Η κοινωνική ανισότητα στο οικολογικό και κλιματικό αποτύπωμα

Οι «από πάνω» και η κλιματική αλλαγή 

Σύμφωνα με την φιλανθρωπική οργάνωση Oxfam - σε έκθεση της πριν από την ετήσια συγκέντρωση της παγκόσμιας ελίτ στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός, τα 2/3 του νέου πλούτου που συγκεντρώθηκε τα τελευταία χρόνια που χαρακτηρίσθηκαν από την πανδημία έχει πάει στους πλουσιότερους 1% του παγκόσμιου πληθυσμού.

Αυτή η πλουσιότερη ελίτ των «από πάνω» έχει κερδίσει -μέχρι το τέλος του 2021- 26 τρισεκατομμύρια δολάρια σε νέο πλούτο. Αυτό αντιπροσωπεύει το 63% του συνολικού νέου πλούτου, με το υπόλοιπο να πηγαίνει στο υπόλοιπο 99% του παγκόσμιου πληθυσμού[1]. Διαβάζουμε επίσης ότι οι 355 δισεκατομμυριούχοι της ΕΕ κατέχουν πλούτο ίσο με αυτόν του 40% του πληθυσμού της, δηλαδή τα 178.000.000 των Ευρωπαίων.

Εντωμεταξύ : Τη δίωξη των πετρελαϊκών κολοσσών γιατί γνώριζαν ότι το πετρέλαιο θα «κατέκαιγε» τον πλανήτη ζήτησε ο γ.γ. του ΟΗΕ από το Νταβός[2]. Από τη δεκαετία του 1980 ήδη γνώριζε, για παράδειγμα, η ExxonMobil για την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, βάσει μελετών των δικών της επιστημόνων, όπως επιβεβαιώνει μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην επιθεώρηση Science.

Αλλά η BP, Chevron, Exxon Mobil, Shell και Total Energies είχαν συνολικά ετήσια κέρδη 199 δισ. δολαρίων για το 2022 και θα μοιράσουν  σχεδόν 29 δισ. δολάρια στους μετόχους τους. Το ίδιο και η Gazprom τα κέρδη της ανήλθαν 41,75 δισ. δολ. μόνο το πρώτο εξάμηνο του 2022, με τον πόλεμο πιθανά να της τα μειώσει στη συνέχεια, αλλά να αυξήσει ακόμα περισσότερο τα κέρδη των δυτικών εταιρειών [3], με τον πόλεμοΜοναδική τους ανησυχία είναι μη φορολογηθούν περισσότερο τα «ουρανοκατέβατα κέρδη» τους από τις κυβερνήσεις. Οι τελευταίες όμως, στην πλειονότητά τους,  τα ποσά με τα οποία φορολογούν τα «ουρανοκατέβατα» αυτά κέρδη είναι ψίχουλα μπροστά σε αυτά που πληρώνει το σύνολο της κοινωνίας μέσω των υψηλών τιμών, αντικατοπτρίζοντας τη φορολογική ασυλία των τελευταίων 40 χρόνων που απολάμβαναν από τις κυβερνήσεις  οι μεγάλες επιχειρήσεις και οι πλούσιοι μέτοχοί τους[4].

Παράλληλα, διαβάζουμε ότι σήμερα το πιο πλούσιο στον κόσμο 1% έχει τεράστιο οικολογικό αποτύπωμα με εκπομπές 8,5 δις τόνων διοξειδίου του άνθρακα το χρόνο, ενώ το 50% των φτωχότερων «από κάτω» μόνο 6,1 δις. τόνων το χρόνο. Το 10% των πιο πλούσιων[5] ευθύνονται  για τη μισή συνολικά ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα (CO2) που εκλύθηκε ποτέ στην ατμόσφαιρα. Η συμμετοχή επομένως των «από πάνω» στην κλιματική κρίση είναι δυσανάλογα τεράστια με αυτή των «αποκάτω». Έχουμε δηλαδή στην ουσία να κάνουμε και δω με αύξηση της κοινωνικής ανισότητας στο οικολογικό και κλιματικό αποτύπωμα, πράγμα που εκφράζει το ταξικό πρόβλημα στα πλαίσια κυρίως των «αναπτυγμένων» καπιταλιστικών χωρών, αλλά και της αντίστοιχης  παγκόσμιας ανισότητας μεταξύ αυτών και των λεγόμενων «φτωχών» χωρών.

