Ας χτίσουμε το μέλλον μας.

 

Η κλιματική κρίση έχει μεγάλη σχέση με τα κτίρια και τα σπίτια μας - έτσι υπάρχουν μεγάλα κίνητρα για να αλλάξουν τα πράγματα στον τομέα των οικοδομών.

Όποιος ασχολείται με τις δυνατότητες που έχουμε για να περιορίσουμε την κλιματική κρίση σχεδόν αναπόφευκτα, πέφτει πάνω στο ζήτημα της στέγασης και των κατασκευών. Και στην πραγματικότητα δεν μπορεί παρά να σκεφθεί: «Ποιος πρέπει να είναι πιο εξοικειωμένος με τις κατάλληλες κατασκευές , αν όχι οι αρχιτέκτονες και οι κατασκευαστικές εταιρείες;»

Και είναι κοινό μυστικό ότι υπάρχει ακόμη ένα μεγάλο συγκεκριμένο λόμπι που προωθεί περαιτέρω αυτά τα υλικά κατασκευής που βλάπτουν το κλίμα. Η κατασκευαστική βιομηχανία έχει πολύ μεγάλη επίδραση στην κλιματική αλλαγή. Για αυτό θα χρειασθεί να αποκτήσουμε, μεταξύ άλλων, συγκεκριμένες ιδέες σχετικά με το τι μπορούμε να κάνουμε εμείς οι ίδιοι οι πολίτες που ζούμε και κατοικούμε στα υπάρχοντα ή σε κτίρια που πρόκειται να κατασκευασθούν. Αυτό θα το καταφέρουμε καλύτερα αν έρθουμε σε επαφή με κατάλληλους αρχιτέκτονες, όπως π.χ. είναι οι αρχιτέκτονες βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής, ή Αρχιτεκτονικής για το Μέλλον.

Στη Γερμανία π.χ. υπήρχε από παλιά έρευνα στο πεδίο και πρόσφατα έχει δημιουργηθεί ένα κίνημα "Αρχιτέκτονες για το Μέλλον"με εκατοντάδες μέλη, το οποίο είναι οργανωμένο σε πολυάριθμα εγχειρήματα και τοπικές ομάδες και τώρα ακόμη και σε κοινωφελή σύλλογο και μη κερδοσκοπική ένωση

Στα τέλη του έτους 20/21 έφτασαν σε πάνω από 57.000 υπογραφές, οπότε θα παρουσιάσουν τα αιτήματά τους στην Ομοσπονδιακή Βουλή αυτό τον Μάρτιο, αφού μόλις πραγματοποίησαν μια μεγάλη έρευνα για τις κατασκευές στα υφιστάμενα κτίρια, στην οποία συμμετείχαν περισσότεροι από 800 αρχιτέκτονες και στην οποία παρέχονται πληροφορίες σχετικά με τα μεγαλύτερα εμπόδια που υπάρχουν σήμερα για την φιλική προς το περιβάλλον και το κλίμα οικοδόμηση.

Στην Ελλάδα υπάρχουν μόνο πολλοί λίγοι ακόμα αρχιτέκτονες και μηχανικοί που έχουν εξειδικευθεί στις φιλικές για το κλίμα και το περιβάλλον κτιριακές κατασκευές, αλλά θα πρέπει να τους αναζητήσει κανείς!

Αποανάπτυξη με Αποκαπιταλιστικοποίηση Άμεση Δημοκρατία με Κοινοτικοποίηση-Δημοτικοποίηση

 Επειδή το φαντασιακό του σημερινού κυρίαρχου ανθρωπολογικού τύπου έχει αποικισθεί, στον έναν ή στον άλλο βαθμό, από τις αξίες και τις επιδιώξεις του κυρίαρχου αναπτυξιακού-καπιταλιστικού μοντέλου , το οποίο έχει ενσωματωθεί γενικότερα στην ατομική και κοινωνική συνείδηση, ο εχθρός που έχουμε να αντιμετωπίσουμε σήμερα βρίσκεται και στο «βαθύτερο μέρος του εαυτού μας», σύμφωνα με τον Σερζ Λατούς, αλλά και Χρόνη Μίσιο[1].

1.       1. Αποανάπτυξη-αποκαπιταλιστικοποίηση του εαυτού με στόχο την αυθεντική ανθρώπινη αξιοπρέπεια

Ο ανθρωπολογικός τύπος που θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε μια αποαναπτυξιακή κοινωνία, θα χρειασθεί να περάσει μια διαδικασία αποκαπιταλιστικοποίησης του φαντασιακού του. Να περάσει από μια ιδιόμορφη ατομική αυτο-απο-καπιταλιστικοποίηση με γνώμονα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Θα είναι δύσκολος, ανηφορικός και μακρύς αυτός ο δρόμος με πολλά πισωγυρίσματα, αλλά είναι απαραίτητος για τη δημιουργία του νέου «μετά την ανάπτυξη» πολιτισμού. Της νέας πορείας προς μια αυθεντική εξισωτική αποαναπτυξιακή-οικολογική κοινωνία της ισοκατανομής πόρων και εξουσιών.

