Είναι η πυρηνική ενέργεια η λύση για το φαινόμενο του θερμοκηπίου ή μήπως η λύση για την πυρηνική βιομηχανία;

 Πρόσφατα, ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης δήλωσε μεν ότι η πυρηνική ενέργεια δεν αφορά την Ελλάδα-δεν διαθέτει ούτε πρόκειται να κατασκευάσει πυρηνικά εργοστάσια- όμως ταυτόχρονα είπε ότι «αφορά την υπόλοιπη Ευρώπη, καθώς υπάρχουν πολλές χώρες που έχουν κάνει αυτή την επιλογή και εμείς δεν μπορούμε να την εμποδίσουμε, δεδομένου ότι, παρά τα γνωστά μειονεκτήματά της, διαθέτει το πλεονέκτημα της σταθερής τροφοδοσίας σε ηλεκτρική ενέργεια»

‘Ετσι η Γαλλία, με την υποστήριξη Ελλάδας, Τσεχίας και Ισπανίας, προτείνει στην ΕΕ επενδύσεις σε «κάθε μορφή ενέργειας» που δεν εκπέμπει άνθρακα, συμπεριλαμβανομένης της πυρηνικής, ως μέσο αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής.

Είναι όμως η πυρηνική ενέργεια πραγματική λύση για το κλίμα ή λύση για την πυρηνική βιομηχανία της Γαλλίας, αφού η Γερμανία την έχει απορρίψει και δεν πρόκειται να επανέλθει με τους «Πράσινους» στη κυβέρνηση;

Ιδιαίτερα μετά την πυρηνική καταστροφή του Τσερνομπίλ το 1986, η πυρηνική βιομηχανία είχε βρεθεί σε δύσκολη θέση. Παρά τα επιχειρήματα που διατύπωνε τότε, ότι η δυτική είναι ασφαλής και δεν είναι ανεύθυνη όπως η ανατολική, ότι τα εργοστάσιά της είναι αναπτυγμένης τεχνολογίας και όχι πεπαλαιωμένης όπως των ανατολικών, είχε «στριμωχθεί στην άμυνα». Τη χαριστική βολή την έδωσε ο όλεθρος που προκάλεσε η καταστροφή του πυρηνικού σταθμού της Φουκοσίμα, με την «αναπτυγμένη και ασφαλή τεχνολογία» της διαχειρίστριας εταιρείαςτου  TEPCO.  Δεν μπορούσε η πυρηνική βιομηχανία να πείσει εύκολα πια ιθύνοντες και κυβερνήσεις να συνεχίσουν τα πυρηνικά τους προγράμματα και να στήσουν καινούργια πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Στη Γερμανία μάλιστα δέχθηκε μεγάλο κτύπημα από την απόφαση της κυβέρνησης να κλείσουν σταδιακά τα πυρηνικά της εργοστάσια (συμβιβασμός σε σχέση με το άμεσο κλείσιμο, που απαιτούσε το αντιπυρηνικό κίνημα)

Το τελευταίο όμως διάστημα άρχισε να αναπτερώνεται το ηθικό της. Οι εκφραστές της ήταν από τους πρώτους που αποδέχθηκαν ότι «ο θερμοκηπιακός όλεθρος» είναι ορατός και άρχισαν να χύνουν κροκοδείλια δάκρυα για το Περιβάλλον. Συντάχθηκαν με τους μέχρι τώρα αντιπάλους τους «Περιβαλλοντιστές» και περνάνε στην αντεπίθεση. «Αφού η κλιματική καταστροφή οφείλεται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου λόγω της αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα .Και αφού αυτή η αύξηση οφείλεται και στις καύσεις των ορυκτών καυσίμων (κάρβουνο ,πετρέλαιο) που γίνονται στα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, εμείς έχουμε τη λύση !

«Να αντικατασταθούν τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια με τα πυρηνικά , όπου δεν παράγεται γραμμάριο διοξειδίου.»

Δεν αντιλέγουν βέβαια ότι υπάρχει κάποιος κίνδυνος με την πυρηνική ενέργεια ,όμως μπροστά στον «θερμοκηπιακό» κίνδυνο να διαλέξουμε την πυρηνική σαν το «μικρότερο κακό», γιατί ισχυρίζονται ότι δεν μπορούμε να βασισθούμε στις ασταθείς ανανεώσιμες μορφές ενέργειας, αφού χρειάζεται «σταθερή ροή» ενέργειας από εργοστάσια βάσης.Με αυτού του είδους τις προτάσεις προσπαθούν να βάλλουν πάλι στο παιχνίδι την πυρηνική βιομηχανία (η οποία βέβαια πρέπει να ελέγχεται από τη «διεθνή κοινότητα» και δεν μπορεί να την αναπτύξει η οποιαδήποτε δύναμη «αποσταθεροποίησης», όπως π.χ. το Ιράν) .

Είναι όμως τα πυρηνικά εργοστάσια η πραγματική λύση για να αποφύγουμε το «θερμοκήπιο»;

Για να απαντήσουμε αυτό το ερώτημα πρέπει να δούμε κάποια δεδομένα:

Σύμφωνα με μελέτες τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος συμμετέχουν κατά περίπου 24% παγκοσμίως(2010) στην έκλυση διοξειδίου του άνθρακα. Από την άλλη, το ίδιο το διοξείδιο του άνθρακα είναι υπεύθυνο σήμερα για το 50% περίπου του φαινομένου του θερμοκηπίου-για το υπόλοιπο 50% είναι υπεύθυνα τα άλλα «θερμοκηπιακά» αέρια με κυριότερα το μεθάνιο, το Όζον και οι φθοροχλωράνθρακες. Άρα τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια είναι υπεύθυνα για το φαινόμενο κατά: 50%. 24% = 50/100 .24/100 = 1200/10000 = 12/100 = 12%

Αυτό σημαίνει ότι αν σταματούσε εντελώς αυτή η παραγωγή και τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια αντικαθιστούταν από πυρηνικά θα είχαμε μια βελτίωση μόνο κατά 12%. Και αυτό πάλι αν ήταν αλήθεια ότι κατά την διαδικασία της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας δεν εκλύονταν CO2, γιατί στην πραγματικότητα τόσο στο αρχικό στάδιο του κύκλου των πυρηνικών καυσίμων -εξόρυξη και επεξεργασία ουρανίου-, όσο και στο τελικό -διαμόρφωση, συντήρηση, μεταφορά και αποθήκευση αποβλήτων-, παράγονται μεγάλες ποσότητες CO2, που αυξάνονται όσο μειώνεται η ποιότητα του αρχικού ουρανίου.