Πραγματικά:

Ακόμα και οι οπτιμιστές της «ανάπτυξης», ιδιαίτερα της «πράσινης ανάπτυξης», παραδέχονται ότι η προστασία του κλίματος δεν μπορεί να επιτευχθεί αν δεν υπάρχει μια δίκαιη κατανομή των εκπομπών του CO2 και των μέτρων- βαρών για την απαιτούμενη μείωσή τους: Για να μείνει η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας κάτω του 1,5 ο C, έχει προταθεί από τους επιστήμονες μια διαφοροποιημένη σταδιακή μείωση για τα διάφορα κράτη: π.χ. η Γερμανία θα πρέπει να γίνει «ουδέτερη» ως προς τις εκπομπές το αργότερο το 2035, η Ινδία αντίθετα το 2090, γιατί ο μέσος Ινδός εκπέμπει μόνο 1,8 τόνους διοξειδίου το χρόνο. Πρωταθλητές στις εκπομπές είναι το Κατάρ με 32,4 τ/έτος/κάτοικο και τα κράτη του περσικού κόλπου μαζί με την Σαουδική Αραβία. Ακολουθούν οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Αυστραλία με περίπου 15 τ/έτος/κάτοικο, Η Ρωσία με 10,5τ,  η Ιαπωνία με 8,7 τ, η Κίνα με 7,4 και η Ευρωζώνη με 6,5 τόνους/έτος/κάτοικο. Χώρες όμως όπως το Αφχανιστάν, η Αγκόλα, το Μπαγκλαντές, το Μπενίν, Μπουργκίνα Φάσο, Καμπότζη, οι περισσότερες αφρικανικές χώρες και της Κεντρικής-Νότιας Αμερικής, κλπ.(https://data.worldbank.org/indicator/EN.ATM.CO2E.PC) με κάτω του 1 τόνου εκπομπών ανά κάτοικο το χρόνο-που είναι το όριο για τη βιωσιμότητα-είναι ήδη σήμερα ουδέτερες( ουδετερότητα: εκπομπές-απορρόφηση CO2=0). Τα ανάλογα μέτρα για την επίτευξη της μείωσης και της ουδετερότητας των οικονομιών των χωρών δεν μπορούν παρά να δρομολογηθούν από τα κράτη και όχι από τις ελεύθερες αγορές ή από μια παγκόσμια διακυβέρνηση που δεν υπάρχει.

Οι πλούσιες χώρες είναι βασικά οι πρωταίτιοι της κλιματικής κρίσης και όχι οι φτωχές, παρόλο που ο παγκόσμιος Νότος –λόγω του «υπερπληθυσμού» τους^[6]-θεωρείται από πολλούς ιθύνοντες του καπιταλισμού υπεύθυνος για την οικολογική  κρίση στον πλανήτη. Οι πόλεμοι όπου γης αύξαιναν πάντα τις εκπομπές, αλλά κανείς δεν μίλησε για αυτό. Πόσο μάλλον ο πόλεμος στην Ευρώπη και την Ουκρανία που συνεχίζει να εξελίσσεται και μπορεί να εκτροχιάσει ακόμη περισσότερο το κλίμα με αύξηση των εκπομπών διοξειδίου, καθώς πολλές χώρες οδηγούνται -αντί στη μείωσή τους-σε μια ξέφρενη αναζήτηση νέου εφοδιασμού σε αέριο και πετρέλαιο προκειμένου να αντικαταστήσουν τις ρωσικές εισαγωγές, ενισχύοντας με αυτό τον τρόπο την εξάρτησή τους από τα ορυκτά καύσιμα.