Για μια τέτοια ατομική πορεία είναι απαραίτητο παράλληλα να αναδειχθεί και ένα συγκροτημένο και πρακτικό μαζικό κίνημα αυτοσυνειδητοποιημένων προσώπων[2], το οποίο θα βάλει σαν στόχο να σαρώσει συνειδητά όλα τα μυθεύματα με τα οποία έχει αποικιοποιήσει ο καπιταλισμός την σκέψη και τη συνείδησή μας. Συμμετέχοντας σε ένα τέτοιο κίνημα λοιπόν ξεκινάμε με την απόφαση αποκαπιταλιστικοποίησης του εαυτού μας, δηλαδή πρώτα βάζουμε φρένο για να σταματήσουμε προσωπικά και κοινωνικά τον κατήφορο προς την καπιταλιστική βαρβαρότητα, που σημαίνει ότι αποφασίζουμε να καταργήσουμε παντού τις καπιταλιστικές σχέσεις, στη σκέψη μας, στις συνήθειές μας, στον χώρο που ζούμε και στις μεταξύ μας διανθρώπινες σχέσεις. Ταυτόχρονα δημιουργούμε στο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, στις κοινότητές μας, στις γειτονιές και τα χωριά μας, στην πόλη μας, στην χώρα μας και στον πλανήτη ολόκληρο, αποεμπορευματοποιημένες εναλλακτικές σχέσεις συνεργασίας, αλληλεγγύης, ενσυναίσθησης και συνύπαρξης.

Αυτό θα σήμαινε καταρχήν ότι δεν συγκρουόμαστε από την αρχή με τους διαφωνούντες συνανθρώπους μας, «σπάζοντας τα κρανία τους», αλλά συζητούμε και ακούμε τις διαφορετικές οπτικές τους, προσπαθώντας να πετύχουμε συναίνεση προς μια κατεύθυνση μετασχηματισμού μας.

Ο μετασχηματισμός μας πρέπει να συμβεί σε πολλά επίπεδα ταυτόχρονα. Πραγματοποιείται στον εαυτό μας, στον κοινωνικό μας περίγυρο, στον πολιτισμό αλλά και στους νόμους μας και στις υλικές υποδομές. Είναι σημαντικό να βλέπουμε αυτά τα διαφορετικά επίπεδα με την ίδια σημασία και στη συνέχεια να αναρωτιόμαστε-ανάλογα με τις δυνατότητες και δεξιότητες που έχει το καθέν@ μας-ποιες πόρτες μπορούν να ανοίξουν πιο εύκολα για να επιφέρουν μια κοινωνικο-οικολογική αλλαγή στην καθημερινότητά μας.

Είναι απαραίτητο για παράδειγμα να χτίσουμε ταυτόχρονα εκεί έξω δομές που μπορούν να δώσουν σε αυτόν τον νέο πολιτισμό χώρους διαμόρφωσής του που να έχουν μια προστατευτική μορφή. Μια γεωργία αλληλεγγύης, μια κοινή οικονομία, ένα αξιακό σύστημα για την ευζωία και την συναισθηματική υποστήριξη, ένα κατάστημα ή καφενείο δωρεάν μοιράσματος ή ένα εργαστήριο επισκευών. Προκειμένου να δημιουργήσουμε κάτι νέο, πάνω από όλα χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον για να αψηφήσουμε τις πιέσεις του παλαιού συστήματος. Όταν οικοδομούμε δομές που θα είναι υποστηρικτικές για την επιτυχία κάποιων μερικών στοιχείων του γενικότερου κοινωνικού μετασχηματισμού και της αποκαπιταλιστικοποίησης, τότε μπορεί να ανθίσει μια νέα κουλτούρα και εμείς και οι σχέσεις μας θα αλλάξουν πιο εύκολα. Οι εσωτερικές και εξωτερικές αλλαγές είναι σαν δύο κουπιά που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να προχωρήσουμε. Χωρίς ένα από αυτά κάνουμε κύκλους και δεν κινούμαστε μπροστά.