Για μια βελτίωση λοιπόν, έστω της τάξης του12% , μας προτείνουν τον «πυρηνικό όλεθρο» σαν λύση. Γιατί πραγματικά για όλεθρο πρόκειται: αν υποτεθεί ότι στο μέλλον θα πρέπει να καλυφθούν οι ανάγκες σε ηλεκ. ενέργεια από πυρηνικά εργοστάσια, τότε θα έπρεπε να υπάρχουν πάνω από 5000 τέτοια σε παγκόσμιο επίπεδο. Με μια τέτοια όμως πυκνότητα πυρηνικών εργοστασίων (έστω και «ασφαλών»), θα είχαμε καταστροφή τύπου Τσερνομπίλ σχεδόν κάθε 2 χρόνια, όπως υπολογίζεται στατιστικά. Πέρα από το ότι θα γεμίζαμε πυρηνικά απόβλητα, τα οποία δεν θα ξέραμε τι να τα κάνουμε.

Είναι λοιπόν φανερό ότι η πυρηνική ενέργεια δεν είναι η μορφή ενέργειας που θα μας σώσει από την κλιματική καταστροφή। Είναι απλά αυτή που θα σώσει τα συμφέροντα της πυρηνικής βιομηχανίας।

Το τεχνικό φαινόμενο του θερμοκηπίου και η καταστροφή του Κλίματος

Με αφορμή το Σύμφωνο της Γλασκόβης για το Κλίμα που προέκυψε από τη σύνοδο και που μπορεί να αποτελεί για κάποιους μια σταδιακή πρόοδο, αλλά επ’ ουδενί δεν αποτελεί μια σημαντική στιγμή που απαιτείται για τον περιορισμό των χειρότερων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, τις οποίες κατά τα λοιπά αναγνωρίζουν οι κυβερνήσεις.

α) Tο φυσικό θερμοκήπιο:

Η ατμόσφαιρα της γης με τη χημική σύσταση που έχει λειτουργεί όπως και το γυάλινο ή πλαστικό κάλυμμα του θερμοκηπίου,που χρησιμοποιούν οι αγρότες. Αφήνει δηλαδή την ηλιακή ακτινοβολία να περάσει προς την επιφάνεια της γης, αλλά δεν αφήνει τη γήινη ακτινοβολία να φύγει προς το διάστημα, εκτός από ένα μέρος της. Έτσι ,όπως και στο θερμοκήπιο, η θερμοκρασία στην επιφάνεια της γης είναι μεγαλύτερη απ` ότι θα ήταν χωρίς την ατμόσφαιρα.

Αυτό είναι το «φυσικό φαινόμενο του θερμοκηπίου», που εξασφαλίζει μια μέση θερμοκρασία για τη γη περίπου στους 15 °C (αν δεν είχε τη συγκεκριμένη ατμόσφαιρα η μέση της θερμοκρασία της θα ήταν περίπου –23 °C). Στη φυσική ατμόσφαιρα το ρόλο του καλύμματος το παίζουν εκείνα τα συστατικά της που έχουν μεγάλο μοριακό βάρος, όπως οι υδρατμοί(H2O), το διοξείδιο του άνθρακα(CO2), το μεθάνιο (CH4) και άλλα.

​β) Tο τεχνητό θερμοκήπιο:

Από τα μέσα του 19ου αιώνα, με την ανάπτυξη των βιομηχανικών κοινωνιών, δεν έχουμε πια φυσική ατμόσφαιρα, αφού σ` αυτήν καταλήγουν όλα τα υποπροϊόντα των καύσεων των ορυκτών καυσίμων (κύρια κάρβουνο, πετρέλαιο και φυσικό αέριο), των οποίων έγινε ευρεία χρήση. Έτσι και το CO2 και τα άλλα «αέρια του θερμοκηπίου» (κυρίως το μεθάνιο),  αυξάνουν συνεχώς στην ατμόσφαιρα.  
Προστίθενται επίσης και εντελώς καινούργιες, παραγόμενες από τον άνθρωπο, ενώσεις που συμμετέχουν στο «Θερμοκήπιο» (π.χ. φθοροχλωράνθρακες). Έτσι εντείνεται η «θερμοκηπιακή» δραστηριότητα της ατμόσφαιρας και μιλάμε πια για το ανθρωπογενές «τεχνητό θερμοκήπιο».

Το αρχικό αποτέλεσμα είναι η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του αέρα κοντά στην επιφάνεια της γης. Αυτό έχει διαπιστωθεί ήδη. Για το διάστημα π.χ.1880-1988 υπήρχε μια αύξηση της τάξης 0,7 °C. Το έτος 2000 η μέση θερμοκρασία ήταν 0,32 ο C ψηλότερη από τον μέσο όρο του διαστήματος 1961-1990, ενώ η περίοδος 2011-2020 ήταν η θερμότερη δεκαετία που έχει καταγραφεί ποτέ, καθώς η παγκόσμια μέση θερμοκρασία ξεπέρασε τα προβιομηχανικά επίπεδα κατά 1,18 °C το 2020. Η ανθρωπογενής υπερθέρμανση του πλανήτη αυξάνεται επί του παρόντος με ρυθμό 0,2 °C ανά δεκαετία. Αν συνεχίσει αυτό προβλέπεται ότι θα πιάσει το όριο του 1,5 °C το 2034.

