσης, όπως είναι οι ιθαγενείς πληθυσμοί, δεν έχουν σχεδόν κανένα κέρδος. Έτσι οικειοποιείται το κεφάλαιο τη βιοποικιλότητα, υφαρπάζοντας από τους αρχικούς κατόχους
καινοτόμες γνώσεις, ορίζοντας ως «φύση» τους παραδοσιακούς σπόρους,τα θεραπευτικά βότανα και την παραδοσιακή ιατρική γνώση, ενώ θεωρούνται επιστήμη και μοναδικό μέτρο και μέσο βελτίωσης τα μηχανήματα της γενετικής μηχανικής.
Η βιοπειρατεία είναι η «ανακάλυψη» του Κολόμβου 500 χρόνια μετά τον Κολόμβο. Οι πατέντες είναι, σήμερα όπως και χθες, τα μέσα για την κάλυψη και προστασία της βιοπειρατείας του πλούτου των μη δυτικών πληθυσμών από τις δυτικές εξουσίες