Πιο συγκεκριμένο παράδειγμα: μπορούμε να εγκατασταθούμε μαζί με μια μικρή ομάδα ανθρώπων που έχουμε πιο στενή ιδεολογική συγγένεια σε ένα κοινό χώρο, π.χ. σε έναν παλιό παρατημένο κτίριο στα περίχωρα μιας μικρής πόλης με δημιουργικό τρόπο: να προσπαθήσουμε να οργανωθούμε μαζί σε πολλούς τομείς, από το να επιδιορθώσουμε το κτίριο και να το κάνουμε κατοικίσιμο, ως το να αγοράζουμε πολλά χρήσιμα για τη διαβίωση αντικείμενα ή είδη διατροφής μαζί, να ράβουμε τα ρούχα μαζί και να τα μοιραζόμαστε όπως και τα περισσότερα βιβλία μεταξύ μας. Επιπλέον, να ζούμε λειτουργικά, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί κανείς να μη χρειάζεται να έχει το δικό του δωμάτιο, αλλά τα δωμάτια να έχουν διαφορετικές λειτουργίες (γραφείο, υπνοδωμάτιο, καθιστικό, γυμναστήριο ή ησυχαστήριο και προφανώς κοινή κουζίνα). Και έχουμε επίσης μια κοινή οικονομία, που σημαίνει ότι ρίχνουμε όλοι όλα τα χρήματα που εξασφαλίζει ο καθένας χωριστά κάθε μήνα σε ένα κοινό ταμείο και όλοι παίρνουν αυτό που χρειάζονται, όταν το χρειάζονται. Μπορούμε να αφιερωθούμε σε ένα θέμα –π.χ. κάθε μήνα-και να μάθουμε πολλά για αυτό μαζί, να προσκαλέσουμε ομιλητές και ειδικούς που θα μας βοηθήσουν πάρα πέρα για την εφαρμογή πρακτικών εγχειρημάτων. Να έχουμε επιπλέον κοινό όραμα να συνεισφέρουμε σε μια αλλαγή στην περιοχή που εγκατασταθήκαμε, προς μια πιο δίκαιη κοινωνία που περιλαμβάνει όλους τους τομείς, δηλαδή αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο συνεργαζόμαστε, γιορτάζουμε, συναντιόμαστε, ερχόμαστε σε επαφή με τη φύση ή εκπαιδεύουμε τον εαυτό μας. Επίσης, στο πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την αυξανόμενη μοναξιά, την απομόνωση, την περιθωριοποίηση ή την απώλεια αγαπημένων μας προσώπων. Στο πως αντιμετωπίζουμε τις επιπτώσεις της επερχόμενης κλιματικής αλλαγής(κατολισθήσεις, πλημμύρες, ερημοποίηση, ξηρασία κλπ.) έως ότου καταφέρουμε να την σταματήσουν οι κοινωνίες μας. Να μην θέλουμε απλώς να βρούμε μια κοινότητα για να ανήκουμε, αλλά να υφαίνουμε ένα περιφερειακό κοινοτικό δίκτυο. Να ονειρευόμαστε συλλογικά αγροκτήματα, πολιτιστικά καφέ, βραδιές εξιστόρησης, κοινοτικούς κήπους, ανοιχτά εργαστήρια και ένα απίστευτο αριθμό κοινοτικών εγχειρημάτων. Όταν οι άνθρωποι συναντιούνται (ακόμα και κάτω από την εξωτερική πίεση του συστήματος) και οργανώνονται, συνήθως επικρατεί η λογική της ανταλλαγής και του μοιράσματος, από μόνη της. Επικρατεί η λογική της κοινής χρήσης και όχι της ατομικής κτήσης, όπου ο καθένας μπορεί ελεύθερα να συνεισφέρει με ό, τι είναι απαραίτητο και να θέλει και να μπορεί να πάρει ό, τι χρειάζονται. Αυτό είναι πραγματικά πολύ απλό σε μικρή κλίμακα, αλλά η Elinor Ostrom πήρε το βραβείο Νόμπελ επειδή έδειξε ότι δεν λειτουργεί μόνο σε μικρή κλίμακα όταν μαγειρεύεις σούπα μαζί με φίλους, αλλά σε όλο τον κόσμο: οι άνθρωποι παράγουν, διαχειρίζονται, συντηρούν και μοιράζονται όμορφα και χρήσιμα πράγματα, οικοδομώντας εγχειρήματα, που είναι σαν μικρά πραγματικά εργαστήρια στα οποία μπορούμε να ερευνήσουμε πώς θα μπορούσε να είναι ένας μετακαπιταλιστικός κόσμος. Και μερικές φορές μέσα από επιτυχημένα τέτοια εγχειρήματα νιώθει πραγματικά κανείς τη μυρωδιά της ουτοπίας. Και αυτό τον τροφοδοτεί τόσο πολύ όσο και η φαντασία του, ώστε να θέλει να συνεχίσει να αγωνίζεται για μια μεταμόρφωση σε κοινωνικό επίπεδο, γιατί χωρίς αυτήν δεν θα μπορέσει να αυξήσει τέτοιες στιγμές ψυχικής ανάτασης για το μελλούμενο.

Αυτοαποκαπιταλιστικοποίηση του εαυτού σημαίνει, επίσης, να πάψουμε να είμαστε υποταγμένοι πιστοί θρησκειών του μετά θάνατον παραδείσου ή της ιδεολογίας της ανταγωνιστικότητας και του ακόρεστου καπιταλιστικού καταναλωτισμού που μας εγκλωβίζει σε έναν αγοραίο, εμπορευματικό, αντικοινωνικό και τελικά αυτοκαταστροφικό ατομισμό. Πρόκειται για τη διεκδίκηση ενός εαυτού εντός του αυτοκαθοριζόμενου συλλογικού «Εμείς» και την κατάκτηση της αυθεντικής ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της ομορφιάς του μέτρου και της επάρκειας. Αν βάλουμε ως μέτρο την ομορφιάς της ζωής, την ελεύθερη από καταναγκασμούς κοινωνική συμβίωση, τότε η συνεργασία θα γίνει το μέτρο της συνδημιουργίας και της συνύπαρξης με ισορροπία με τα οικοσυστήματα, τη φύση και τις άλλες μορφές ζωής. Η συστηματική και στοχευμένη συμμετοχή στα Κοινά -που θα υπάρχει γύρω μας και φυσικά μας αφορά- θα μας βοηθήσει να περάσουμε πιο γρήγορα στη διαδικασία της προσωπικής και ομαδικής αποκαπιταλιστικοποίησης και να αφήσουμε πίσω τη βρωμιά της εικονικής καπιταλιστικής πραγματικότητας επιδιώκοντας την ομορφιά της ζωής που περιμένει να την κάνουμε ακόμα καλύτερη.