Μια αύξηση της θερμοκρασίας πάνω από 2 °C σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή συνδέεται με μια απορρύθμιση του κλίματος «χωρίς επιστροφή», πράγμα που χαρακτηρίζεται ως «κλιματική καταστροφή»[1].
Βέβαια στην εξέλιξη της Ιστορίας της γης είχαμε μεταβολές της θερμοκρασίας της («θερμές» περίοδοι εναλλάσσονταν με περιόδους «παγετώνων»). Όμως αυτές οι μεταβολές καθώς και τα επακόλουθά τους στο κλίμα γινόταν σιγά-σιγά στη διάρκεια πολλών αιώνων .Η σημερινή μεταβολή, απ` τη σκοπιά της μεγάλης χρονικής διάρκειας της φυσικής εξέλιξης, είναι σα να γίνεται πολύ απότομα, σε μια μόνο στιγμή. Αυτός θα είναι ο λόγος για τον οποίο δεν θα αντέξουν τα περισσότερα οικοσυστήματα, γιατί στην ουσία θα πρόκειται για κλιματική καταστροφή.
γ) Ο κύκλος του άνθρακα και τι μπορούμε να κάνουμε:
Ο κύκλος του άνθρακα είναι ένας βιοχημικός κύκλος με τον οποίο το στοιχείο άνθρακας «κυκλοφορεί» ανάμεσα στη βιόσφαιρα, στη λιθόσφαιρα στην υδρόσφαιρα και στην ατμόσφαιρα του πλανήτη Γη.
Ο κύκλος έχει τέσσερις μεγάλες δεξαμενές άνθρακα, που επικοινωνούν μέσα από διάφορους δρόμους ανταλλαγής. Οι δεξαμενές αυτές είναι η ατμόσφαιρα (διοξείδιο, μεθάνιο, χλωροφθοράνθρακες), η βιόσφαιρα (περιέχει ζωντανή- νεκρή οργανική ύλη, μέρος της η βλάστηση), οι ωκεανοί (εμπεριέχουν διοξείδιο του άνθρακα και ζωντανή-νεκρή οργανική ύλη) και η λιθόσφαιρα (που περιέχει τα γνωστά μας ορυκτά καύσιμα, πετρέλαιο, λιθάνθρακα, λιγνίτης κ.λ.π).
Στη φυσική κατάσταση δεν υπάρχει ανταλλαγή μεταξύ ατμόσφαιρας και λιθόσφαιρας. Η λιθόσφαιρα έγινε «αποθήκη» κατά την προϊστορική περίοδο της γης με γεωλογικές διεργασίες. Σαν ανθρωπότητα δεν μπορούμε να επιδράσουμε στην αποθήκευση του άνθρακα σε αυτή την δεξαμενή. Απλώς φροντίζουμε μέχρι τώρα να την «ξαλαφρώνουμε» αυτή την αποθήκη είτε άμεσα μέσω των καύσεων των ορυκτών καυσίμων και μεταφέροντας τον άνθρακα με τη μορφή εκπομπών διοξειδίου στην δεξαμενή της ατμόσφαιρας, είτε έμμεσα μέσω της υπερθέρμανσης των παγωμένων ωκεανών- παγωμένης τούντρας και της απελευθέρωσης έτσι του αποθηκευμένου εκεί μεθανίου.
Η ανταλλαγή μεταξύ ατμόσφαιρας και ωκεανών βοηθά στην ελάττωση της περιεκτικότητας της ατμόσφαιρας σε αέρια θερμοκηπίου, όμως είναι μια διαδικασία που γίνεται κατά την πάροδο αιώνων και όχι μικρο-μεσοπρόθεσμα. Εξάλλου η ανταλλαγή γίνεται με τα επιφανειακά νερά, τα οποία σήμερα θερμαίνονται λόγω αύξησης θερμοκρασίας και εξατμίζονται, ενώ τα κατακόρυφα θαλάσσια ρεύματα που εξασφάλιζαν την ανταλλαγή επιφανειακών και βαθιών νερών υποχωρούν. Έτσι η «αποθήκη» των ωκεανών δεν έχει άμεση θετική συμβολή στην αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών. Από την άλλη, τυχόν δυνατή ανθρώπινη δράση για θετική επίδραση σ’ αυτό το ισοζύγιο είναι προβληματική, γιατί πρόκειται για χαοτικό μεγασύστημα και δεν θα είμαστε σίγουροι για οποιοδήποτε αποτέλεσμα.
Μας μένει η ανταλλαγή μεταξύ ατμόσφαιρας και βιόσφαιρας. Ο άνθρακας αποσπάται από την ατμόσφαιρα βασικά μέσω της φωτοσύνθεσης στα φύλλα, κατά την οποία τα φυτά μετατρέπουν το ατμοσφαιρικό CO2 σε υδατάνθρακες (μεγαλύτερη ποσότητα από τα νεαρά φυτά) . Η βλάστηση λοιπόν είναι καταρχήν αυτή που ρυθμίζει το ισοζύγιο ατμόσφαιρας -βιόσφαιρας και στη συνέχεια έχουμε τις επίγειες διεργασίες-ανταλλαγές με την υπόλοιπη βιομάζα και το ίδιο το έδαφος. Από το συνολικό ποσό του οργανικού άνθρακα που παράγεται από τη φωτοσύνθεση το μισό περίπου καταναλώνεται από τα φυτά κατά την αυτοτροφική αναπνοή (οπότε έχουμε επιστροφή του άνθρακα στην ατμόσφαιρα με τη μορφή CO2: εξώθερμη αντίδραση με τη διάσπαση της γλυκόζης σε CO2 και σε Η20). Από το υπόλοιπο που παραμένει και αποθηκεύεται στη φυτική μάζα, ένα μέρος καταναλώνεται από τα ζώα και τον άνθρωπο (από το οποίο πάλι ένα μέρος παίρνει το δρόμο για την ατμόσφαιρα μέσω της ετερότροφης αναπνοής). Ένα άλλο μέρος επιστρέφει στην ατμόσφαιρα μέσω της αποψίλωσης και καύσης-πυρκαγιών της φυτικής βιομάζας (αλλά και άλλων οργανικών ουσιών) από τον άνθρωπο και ένα μέρος μετά τη γήρανση των φυτών καταλήγει στο έδαφος, στη λεγόμενη δεξαμενή «συντριμμιών» του άνθρακα. Ένα μέρος αυτών των «συντριμμιών» καθώς και της υπόλοιπης νεκρής βιομάζας (οργανική ύλη στο έδαφος) αποσυντίθεται από τους μικροοργανισμούς του εδάφους, οι οποίοι διασπούν τις ανθρακικές ενώσεις των νεκρών οργανισμών και μετατρέπουν τον άνθρακα σε CO2 (αερόβια) ή σε μεθάνιο (αναερόβια) και έτσι έχουμε επιστροφή του στην ατμόσφαιρα. Ένα άλλο μέρος όμως μετατρέπεται στον εδαφολογικό άνθρακα, που αποσυντίθεται πολύ πιο αργά. Ο εδαφολογικός άνθρακας μαζί με το κάρβουνο των πυρκαγιών αποτελούν τη δεξαμενή του αδρανή άνθρακα. Ο συνολικός άνθρακας του εδάφους είναι πολλαπλάσιος αυτού της βλάστησης.
Τα επίγεια οικοσυστήματα αποτελούν δεξαμενές άνθρακα (με νεώτερους υπολογισμούς θεωρείται ότι στα δάση μόνο «σταθμεύουν» περίπου 800 GT, περισσότερο και από την ατμόσφαιρα). Οι βιολογικές διεργασίες μπορούν να επηρεάσουν το ποσό του άνθρακα σε αυτές τις δεξαμενές, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, ενώ ο ίδιος ο άνθρωπος μπορεί να παρέμβει και άμεσα για αύξηση του αποθηκευμένου άνθρακα σε αυτές.
Έτσι το Τροπικό δάσος αποθηκεύει 906 γραμ./μ2.έτος, τα Υπόλοιπα δάση 630, οι Σαβάνες 354, τα Έλη 1350, οι Καλλιέργειες 293, Λοιπά είδη(τούντρες…)31, η Θάλασσα 69 γραμ./μ2.έτος
Για τα δάση και ιδίως τα τροπικά έχουν γραφεί πολλά. Η αποψίλωση και οι πυρκαγιές συμμετέχουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου κατά 18%(στοιχεία του 2000, εντωμεταξύ έχουν αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό οι πυρκαγιές, ιδίως στα μεσαία γεωγραφικά πλάτη). Αν σταματούσαν θα είχαμε μεγάλη βελτίωση σε σχέση με τις κλιματικές αλλαγές. Για να σταματήσουν όμως πρέπει να υπάρξει «αποανάπτυξη» στον τομέα του εμπορίου του ξύλου, ιδίως του τροπικού και να σταματήσει η αλλαγή χρήσης της γης (οικοπεδοποίηση), ώστε να μην έχουμε πυρκαγιές από ανθρωπογενείς αιτίες.
Ανάπτυξη θα πρέπει να έχουμε σε δραστηριότητες που υποβοηθούν την αποθήκευση του CO2 στην άγρια βλάστηση με επιστροφή εκτάσεων στην άγρια φύση, με αποκατάσταση των ερημοποιημένων εκτάσεων μέσω αναβλάστησης (π.χ. φυσική σπορά σβώλων), με σωστή διαχείριση των δασών (ώστε να μην έχουμε εύκολα πυρκαγιές από φυσικές αιτίες) και φύτευση νέων εγκλιματισμένων δένδρων (τα νέα δένδρα απορροφούν πάντα περισσότερο CO2 από τα παλιά) κ.λ.π.
Βλέπουμε ότι τα έλη μπορούν να απορροφήσουν κάθε χρόνο υπερδιπλάσια ποσότητα CO2 από ότι τα δάση στα μεσαία πλάτη, αλλά πολύ περισσότερο και από τα τροπικά. Μέχρι τώρα κάναμε αποξήρανσή τους υπέρ των καλλιεργειών και της υγείας υποτίθεται. Από δω και πέρα πρέπει να αποκαταστήσουμε ξανά τις ελώδεις εκτάσεις, αν όχι να τις επεκτείνουμε. Θα είναι ο πιο εύκολος και πιο οικονομικός τρόπος για απορρόφηση του παραπανήσιου CO2 από την ατμόσφαιρα.
Όμως οι καλλιέργειες και η παραγωγή τροφίμων θα είναι ο κατεξοχήν τομέας, όπου θα πρέπει να γίνουν μεγάλες αλλαγές. Η αγροτική οικο-γεωργία σημαντικός παράγοντας αποτροπής της κλιματικής αλλαγής.