Στη χώρα μας: Με το  νέο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ)., οι «φιλόδοξοι στόχοι» που μπαίνουν έως τα έτη 2030 και 2050 δεν οδηγούν στον μηδενισμό των ρύπων, οι προβλεπόμενες επενδύσεις ύψους 137 δισεκατομμυρίων αφορούν μόνο τις μεγάλες επιχειρήσεις ενώ ταυτόχρονα διατηρείται για χρόνια η εξάρτηση από το εισαγόμενο φυσικό αέριο. Προκαλεί βεβαίως πολλά ερωτήματα και το γεγονός ότι παρά την εκτόξευση των έργων ΑΠΕ, το φυσικό αέριο διατηρεί κυρίαρχο ρόλο στο ενεργειακό μίγμα, αφού διατηρείται κοντά στο 30% του συνόλου μέχρι το έτος 2028 και το 2030 υποχωρεί μόνο στο 17%. Αυτή η «υπερδέσμευση» στο φυσικό αέριο και η αναίρεση του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας για το 2050, μάλλον επικυρώνει τη βούληση της κυβέρνησης Μητσοτάκη να εξαρτά τη χώρα από ένα εισαγόμενο ορυκτό καύσιμο που θέτει σε κίνδυνο την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας. Μοναδικός στόχος αυτής της επιλογής είναι να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα του καρτέλ ενέργειας, το οποίο σωρεύει υπερκέρδη εις βάρος της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας.

Να  τονίσουμε επίσης ότι η Ελλάδα έχει μείνει πίσω στα προγράμματα «Εξοικονομώ» για αναβάθμιση κατοικιών – το πρόγραμμα του 2020 έχει σοβαρότατα προβλήματα πληρωμών και του 2021 είναι «πρακτικά κολλημένο». Το «Εξοικονομώ» για τις επιχειρήσεις αγνοείται πρακτικά από την κυβέρνηση, ενώ «το πρόγραμμα ΗΛΕΚΤΡΑ για την ενεργειακή αναβάθμιση των δημοσίων κτιρίων βρίσκεται στο ψυγείο, χωρίς ακόμη κάποια ένταξη έργων.

Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής: Οι ασφαλιστικές εταιρείες προειδοποιούν για μεγάλες ζημιές
Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης το 2022 δεν ήταν μόνο επικίνδυνες, αλλά και δαπανηρές. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα οδήγησαν σε τεράστιες ζημιές σε όλες τις ηπείρους, όπως σημειώνει η Munich Re στον ισολογισμό της για το τρέχον έτος. Η  μεγαλύτερη ασφαλιστική πολυεθνική εταιρεία στον κόσμο παρουσιάζει κάθε χρόνο παγκόσμια στοιχεία για τις ζημίες από φυσικές καταστροφές. Σύμφωνα με αυτήν, το συνολικό κόστος ήταν 270 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ. Αυτό αντιστοιχεί στο μέσο όρο των τελευταίων πέντε ετών. Σε σύγκριση με τις τιμές των προηγούμενων δεκαετιών, το άθροισμα είναι πολύ υψηλό.

Ο πιο δαπανηρός  ήταν ο τυφώνας "Ίαν", ο οποίος προκάλεσε καταστροφές κυρίως στην αμερικανική πολιτεία της Φλόριντα. Το κόστος ανέρχεται σε περίπου 100 δισεκατομμύρια ευρώ. Η αύξηση της θερμοκρασίας της γης κάνει τους τροπικούς κυκλώνες να είναι θεμελιωδώς πιο συχνοί, ιδιαίτερα εκείνους με έντονες βροχοπτώσεις.
Η δεύτερη πιο δαπανηρή καταστροφή ήταν οι πλημμύρες στο Πακιστάν. Αυτά ήταν συνέπεια των ισχυρών μουσώνων, τους οποίους οι ερευνητές του κλίματος συνδέουν με την κλιματική αλλαγή. Οι πλημμύρες, οι οποίες κατά καιρούς βύθισαν το ένα τρίτο της χώρας, κόστισαν 15 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, σύμφωνα με την Munich Re. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι ΗΠΑ πλήττονται περισσότερο από την κλιματική κρίση απ' ό,τι το Πακιστάν. Οι βιομηχανικές χώρες αναφέρουν τακτικά υψηλότερα σύνολα ζημιών από ό,τι οι χώρες του Παγκόσμιου Νότου, επειδή τα κατεστραμμένα περιουσιακά στοιχεία είναι μεγαλύτερης αξίας. Το μέσο σπίτι ή αυτοκίνητο στη Φλόριντα είναι πολύ ακριβότερο από εκείνο στο Πακιστάν[7].
Και δεν μπορούν να ασφαλιστούν όλες οι ζημιές!
Ούτε το μισό των ζημιών που προκλήθηκαν δεν ήταν ασφαλισμένες. Και εδώ υπάρχουν διεθνείς διαφορές: ενώ το 60% περίπου των ζημιών που προκάλεσε ο τυφώνας "Ίαν" ήταν ασφαλισμένο, στο Πακιστάν δεν υπήρχε σχεδόν καθόλου ασφάλιση.
Αλλά δεν μπορούν να ασφαλιστούν όλες οι ζημίες που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή. Για όσες είναι πολύ βέβαιο ότι θα συμβούν, για παράδειγμα, καμία ασφαλιστική εταιρεία δεν συνάπτει σύμβαση. Για αυτό, κατά την Παγκόσμια Διάσκεψη για το Κλίμα στην Αίγυπτο, ο κόσμος συμφώνησε για ένα ταμείο από το οποίο οι φτωχές χώρες θα μπορούν να αντλούν σε περίπτωση ζημιών. Δεν είναι ακόμη σαφές όμως ποιες χώρες θα υποχρεωθούν να πληρώσουν.