2.       2. Αποανάπτυξη-Αποκαπιταλιστικοποίηση της οικονομίας με στόχο την κοινωνική ισότητα

Αποανάπτυξη-αποκαπιταλιστικοποίηση της οικονομίας δεν θα σήμαινε να καταστρέψουμε τα εργοστάσια-εκτός ίσως της πολεμικής, χημικής βιομηχανίας που παράγουν μέσα καταστροφής της ανθρώπινης και άλλων μορφών ζωής- αλλά να τα απαλλάξουμε από τους εξουσιαστικούς σφετεριστές τους. Θα σήμαινε απόσπαση του παραγωγικού εξοπλισμού από τον έλεγχο των επιχειρηματιών και των επενδυτών και το πέρασμά του, με την κοινωνική αυτοδιαχείριση από τους εργαζόμενους, στον απόλυτο έλεγχο της κοινωνίας. Σε αυτή την περίπτωση είναι η κοινωνία της μετάβασης προς την αποανάπτυξη που, αποκαπιταλιστικοποιώντας την οικονομία της, θα επιλέξει τις προτεραιότητες, τη φύση, τη δομή και τη μορφή  που θα παίρνει κάθε φορά η Συνεργατική Οικονομία των Αναγκών της(Σ.Ο.Α.), ώστε να βελτιστοποιείται η λειτουργία της και να μεγιστοποιείται η δίκαιη ικανοποίηση των αναγκών των πολιτών της.

Επιλέγοντας την Σ.Ο.Α., θα σταματούσε η χαώδης, σπάταλη, καταστροφική και απάνθρωπη για τους εργαζόμενους καπιταλιστική οικονομία και θα επιτυγχάνονταν η ανάκτηση των παλιών– και η δημιουργία νέων – Κοινών (commons), για πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες που βασίζονται στην κοινή χρήση. Εγχειρήματα συστέγασης- ξεπερνώντας την ανάγκη για ιδιωτική κατοικία- από χρήστες που μοιράζονται κοινούς χώρους και επενδύουν τη δική τους εργασία στην κατασκευή και συντήρηση της συλλογικής στέγασής τους σε αυτόνομα ενεργεικά κτίρια, θα αποκαπιταλιστικοπούν την κατοικία και θα αφαιρούν το έδαφος κάτω από τα πόδια των ιδιοκτητών. Η ατομική ιδιοκτησία γενικώς θα υποχωρούσε έναντι της συλλογικής-κοινοτικής-δημοτικής ιδιοκτησίας, χωρίς να υπάρχει ανάγκη «κρατικοποίησης». Άλλα παραδείγματα νέων μορφών ιδιοκτησίας θα είναι οι ψηφιακές κοινότητες «ομότιμης» παραγωγής των ψηφιακών Κοινών που απορρίπτουν την ιδιωτική πνευματική ιδιοκτησία, δημιουργώντας και μοιράζοντας («ομότιμη παραγωγή»- «peer production», «copy-left») νέα ανοικτά ψηφιακά προϊόντα ανοικτού κώδικα.

Συνεταιρισμοί εργαζομένων και χρηστών αμφισβητούν την εταιρική μορφή των σχέσεων ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής και είναι μακριά από πρόσοδο και κέρδη. Στον τομέα της παραγωγής τροφίμων π.χ., και σε αντίθεση με τις γεωργικές επιχειρήσεις, αγρο-οικολογικές ομάδες αγροτών και νέων που «επιστρέφουν στη γη», παράγουν για τη διαβίωσή τους και για εναλλακτικά δίκτυα τροφίμων που συνδέονται άμεσα με συνεταιρισμούς καταναλωτών χωρίς μεσάζοντες. Στους αστικούς κήπους που έχουν πρόσβαση και διαχειρίζονται από κοινού, οι κάτοικοι των πόλεων παράγουν τα δικά τους τρόφιμα και διατηρούν τους δικούς τους χώρους αναψυχής, διαθέτοντας μη αμειβόμενη εργασία για τη διαβίωση και αναψυχή τους.

Αποανάπτυξη και κοινωνικοποίηση-τοπικοποίηση της εκπαίδευσης μέσα από τα σχολεία της μετάβασης και τα διάφορα νέα εκπαιδευτικά ιδρύματα ή ιδρύματα φροντίδας, όπου οι γονείς με τις εκπαιδευτικές κοινότητες συμμετέχουν άμεσα στην εκπαίδευση των παιδιών τους.

Η κατανομή της εργασίας, η οποία επιτυγχάνεται μέσω αναδιανομής της εργασίας μεταξύ των εργαζομένων και των ανέργων με μείωση του χρόνου εργασίας στον τομέα της αμειβόμενης, μπορεί επίσης να μειώσει την ανεργία που υπήρχε στα πλαίσια του καπιταλισμού και να αναδιανείμει τον πλούτο εάν εφαρμοστεί με ισοτιμία εισοδημάτων.