Βέβαια στα παραπάνω θα πρέπει να προστεθεί και ο ενεργειακός τομέας που είναι επίσης πολύ βασικός!



[1] Λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη απειλούνται σημαντικά στοιχεία του κλίματος με ανατροπή. Τα στοιχεία αυτά αποκαλούνται στοιχεία καμπής του κλίματος. Ορισμένα στοιχεία καμπής μπορούν να θέσουν σε κίνηση και να καθορίσουν μια αυτο-επιταχυνόμενη αλλαγή του κλίματος που δεν θα είναι πλέον αναστρέψιμη. Οι επιστήμονες, του Ινστιτούτου του Πότσνταμ στη Γερμανία, που ασχολούνται με την Έρευνα των Κλιματικών Επιπτώσεων, έχουν εντοπίσει έναν αριθμό πιθανών στοιχείων καμπής και προειδοποιούν ότι πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη διεθνή πολιτική για το κλίμα:
1. Τα παγωμένα όλο το χρόνο εδάφη (permafrost) 
2. Το στρώμα πάγου της Γροιλανδίας
3. Το ρεύμα του Βόρειου Ατλαντικού
4. Οι θαλάσσιοι πάγοι της Αρκτικής
5. Η τήξη των πάγων στα Ιμαλάια
6. Το τροπικό δάσος του Αμαζονίου
7. Ζώνες Σαχέλ
8. Ινδικοί Μουσώνες
9. Ο El-Niño 
10. Τα αρκτικά δάση
11. Το στρώμα πάγου της Ανταρκτικής