Αυτό που μέχρι τώρα οι οικονομολόγοι και ο «μέσος» άνθρωπος-καταναλωτής υλικών και ιδεών θεωρούσαν «πλούτο», πρόκειται να μπει στο στόχαστρο της φύσης και των καταστροφικών κλιματικών-καιρικών φαινομένων και δεν μπορεί να «σωθεί» με χρηματικές αποζημιώσεις από το ασφαλιστικό κεφάλαιο.

Ως εκ τούτου απαιτούνται ριζικά νέες μορφές πλούτου που θα αντικαταστήσουν τις τρέχουσες μορφές στα πλαίσια του καπιταλισμού. Χρειάζονται νέοι δείκτες έκφρασης αυτού του νέου πλούτου των ανθρώπων και νέες μορφές κοινωνικής οργάνωσης , που θα διαμορφώσουν και τον τρόπο της παραγωγής και διανομής αυτού. Οι νέοι δείκτες και τα νέα κριτήρια-πέρα από τα χρηματικά κριτήρια των ατομικών και εθνικών ΑΕΠ- θα βασίζονται σε ριζικά διαφορετικές λογικές οικονομικές αλλά και πολιτικές:

1) σε μια συμβιωτική  λογική στις διανθρώπινες και τις κοινωνικές σχέσεις με βάση τις βιοτικές ανάγκες και τις δυνατότητες των οικοσυστημάτων και με  άξονα το κοινωνικό και οικολογικό όφελος και τα κοινά, και

2) σε μια αποκεντρωμένη, τοπικοποιημένη και ταυτόχρονα αντιιεραρχική οργάνωση της πολιτικής και κοινωνικής ζωής, με αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες στη βάση της χωρικής-θεματικής Κοινότητας, του Δήμου και της Περιφέρειας (καλύτερα Βιοπεριφέρειας)

---

[1] Όπως δήλωσε η οργάνωση: για πρώτη φορά εδώ και 25 χρόνια η αύξηση του ακραίου πλούτου συνοδεύεται από αύξηση της ακραίας φτώχειας και ζήτησε να επιβληθούν νέοι φόροι στους υπερπλούσιους.

[2] Σήμερα, οι παραγωγοί ορυκτών καυσίμων και όσοι τους υποστηρίζουν συνεχίζουν να αγωνίζονται για την αύξηση της παραγωγής, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι το οικονομικό τους μοντέλο είναι ασύμβατο με την επιβίωση της ανθρωπότητας. Ορισμένοι πετρελαϊκοί γίγαντες διακίνησαν το μεγάλο ψέμα, φλερτάρουν με την κλιματική καταστροφή την ώρα που γνωρίζουμε ότι η κατάρρευση των οικοσυστημάτων είναι ένα απόλυτο επιστημονικό γεγονός, είπε ο Αντόνιο Γκουτέρες.

[3] Τα κέρδη των 5 εταιρειών είναι τα υψηλότερα στην ιστορία τους και  εκτιμάται ότι η κερδοφορία τους θα συνεχίσει ισχυρή και το 2023 με συνολικά ετήσια κέρδη 158 δισ. δολάρια, επίπεδο το οποίο θα είναι το δεύτερο υψηλότερο μετά το περσινό ρεκόρ. Δεν έχουμε στοιχεία για τα κέρδη όλου του προηγούμενου χρόνου από τη  Gazprom, αλλά ρωσικός κολοσσός –σύμφωνα με το Reuters-ανακοίνωσε ότι τα καθαρά του κέρδη του ανήλθαν σε 2,5 τρισ. ρούβλια (41,75 δισ. δολ.) το πρώτο μόνο εξάμηνο του 2022.