Γενικά η αποανάπτυξη-αποκαπιταλιστικοποίηση της οικονομίας θα επιτυγχάνεται περισσότερο, όσο περνάμε περισσότερο σε διαδικασίες όπως οι παρακάτω:

1)      Από την παραγωγή για ανταλλαγή-εμπόριο, στην παραγωγή για χρήση (των συμμετεχόντων ή των τελικών χρηστών)·
 2) Με μερική υποκατάσταση της μισθωτής εργασίας από εθελοντική δραστηριότητα των μελών, που σημαίνει αποεμπορευματοποίηση και αποειδίκευση της εργασίας·
3) Με μια αντι-ωφελιμιστική λογική, όπου η κυκλοφορία των αγαθών γίνεται-τουλάχιστον εν μέρει- με ανταλλαγή «αμοιβαίων δώρων» αντί της αναζήτησης κέρδους·
4) Με μια εγγενή αξία που αποδίδεται στην κοινοτικοποίηση («commoning») και στις σχέσεις μεταξύ των κοινοτήτων(«σχεσιακά αγαθά»)·
 5)Με την έλλειψη ενσωματωμένης δυναμικής για τη συσσώρευση και επέκταση.

Από την άποψη της βιωσιμότητας, αυτό που είναι ενδιαφέρον θα είναι η σχετικά χαμηλή εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα στις δραστηριότητες, την ενέργεια και τα υλικά που χρησιμοποιούνται από τέτοιες εναλλακτικές λύσεις, σε σύγκριση με τα υπάρχοντα σήμερα συμβατικά κρατικά ή αγοραία συστήματα που προσφέρουν τις ίδιες υπηρεσίες.

Κοινοτικά νομίσματα, τράπεζες χρόνου και ανταλλαγές χωρίς χρήμα θα έχουν τη δυνατότητα να επανατοπικοποιήσουν την οικονομική δραστηριότητα, να ελέγχουν την κλίμακά της και να την απομακρύνουν από την επεκτατική δυναμική του σημερινού νομισματικού συστήματος. Τα γενικά νομίσματα –της κοινοπολιτείας σε επίπεδο επικράτειας- θα συνεχίσουν να είναι σημαντικά λόγω της ανάγκης για δια-υπερ-τοπικές ανταλλαγές.

3.       3. Άμεση Δημοκρατία με ομοσπονδιοποίηση κοινοτήτων και δήμων

Καταρχήν αποανάπτυξη-αποκαπιταλιστικοποίηση γενικότερα της κοινωνίας δεν θα σήμαινε να κάψουμε τις πόλεις και τους οικισμούς μας, αλλά να τους απαλλάξουμε από τις μαφίες που τους λυμαίνονται και να τους μετατρέψουμε σε αυτοδιοικούμενους θεσμούς άμεσης δημοκρατίας. Και ούτε φυσικά θα σήμαινε- στο όνομα της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης- να καταργήσουμε τις σημερινές επικράτειες, αλλά να τις καταστήσουμε- στο όνομα της οικουμενικότητας - αυτόνομα συστατικά στοιχεία της κοινής μας πατρίδας, του μοναδικού στο κοντινό μας διάστημα όμορφου πλανήτη Γη και της ενιαίας, οικουμενικής ανθρώπινης κοινότητας, στα πλαίσιά του.

Αποανάπτυξη -αποκαπιταλιστικοποίηση της κοινωνίας θα σήμαινε πρώτα από όλα, κατάργηση όλων των θεσμών και δομών που επιτρέπουν σε μια πολύ μικρή μειοψηφία να κρατάει όμηρο την πλειοψηφία των «από κάτω» της σημερινής καπιταλιστικής κοινωνίας. Θα σήμαινε επίσης απόλυτη κοινωνικοποίηση όλων των μορφών, των πηγών, των μέσων και των δικτύων παραγωγής και διανομής του πλούτου.

Θα σήμαινε παράλληλα ότι θεσπίζουμε και ολοκληρώνουμε σταδιακά σε πολιτικό επίπεδο τους θεσμούς της Άμεσης Δημοκρατίας με συνελεύσεις πολιτών στις τοπικές κοινότητες και δήμους,και σε περιφερειακό επίπεδο με ένα ομοσπονδιακό σύστημα συνελεύσεων και συμβουλίων. Θα σήμαινε ακόμα ένα Νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο, που θα διατυπώνεται η θέσμιση μιας Κοινοπολιτείας με την οργάνωση της Κοινότητας των Κοινοτήτων, που θα έχει τα προτάγματα της αυτονομίας, της αποανάπτυξης, του κοινοτισμού και της άμεσης δημοκρατίας, στο επίπεδο της επικράτειας.