Αναγκαία η αποανάπτυξη στον τομέα παραγωγής ζωικών προϊόντων

 Η ανθρώπινη διατροφή

Οι κυρίαρχες σήμερα οικονομικές-πολιτικές ελίτ στηρίζονται στην ουτοπία ότι το «μαγικό ραβδί» της αγοράς και η εξελισσόμενη επιστήμη-τεχνολογία θα μας λύσουν τα προβλήματα και στον αγροδιατροφικό τομέα, με την καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων (μεταλλαγμένων) ποικιλιών και την εκτροφή βελτιωμένων ρατσών, καθώς και με τη βιομηχανική παραγωγή «σούπερ τροφών» ή την εργαστηριακή παραγωγή ζωικών προϊόντων και κρέατος από αντίστοιχες εταιρείες¹.

Αντίθετα, η πλειονότητα των «από κάτω» δεν μπορεί παρά να στηριχτεί στη συνεργασία των αγροτικών κοινοτήτων για τη μελλοντική αποαναπτυξιακή γεωργία: θα πρέπει να σταματήσει η σημερινή επιμονή στην εντατική κτηνοτροφία και η μεγάλη ζήτηση των προϊόντων της, ώστε να καταστεί δυνατόν να τρέφεται ο παγκόσμιος πληθυσμός πλουσιοπάροχα με σιτηρά και όσπρια. Τα ζώα να είναι ενταγμένα με ισορροπία σε ολοκληρωμένα αγροκτήματα, και τα ζωικά προϊόντα να είναι συμπληρωματικά στην ανθρώπινη διατροφή. Παράλληλα, θα χρειαστεί να επανέλθει στην πρακτική των αγροτικών κοινοτήτων η καλλιέργεια ντόπιων, εγκλιματισμένων ποικιλιών, που δεν χρειάζονται πολλές εξωτερικές εισροές (λιπάσματα, φυτοφάρμακα) και αντέχουν καλύτερα στις τοπικές συνθήκες κλίματος και εδάφους, καθώς, αντίστοιχα, και η εκτροφή ντόπιων ρατσών ζώων και πουλερικών.

Κτηνοτροφία-ζωοεκτροφή

Κάποια χρήσιμα στοιχεία:

• Το 40% των εδαφών της Γης είναι καλλιεργήσιμα, εκ των οποίων το 1/3 χρησιμοποιείται για την παραγωγή ζωοτροφών.
• Η κατανάλωση κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων αυξάνεται κάθε χρόνο. Οι γαλακτοβιομηχανίες, στην ύστερη νεωτερικότητα, οδήγησαν τον «άνθρωπο-καταναλωτή», από τα γενοφάσκια του, στην κατανάλωση επεξεργασμένου γάλακτος, ιδίως στη Δύση και στον Βορρά. Και η κατανάλωση ζωικού γάλακτος είναι αυξητική, για λόγους «ανάπτυξης» και αύξησης των κερδών. Από έρευνες (για το 2010) προκύπτει ότι από τα 20 δισ. δολάρια που είναι ο τζίρος για τις βρεφικές τροφές, τα 2/3 προέρχονται από βρεφικό γάλα. Η Ευρώπη είναι η μεγαλύτερη αγορά βρεφικού γάλακτος παγκοσμίως, με πωλήσεις πάνω από 2 δισ. ανά έτος.
• Από αρχές του 1960 ο παγκόσμιος πληθυσμός διπλασιάστηκε, η κατανάλωση κόκκινου κρέατος τετραπλασιάστηκε, του κρέατος και των πουλερικών δεκαπλασιάστηκε. Τα ζώα εκτροφής υπολογίζονται σε 60 δισ. και συμβαίνει το εξής παράδοξο – στα αναπτυγμένα κράτη περίπου 1 δισ. άτομα πάσχουν από παχυσαρκία και προβλήματα υγείας που συνδέονται με τον τρόπο διατροφής. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναγνωρίζει ότι η επιδημία της παχυσαρκίας αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα υγείας,² με την κατανάλωση ζωικών λιπών και κτηνοτροφικών προϊόντων να ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό γι’ αυτό, ενώ στις αναπτυσσόμενες χώρες ο ίδιος αριθμός ατόμων πάσχουν από υποσιτισμό.
• Σύμφωνα με τον ΟΗΕ (FAO), η ζωοεκτροφή εκπέμπει το 18% του ισοδύναμου CO₂ σε παγκόσμιο επίπεδο. Για την παραγωγή 1 κιλού βοδινού κρέατος, για παράδειγμα, έχει υπολογιστεί ότι προκύπτει εκπομπή 22 κιλών ισοδύναμου CO₂, 1 κιλού αρνίσιου/κατσικίσιου κρέατος εκπομπή 20 κιλών, ενώ από 1 κιλό χοιρινού προκύπτει εκπομπή 7,5 κιλών, και από 1 κιλό πουλερικών εκπομπή 5 κιλών ισοδύναμου CO₂. Η παραγωγή αυγών και γάλακτος είναι πιο φιλική για το κλίμα (επειδή τα ζώα χρειάζονται λιγότερη ενέργεια για αυτό): σε 1 κιλό αυγών ή κατσικίσιου/προβατίσιου γάλακτος αντιστοιχούν 3 κιλά εκπομπής ισοδύναμου CO₂, ενώ σε 1 κιλό αγελαδινού αντιστοιχούν μόνο 1,4 κιλά εκπομπών.
• Το 20% των βοσκότοπων έχουν υποβαθμιστεί λόγω της υπερβόσκησης, της διάβρωσης και της ρύπανσης του εδάφους από τα ζωικά απόβλητα, τα αντιβιοτικά, τις ορμόνες, τις χημικές ουσίες από τη βυρσοδεψία, τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται για να ψεκαστούν οι καλλιέργειες ζωοτροφών.
• Όσο αφορά δε τους φθίνοντες πλέον υδάτινους πόρους της Γης, η κτηνοτροφία χρησιμοποιεί τεράστιες ποσότητες νερού, ενώ προκαλεί σημαντική ρύπανση στον υδροφόρου ορίζοντα. Στη Δύση, το μισό από το νερό που καταναλώνεται, πηγαίνει στην εκτροφή.
• Απαιτείται 10-20 φορές περισσότερη ενέργεια για την παραγωγή ζωικών προϊόντων, απ’ όση για την παραγωγή φυτικής τροφής. Ο βαθμός μετατροπής από ζωοτροφή σε τροφή για τον άνθρωπο κυμαίνεται από 1:3 έως 1:4, ανάλογα με το είδος του ζώου. (Είναι πιο αποδοτικό να τρώμε απευθείας ό,τι καλλιεργούμε, αντί να το αφήσουμε να περάσει πρώτα μέσα από ένα ζώο). Επίσης απαιτείται περισσότερο έδαφος: για την παραγωγή 1 κιλού κρέατος απαιτείται γη που θα μπορούσε να παραγάγει 6 κιλά δημητριακά ή 9 κιλά ρύζι ή 12 κιλά όσπρια.
• Επίσης η μαζική-εντατική εκτροφή των εκατομμυρίων ζώων συμβάλλει στον αφανισμό της ζωής από τις θάλασσες, αφού περίπου το 50% των ψαριών που αλιεύονται χρησιμοποιούνται ως τροφή για τα γουρούνια, τις αγελάδες, τα πρόβατα, τα κοτόπουλα κ.λπ. Αυτά τα ζώα καταναλώνουν περισσότερους τόνους ψαριών απ’ ό,τι όλοι οι καρχαρίες, τα δελφίνια και οι φώκιες ολόκληρου του πλανήτη. Έτσι, οι πληθυσμοί των ψαριών σταδιακά εξαφανίζονται³, ενώ οι φάλαινες, οι φώκιες, τα δελφίνια και τα θαλασσοπούλια πεθαίνουν από πείνα.
• Προτάθηκαν στους αγρότες –κυρίως των «υπανάπτυκτων» χωρών– καλλιέργειες ενεργειακών (ελαιοδοτικών) φυτών, όπως ο φοίνικας, η ελαιοκράμβη, ο ηλίανθος, το σουσάμι, η σόγια κ.λπ., αλλά και δημητριακών, όπως το ζαχαροκάλαμο ή το καλαμπόκι, από την επεξεργασία των οποίων παράγεται αιθανόλη και στη συνέχεια βιοντίζελ⁴. Έτσι, διαμορφώθηκε μεγάλος ανταγωνισμός στην παγκόσμια αγορά των γεωργικών βασικών αγαθών για την παραγωγή βιοκαυσίμων από αυτά, έναντι της ζήτησής τους για την επεξεργασία τροφίμων⁵. Άμεσο αποτέλεσμα αυτού του ανταγωνισμού ήταν η μείωση των εκτάσεων για καλλιέργεια τροφής, η μείωση της παραγωγής ειδών διατροφής, η μεγάλη αύξηση των τιμών των δημητριακών, η αύξηση της κατανάλωσης των αποθεμάτων νερού.
• Χωρίς υπερβολή, ο κυρίαρχος ανθρωπολογικός τύπος, με την κατανάλωση της τροφής του, εκτός των άλλων, διακινδυνεύει και το μέλλον αυτού του πλανήτη «χάρη στη βουλιμία του για χάμπουργκερ»⁶.