[4] Σήμερα, πάνω από το 80% των συνολικών φορολογικών εσόδων, συγκεντρώνεται παγκοσμίως από φόρους που επιβάλλονται στους πολίτες, μέσω του ατομικού εισοδήματος, της μισθοδοσίας ή της κατανάλωσης. Οι φόροι των εταιρειών συνεισφέρουν το 14%, ενώ οι φόροι περιουσίας μόλις το 4%.

[5] Στην καθημερινή φρασεολογία «πλούσιο» λέμε αυτόν που έχει άφθονα αγαθά, πολλαπλάσια από τις ανάγκες του, και μπορεί να σπαταλά. Θα φτιάξει τεράστιες βίλες, θα αγοράσει πανάκριβα αυτοκίνητα και πολυτελή σκάφη, τα οποία χρειάζονται αντίστοιχες υποδομές σε μαρίνες και λιμάνια, θα κάνει ταξίδια και διακοπές στη Μύκονο και στα εξωτικά νησιά σπαταλώντας αντίστοιχα. Θα φτιάξει δε τις βίλες και τα εξοχικά που αλλού; Στο νησί και στο βουνό, στο δάσος με παράνομες τις περισσότερες φορές διαδικασίες λόγω του γεγονότος ότι… «φυσάει» το χρήμα και… παρασέρνει και τους υπεύθυνους κρατικούς υπαλλήλους. Κι αυτά όλα πάντα για μια ματαιοδοξία… «καλοπέρασης», ο οποία πάει στα ύψη το οικολογικό του αποτύπωμα σε βάρος του κλίματος, παράλληλα με τη σπατάλη του σε ενέργεια που όλοι λένε πως πρέπει να παραχθεί από ΑΠΕ για να σωθεί ο πλανήτης, θεωρώντας δεδομένη την καταναλωτική σπατάλη των πλουσίων…

[6] Δεν είναι οι πολλοί άνθρωποι το πρόβλημα, αποδεικνύεται ότι το πρόβλημα είναι οι άνθρωποι που καταναλώνουν πολύ! Ακόμα και αν η Αφρική δεν κατοικούνταν, για παράδειγμα, δεν θα υπήρχε κάποια βελτίωση για το κλίμα, αφού από κει δεν προέρχονται σχεδόν καθόλου εκπομπές CO2 που παίζουν κάποιο ρόλο στο ισοζύγιο: εκπομπές-απορρόφηση. Ένα επιπλέον στοιχείο: το πλουσιότερο 10% της ανθρωπότητας (με μέσο εισόδημα 87.200 ευρώ το χρόνο) εκπέμπει το 48% του συνολικού «ισοδύναμου» διοξειδίου, ενώ το φτωχότερο 50% (μέσο εισόδημα 15200) μόνο το 12%. Στη Γερμανία π.χ. το 1% των πλουσίων εκπέμπει 117,8 τ/άτομο/έτος, το 10% των πλουσιότερων 34,1 τόνους, ο «μέσος» γερμανός 12,2 και το 50% των «από κάτω» 5,9 τόνους/άτομο/έτος. Είναι αναγκαίο να γίνει κατανοητό και από τους «έχοντες και κατέχοντες» ότι δεν μπορούν να καταναλώνουν απερίσκεπτα –με κριτήριο τα απαραίτητα για την προστασία του κλίματος μέτρα-εις βάρος των κοινών πόρων και των «από κάτω», γιατί η κλιματική καταστροφή θα αφορά και τους ίδιους, αφού ταξιδεύουμε με το ίδιο καράβι στην τρικυμία αντιμετωπίζοντας τον κίνδυνο, ανεξάρτητα του ποιος είναι ο καπετάνιος και ποιοι οι μούτσοι του καραβιού.

[7] Σε σχέση με την εθνική οικονομία του Πακιστάν, 15 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ είναι πολλά. Πρόσφατα, η κυβέρνηση της χώρας της Νότιας Ασίας μαζί με τα Ηνωμένα Έθνη είχαν καλέσει σε διάσκεψη δωρητών για να ζητήσουν από άλλα κράτη υποστήριξη. Στο τέλος, συγκεντρώθηκαν περισσότερα από 9 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ σε διεθνή βοήθεια.