Η βίαιη επιβολή της παγκοσμιοποίησης σήμερα έχει σχεδόν μηδενίσει τα περιθώρια για εθνικό αυτοπροσδιορισμό των Λαών και για κοινωνική αυτονομία-αυτοδιεύθυνση σε μια μόνο χώρα. Αυτή η πραγματικότητα, απαιτεί και επιβάλλει τον συντονισμό της δράσης των δυνάμεων των «από κάτω» σε διεθνή κλίμακα Τα επόμενα χρόνια της «μετα-Κόβιτ» εποχής, μπορεί να αποδειχθεί ότι θα είναι η αρχή της μεγάλης καμπής στην ιστορία της ανθρωπότητας

---

[1] «Όταν συνειδητοποίησα ότι δε μπορώ να αλλάξω το σύστημα, άρχισα να αγωνίζομαι να μη με αλλάξει αυτό. Να μη μοιάσω του θηρίου»

[2] Πολύπλευρα αναπτυγμένων προσώπων και όχι μονοδιάστατων ατόμων του homooeconomicus.

Για μια πραγματική Αυτοδιοίκηση-Αυτοκυβέρνηση

 

Για άλλη μια φορά σε αυτήν εδώ την χώρα –μετά τους τελευταίους νόμους «Καποδίστρια», «Καλλικράτη» και «Κλεισθένη» των προηγούμενων κυβερνήσεων- η παρούσα κυβέρνηση επιχειρεί να αλλάξει τον νόμο για την Αυτοδιοίκηση, θέλοντας να τον φέρει στα δικά της μέτρα. Κυρίως όσον αφορά στο εκλογικό σύστημα, ώστε να προωθήσει πάρα πέρα τη μετατροπή της σημερινής «Τοπικής Αυτοδιοίκησης-Τ.Α.» -με πρότυπο το κεντρικό κράτος -σε περιφερειακό κράτος.

Στο παρελθόν και πριν από το1999, στην Ελλάδα υπήρχαν 369 δήμοι και 5.560 κοινότητες-νομικά πρόσωπα του 1ου βαθμού Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Με τον νόμο «Καποδίστρια»(2539/1997)-που συνέστησε δήμους από περισσότερες κοινότητες, 901 δήμους στον αριθμό, με τις πρώην κοινότητες να αποτελούν ουσιαστικά τα δημοτικά τους διαμερίσματα-καταργήθηκαν οι διοικητικές αυτές κοινότητες και διατηρήθηκαν μόνο 130 από αυτές-σαν ιστορικές κοινότητες. Στη συνέχεια με τον νόμο του Καλλικράτη(3852/2010) καταργήθηκε εντελώς ο θεσμός της Κοινότητας, όπως τον γνωρίζαμε μέχρι τότε, και έχουμε τις «Δημοτικές Ενότητες», οι οποίες ταυτίστηκαν ουσιαστικά με τους «καποδιστριακούς» δήμους που συνενώθηκαν σε έναν «καλλικρατικό» δήμο. Οι τελευταίες διαθέτουν δικά τους συμβούλια, αλλά ο ρόλος τους είναι συμβουλευτικός, χωρίς να μπορούν να παίρνουν αποφάσεις[1]. Με τις δύο αυτές μεταρρυθμίσεις  για την Αυτοδιοίκηση, στην ουσία περάσαμε στη θέσμιση του περιφερειακού κράτους, αντί της αυτοδιοίκησης.

Το 2017 μ’ έναν νέο νόμο, τον «Κλεισθένη» που ψήφισε η Κυβέρνηση Σύριζα έγιναν κάποια μικρά βήματα για να δοθεί  έστω κάποιο ελάχιστο νόημα στην έννοια της αυτοδιοίκησης. Είχαμε απλή αναλογική για τις δημοτικές εκλογές, δυνατότητα ανεξάρτητων προέδρων των κοινοτήτων από τους κεντρικούς συνδυασμούς και μια μικρή απόδοση πόρων στις κοινότητες που θα μπορούσαν να αποφασίζουν μόνες τους τη διαχείρισή τους τροποποιώντας λίγο τους κανόνες στην Τ.Α. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη όμως, μόλις εκλέχθηκε -τον Ιούλιο του 2019-άλλαξε εκ των υστέρων το αποτέλεσμα των αυτοδιοικητικών εκλογών που μόλις είχαν γίνει με απλή αναλογική τον Μάιο, δίνοντας πλειοψηφία στις δημοτικές και περιφερειακές αρχές μέσα στις επιτροπές, ακόμα και αν είχαν το 20-30% των δημοτικών συμβούλων, αποδυναμώνοντας έτσι τις μειοψηφίες στα δημοτικά και περιφερειακά συμβούλια. Επίσης κατάργησε και το δικαίωμα των κοινοτήτων να διαχειρίζονται μόνες τους ένα μικρό ποσό κάθε χρόνο, εξαρτώντας τες πάλι πλήρως από το περιφερειακό κράτος. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει υποσχεθεί βέβαια στη συνέχεια -με τον νέο νόμο που ετοιμάζει-να καταργήσει και την απλή αναλογική στις τοπικές εκλογές.

Θα ήταν λοιπόν πολύ σημαντικό να ανοίξει ένας δημόσιος διάλογος με ατζέντα θεμάτων που θα αφορούν στην διαμόρφωση της Αυτοδιοίκησης και των θεσμικών της οργάνων που θα προωθούν το ουσιαστικό περιεχόμενο του όρου, δηλαδή της αυτοδιοίκησης-αυτοκυβέρνησης των πολιτών-δημοτών.