Στην πραγματικότητα, η παγκόσμια ζωοεκτροφή είναι ουσιαστικώς αντιπαραγωγική. Χρειάζεται, επομένως, μεγάλη αποανάπτυξη στη ζωοεκτροφή, αποανάπτυξη στην παραγωγή ζωικών προϊόντων, καθώς και στην κατανάλωσή τους. Τα παραπάνω αφορούν και τον ελληνικό αγροδιατροφικό τομέα.

---

^[1] Βλ. «Κρέας εργαστηρίου: οι εταιρείες έτοιμες να το βάλουν στο πιάτο μας», (τελευταία επίσκεψη Φεβρουάριος 2019).

^[2] Λόγω των άθλιων και ανθυγιεινών συνθηκών εκτροφής των ζώων, καθώς και των ορμονών ανάπτυξης και πάχυνσης που τους χορηγούνται για την επιτάχυνση της παραγωγής κρέατος και γάλακτος, ένα σημαντικό ποσοστό της παγκόσμιας παραγωγής αντιβιοτικών (περίπου το 50%) χορηγείται στα εκτρεφόμενα ζώα. Ωστόσο, παρά την τόσο απλόχερη ιατρική «φροντίδα», ασθένειες και επιδημίες, όπως η νόσος των τρελών αγελάδων και των πτηνών, η γρίπη των χοίρων, ο μελιταίος πυρετός, κ.λπ., ξέσπασαν σκορπώντας τον πανικό. Η αφύσικη τροφή που τρώνε τα εκτρεφόμενα ζώα (ιχθυάλευρα, αλεσμένα κόκκαλα, νύχια, τρίχες κ.λπ.), οι άθλιες συνθήκες διαβίωσής τους και η υπερβολική χορήγηση αντιβιοτικών και ορμονών καθιστούν την κατανάλωση κρέατος εντελώς επιβλαβή για την ανθρώπινη υγεία, ενώ οι απάνθρωπες συνθήκες μεταφοράς τους, αλλά και η ίδια η φρικαλέα διαδικασία σφαγής των ζώων θέτουν ζητήματα βιοηθικής. Για τη σφαγή, τη μεταφορά, την επεξεργασία και το μαγείρεμα απαιτείται επίσης σημαντική κατανάλωση ενέργειας.

^[3] Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας, το 70% των παγκόσμιων αποθεμάτων ψαριών υπεραλιεύεται ή έχει ήδη 100% αλιευθεί, καταστρέφοντας ή απειλώντας να καταστραφεί η ζωή εκατομμυρίων ψαράδων ανά τον κόσμο. Τον μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν σήμερα ο λευκός τόνος, ο ξιφίας και ο μπακαλιάρος του Ατλαντικού, ενώ ένα βήμα πριν την εξαφάνιση βρίσκονται είδη όπως τα χέλια, ο κόκκινος τόνος και ένα είδος μικρού καρχαρία.

^[4] Το βιοντίζελ, στην Ευρώπη, προέρχεται από φοινικέλαιο μέχρι και 25%. Αμέτρητα στρέμματα τροπικών δασών έπρεπε να δώσουν τη θέση τους στις φυτείες ελαιοφινίκων, ειδικά στην Ινδονησία και τη Μαλαισία, καταστρέφοντας έτσι τη βάση διαβίωσης πολλών ζωικών και φυτικών ειδών και προκαλώντας τεράστιες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου. Γι’ αυτό, το ευρωπαϊκό κίνημα της αποανάπτυξης, προστασίας του κλίματος και του περιβάλλοντος καλεί τις κυβερνήσεις και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προστατεύσουν τα τροπικά δάση και τους κατοίκους τους και να σταματήσουν την πρόσμειξη φοινικέλαιου στα καύσιμα!

^[5] Στα βενζινάδικα, οι Ευρωπαίοι οδηγοί βάζουν συχνά φοινικέλαιο χωρίς να το γνωρίζουν. Το φοινικέλαιο περιέχεται σε κάθε δεύτερο προϊόν περίπου στα σουπερμάρκετ και είναι σχεδόν αδύνατο να φανταστούμε την καθημερινότητά μας χωρίς αυτό. Αλλά ελάχιστοι γνωρίζουν ότι μεγάλο μέρος των εισαγωγών φοινικέλαιου στην Ευρώπη καταλήγει στο ντεπόζιτο των αυτοκινήτων. Ο λόγος είναι η απαίτηση της ΕΕ να μειωθούν οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου από τα καύσιμα. Το ντίζελ υποτίθεται ότι γίνεται πιο φιλικό προς το περιβάλλον αν μέρος του συνίσταται από φυτικά έλαια. Τεράστιο λάθος! Γιατί η πρόσμειξη φοινικέλαιου στο καύσιμο βλάπτει το περιβάλλον, το κλίμα και τον άνθρωπο. Το βιοντίζελ, μέσω των φυτειών φοινικέλαιου που προέρχονται από τη μετατροπή δασικών περιοχών σε καλλιέργειες, παράγει επίσης τεράστιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, που βλάπτουν όχι μόνο το κλίμα αλλά και την υγεία μας. Με την αποψίλωση των τροπικών δασών όλο και περισσότερα είδη, όπως οι ουρακοτάγκοι, οι ασιατικοί ελέφαντες και οι ρινόκεροι, χάνουν τον ζωτικό τους χώρο. Ειδικά στην Ινδονησία, η κατάσταση γίνεται όλο και πιο απειλητική: οι φυτείες φοινικέλαιου έχουν καταλάβει συνολικά 140 εκατομ. στρέμματα, που αντιστοιχεί σχεδόν στη μισή έκταση της Γερμανίας! Και οι φυτείες αυξάνονται συνεχώς. Αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί!

^[6] Υπάρχει μεγάλο κοινωνικό κόστος στην παραγωγή βιοκαυσίμων, το οποίο μπορούμε να αντιληφθούμε από το γεγονός: για να γεμίσει το ρεζερβουάρ ενός μεγάλου τζίπ με 25 γαλόνια αιθανόλης, θα πρέπει να στερηθεί τροφή ισοδύναμη με 220 κιλά καλαμποκιού, που μπορεί να θρέψει έναν άνθρωπο για ένα χρόνο.

^[7] Singer Peter, Η απελευθέρωση των ζώων, Αντιγόνη, Θεσσαλονίκη 2010.

Πώς θα μπορούσαν να διατραφούν δέκα δισεκατομμύρια άνθρωποι στο μέλλον;

Τι θα μπορούσε να γίνει για να χρησιμοποιηθούν οι πόροι της γης με βιώσιμο τρόπο, ώστε να επαρκούν για όλους χωρίς να βλάπτουν το κλίμα και το περιβάλλον;

Σύμφωνα με μια πρόβλεψη των Ηνωμένων Εθνών, ο παγκόσμιος πληθυσμός θα αυξηθεί κατά δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους μέχρι το 2050 και θα ζουν στον πλανήτη περίπου δέκα δισεκατομμύρια άνθρωποι που θα πρέπει να τρέφονται.

Σύμφωνα με έκθεση του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), του ΟΗΕ, σχεδόν ένας στους δέκα ανθρώπους υποσιτίζονταν το 2019. Ο αριθμός των πεινασμένων ανθρώπων αυξάνεται από το 2014, με μία από τις αιτίες να είναι η κλιματική αλλαγή, αλλά η πανδημία Corona θα έχει επίσης περαιτέρω επιπτώσεις

Στο παρόν, το 38% της παγκόσμιας έκτασης της γης (πέντε δισεκατομμύρια εκτάρια) χρησιμοποιείται για γεωργία, εκ των οποίων το ένα τρίτο είναι καλλιέργειες και τα δύο τρίτα βοσκότοποι.

Υπολογίζεται ότι περίπου το 70% των τροφίμων παράγονται παγκοσμίως από μικροκαλλιεργητές-τριες που έχουν στη διάθεσή τους λιγότερο από δύο εκτάρια γης. Έτσι, οι αγρότες αυτοί δεν μπορούν να δημιουργήσουν αποθέματα και είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και άλλων κρίσεων και συγκρούσεων.

Συνέπειες από την παραγωγή τροφίμων

Σύμφωνα με την έκθεση "Living Planet Report 2020" του WWF, η σημερινή μορφή παραγωγής τροφίμων ευθύνεται για το 80% της αποψίλωσης των δασών, το 70% της απώλειας της βιοποικιλότητας και περίπου το 33% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου[1].