Κατά τη γνώμη μας, το ζήτημα μιας πραγματικής αλλαγής στην Τ.Α. στη χώρα μας, προϋποθέτει στην ουσία την θεσμική αποκέντρωση σε κοινότητες, δήμους και περιφέρειες και τη δικτύωσή τους από το ένα επίπεδο στο άλλο με ένα νέο σύστημα συμβουλίων.

Σκιαγραφούμε παρακάτω μια θεσμική μετάβαση που θα μπορούσε να πάρει την κατεύθυνση της άμεσης δημοκρατίας, αφήνοντας πίσω την αντιπροσωπευτική δημοκρατία που εφαρμόζεται και στη Τ.Α. σήμερα. Η πολιτική και θεσμική διαμόρφωση της Τ.Α. προς αυτή την κατεύθυνση, θα μπορούσε να την αναδείξει όχι μόνο σε ουσιαστική αυτοδιοίκηση-αυτοκυβέρνηση, αλλά και σε μια μορφή δυαδικής εξουσίας προς το κεντρικό κράτος της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.

Σε αυτή την κατεύθυνση, το κύτταρο των δομών-θεσμών της άμεσης δημοκρατίας στα πλαίσια της Τ.Α., θα είναι η Τοπική Κοινότητα(Τ.Κ.), είτε αυτή είναι της υπαίθρου, είτε πρόκειται για μια αστική κοινότητα σε κάποια ελληνική πόλη.

Καταρχήν, μια χωρική κοινότητα, της υπαίθρου ή της πόλης, δεν είναι μόνο ο λειτουργικός τόπος της καθημερινής ζωής και διαμονής. Είναι ταυτόχρονα και ένα πολιτικό σώμα πολιτών που αποφασίζει για τα μικρά και τα μεγάλα προβλήματα που τους απασχολούν. Εδώ έχει λοιπόν εφαρμογή αυτό που πρέπει να εκφράζει με την κυριολεκτική σημασία της η λέξη πολιτική(και όχι με την τρέχουσα έννοια της διαχείρισης των πραγμάτων του κράτους-πολιτείας). Εδώ η γενική έννοια της κοινωνίας μπορεί να πάρει μια πιο συγκεκριμένη μορφή. Αυτή της τοπικής κοινωνίας, της κοινωνίας των πολιτών με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου. Των ενεργών και συμμετεχόντων σε συνελεύσεις πολιτών, που προσπαθούν να δημιουργήσουν μια δημόσια σφαίρα στην οποία να υπάρχει μια ορθολογική , δημιουργική και ηθική αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Να δημιουργήσουν ένα δήμο των πολιτών και όχι του δημοτικού συμβουλίου, των συνοικιακών και δημοτικών συνελεύσεων και όχι της δημαρχίας και αντιδημαρχίας, τη ομοσπονδιακής ένωσης των δήμων σε περιφέρεια και όχι του πάλε ποτέ νομάρχη ή του σημερινού αντιπεριφεριάρχη και περιφερειάρχη.

Η κατεύθυνση αυτή-μετά το πέρασμα της λαίλαπας της πανδημίας και την επανάκαμψη του κοινοτικού πνεύματος στη διάρκειά της-θα στηριχθεί βασικά σε γενικές συνελεύσεις, θεματικές συνελεύσεις και φόρα, συμβούλια όπως για παράδειγμα του πολιτισμού, υγείας, πρόνοιας- κοινωνικής προστασίας-ισότητας, προστασίας περιβάλλοντος, ενεργειακού εφοδιασμού, νεολαίας κ.λ.π. Θα στηριχθεί στην έννοια του συλλογικού πολίτη και του ανακλητού εκπροσώπου.
Οι κοινότητες της υπαίθρου θα πρέπει να έχουν την αυτονομία τους και να λειτουργούν με γενικές συνελεύσεις και το εκλεγόμενο κάθε φορά ανακλητό Συμβούλιο Κοινότητας(Σ.Κ.).
 Μέχρι και 10 τέτοιες κοινότητες μπορούν π.χ. να αποτελούν έναν ιδιαίτερο δήμο, όπου μετά από σε δεύτερο επίπεδο συνέλευση των μελών των Σ.Κ. αποφασίζεται ο τρόπος επίλυσης και η προτεραιότητα των προβλημάτων και ο συμμετοχικός προγραμματισμός και προϋπολογισμός του Δήμου, γίνεται κοινωνικός έλεγχος και εκλέγεται το συμβούλιο του αντίστοιχου Δήμου(Σ.Δ.), για να εκφράζει το Δήμο στο τρίτο επίπεδο, στη συνέλευση της Χωρικής Ενότητας(Χ.Ε).
Στα πλαίσια μιας τέτοιας Χ.Ε., σε μια πόλη, η αστική κοινότητα αυτοοργανώνεται από τα νοικοκυριά ενός δρόμου ή ενός τετραγώνου, που λειτουργεί με συνέλευση μελών και εκλέγει το Σ.Κ. Όλες οι κοινότητες μιας γειτονιάς συμμετέχουν στη συνέλευση γειτονιάς(Σ.Γ.) με τα Σ.Κ. και εκλέγουν το Συνοικιακό Συμβούλιο(Σ.Σ.). Όλα τα Σ.Σ. συμμετέχουν στη συνέλευση του Δήμου της πόλης για τον συμμετοχικό προγραμματισμό-προϋπολογισμό και τον κοινωνικό έλεγχο και εκλέγουν το Συμβούλιο του Δήμου(Σ.Δ.).
Οι μεγάλες πόλεις χωρίζονται σε περισσότερους δήμους, ανάλογα με τον πληθυσμό (μπορούμε να επιλέξουμε για παράδειγμα δήμους των 50.000 κατοίκων). Στις μεγάλες λοιπόν πόλεις μπορεί να δημιουργηθεί και ένα τέταρτο επίπεδο διαβούλευσης, η Συνέλευση Πόλης(Σ.Π.) που εκλέγει και το Συμβούλιο Πόλης(Σ.Π.) και μαζί με τα συμβούλια των υπαίθριων και των αστικών δήμων συμμετέχουν στη συνέλευση της Χ.Ε. Εδώ παίρνονται αποφάσεις για όλα τα ζητήματα που απασχολούν την Χ.Ε. και εκλέγεται το Συμβούλιο της Χωρικής Ενότητας(Σ.Χ.Ε.) για τη συμμετοχή στην Ομοσπονδία των Χ.Ε. της επικράτειας, δηλαδή στη συνέλευση της Κοινότητας των Κοινοτήτων(Κ.τΚ.), που στην ουσία θα αντικαταστήσει το σημερινό κοινοβούλιο της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, όταν θεσμισθεί ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, αυτό της άμεσης δημοκρατίας της Κ.τΚ.

Στη διεκδίκηση της θεσμοθέτησης της παραπάνω διαδικασίας στους υπάρχοντες δήμους, μπορούν να βοηθήσουν ανάλογες Τοπικές Κινήσεις Πολιτών με τα χαρακτηριστικά της «δημοκρατίας εν δράσει». Τη πρώτη «μαγιά» μιας τέτοιας Κίνησης μπορούν να αποτελέσουν πολίτες της τοπικής κοινωνίας, που ήδη συμμετέχουν σε διάφορα κοινωνικά, οικολογικά και πολιτικά κινήματα και που συνήθως δεν έχουν κομματικές εξαρτήσεις. Είναι αυτοί που έχουν ονομασθεί γενικά «ενεργοί πολίτες» ή «ακτιβιστές» για την επίλυση διάφορων θεματικών προβλημάτων, είναι μέλη υπαρχόντων συνεργατικών-συνεταιριστικών εγχειρημάτων κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, κοινοτικών εγχειρημάτων άμεσης δημοκρατίας κάθε είδους, καθώς και μέλη του ανταγωνιστικού κινήματος των τελευταίων χρόνων. Είναι αξιόλογοι άνθρωποι-μέχρι τώρα πιθανά αποστασιοποιημένοι- αλλά προερχόμενοι από τους ιστορικούς ιδεολογικούς χώρους του σοσιαλιστικού, αναρχικού, ελευθεριακού κομμουνισμού, της αυτονομίας και της κοινωνικής-πολιτικής οικολογίας.
Αυτή η πρώτη «μαγιά» που αναλαμβάνει τη πρωτοβουλία, δεν περιχαρακώνεται. Φροντίζει να πλαισιωθεί, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, από απλούς πολίτες που θα αποφασίσουν ότι δεν πάει άλλο και δεν έχουν να περιμένουν τίποτα από κανένα μηχανισμό ή «πεφωτισμένη» προσωπικότητα. Στη συνέχεια φροντίζουν όλοι μαζί να πετύχουν μεταξύ τους καταρχήν μια συναίνεση σε ένα πρόγραμμα τοπικής παρέμβασης. Αυτό θα πάρει την τελική του μορφή, όταν μια τέτοια Κίνηση ψηφισθεί και αναλάβει τον δήμο ή την περιφέρεια για να εφαρμόσει, να υλοποιήσει και να θεσμοθετήσει στα πλαίσια του δήμου και της περιφέρειας ένα πρόγραμμα Άμεσης Δημοκρατίας που θα στηριχθεί στις Κοινότητες κάθε είδους, από τις χωρικές-υπαίθρου ή αστικές- μέχρι επαγγελματικών, ενδιαφερόντων ή του διαδικτύου(που έχει δημιουργήσει το κίνημα του «μοιράσματος»- sharing και της «κοινής χρήσης»- common use). Να στηριχθεί στα συλλογικά κοινά αγαθά(commons) και στις αξίες της απλότητας-λιτότητας, της συντροφικότητας-αλληλεγγύης, της συνεργατικότητας, του αλληλοσεβασμού- αναγνώρισης διαφορετικότητας και του αλτρουισμού-κοινοτισμού.

---

[1] Στο βιβλίο μας: Κοινωνικοποίηση, η διέξοδος από τις συμπληγάδες του κρατισμού και της ιδιωτικοποίησης, εκδόσεις των συναδέλφων 2012, σελ. 103-104.