Το 2020, καταστράφηκαν περισσότερες δασικές εκτάσεις παγκοσμίως από κάθε άλλη φορά τα τελευταία 20 χρόνια. Αυτό είναι ιδιαίτερα πικρό όταν συνειδητοποιεί κανείς ότι το ένα τρίτο των τροφίμων που παράγονται παγκοσμίως χάνεται, είτε λόγω ανύπαρκτων αποθηκευτικών εγκαταστάσεων στην αρχή της αλυσίδας ή λόγω ντάμπιγκ τιμών του εμπορικού συστήματος (χωματερές), είτε λόγω της απόρριψης στα σκουπίδια των ακόμα βρώσιμων τροφίμων (ημερομηνία λήξης) στο τέλος της αλυσίδας εφοδιασμού. Σύμφωνα με τον FAO 1,3 δισεκατομμύρια τόνοι βρώσιμων τροφίμων πετιούνται σήμερα χωρίς λόγο. Αυτό αντιστοιχεί σχεδόν στο ένα τρίτο της σημερινής κατανάλωσης τροφίμων. Για πεταμένη τροφή καλλιεργούνται κάθε χρόνο 14 δισεκ. στρέμματα, δηλαδή το 28% των συνολικών καλλιεργούμενων εδαφών.

Ευκαιρία για την αγροοικολογία

Ο όρος αγροοικολογία αναφέρεται σε μια συνολική προσέγγιση που ενσωματώνει όχι μόνο οικονομικές, αλλά και οικολογικές και κοινωνικές αρχές στο σχεδιασμό και την εφαρμογή των γεωργικών και διατροφικών συστημάτων. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ φυτών, ζώων, ανθρώπων και περιβάλλοντος πρέπει να αξιοποιηθούν και να βελτιστοποιηθούν.

Μια τέτοια προσέγγιση ωφελεί ιδιαίτερα τις οικονομικά και κλιματικά μειονεκτούσες περιοχές. Ο στόχος δεν είναι οι υψηλότερες δυνατές αποδόσεις μιας μόνο καλλιέργειας, όπως το σιτάρι ή το καλαμπόκι ανά έκταση, αλλά η μεγαλύτερη δυνατή ποικιλομορφία διαφορετικών καλλιεργειών, φυτών, ζώων, καθώς και δέντρων ή φρακτών που επηρεάζουν θετικά το ένα το άλλο. Αυτή η ποικιλομορφία μπορεί ακόμη και να αυξήσει την παραγωγικότητα, ενώ παράλληλα προάγει τη βιοποικιλότητα και προστατεύει το κλίμα. Εξασφαλίζει επίσης μακροπρόθεσμη ασφάλεια για τους-τις γεωργούς, καθιστώντας τα συστήματα αυτά πιο ανθεκτικά στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Ένα παράδειγμα είναι τα συστήματα αγροδασοπονίας, τα οποία συνδυάζουν την καλλιέργεια και την παραγωγή ξυλείας. Εκεί είναι ήδη προφανές ότι αυτό όχι μόνο αυξάνει την παραγωγικότητα της γης, αλλά και διαφοροποιεί το εισόδημα.

Φιλική προς τη φύση παραγωγή

Τα γεωργικά συστήματα είναι βιώσιμα μόνο εάν προστατεύουν ταυτόχρονα τα οικοσυστήματα και διατηρούν ή ενισχύουν τη βιοποικιλότητα. Επομένως, η πρόκληση είναι να βελτιώσουμε την παραγωγή τροφίμων έτσι ώστε να μην υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητα των οικοσυστημάτων μας και του πλανήτη.

Γι' αυτό πρέπει να απομακρυνθούμε από τη λογική της μεγιστοποίησης της παραγωγής και του κέρδους σε βάρος της φύσης. Να στραφούμε προς τη φιλική προς τη φύση παραγωγή που δεν έρχεται σε αντίθεση με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την προστασία του κλίματος. Είναι επίσης σημαντικό να διατηρηθεί ή να αποκατασταθεί η φυσική γονιμότητα του εδάφους και να βελτιωθούν οι κύκλοι των θρεπτικών συστατικών με αναζωογόνηση των εδαφών (το 52% της καλλιεργήσιμης γης της ΕΕ, για παράδειγμα, θεωρείται ήδη υποβαθμισμένη).

Ιδιαίτερα οι μικρότερες εκμεταλλεύσεις των μικροαγροτών ή της οικογενειακής γεωργίας μπορούν να επωφεληθούν από τις αγροοικολογικές προσεγγίσεις. Πολλά επιτυχημένα παραδείγματα από μειονεκτικές περιφέρειες το δείχνουν ήδη αυτό. Αλλά η μετάβαση προς την αγροοικολογία είναι επίσης χρήσιμη και απαραίτητη και για τις μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις.

 Μετάβαση στην αγροοικολογία με τη βοήθεια πέντε μοχλών

• Ο πρώτος μοχλός είναι η καλύτερη χρήση των πόρων,
• Ο δεύτερος οδηγεί σε μείωση των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων με τη χρήση ωφέλιμων εντόμων αντί φυτοφαρμάκων ή τη χρησιμοποίηση ισχυρών, ανθεκτικών στο στρες σπόρων.
• Ο τρίτος μοχλός αντιπροσωπεύει μια νέα αντίληψη των μεθόδων καλλιέργειας και επομένως είναι το κατώφλι για τη μετατροπή σε αγροοικολογικό σύστημα. Εδώ έχουμε να κάνουμε με τοπικούς πόρους και οικονομικούς κύκλους των μικρών αποστάσεων, με ενθάρρυνση των μικτών καλλιεργειών ή με συνδυασμό γεωργίας και ζωοεκτροφής.
• Τον τέταρτο μοχλό συνιστά, η κοινωνική συνιστώσα που μπαίνει στο παιχνίδι με την αποκατάσταση των δεσμών μεταξύ παραγωγών και πληθυσμού.
• Σαν τελευταίο βήμα, θα χρειασθεί μια παγκόσμια αλλαγή στο σύστημα τροφίμων που να έχει ως στόχο να διασφαλίσει ότι όλοι οι άνθρωποι-και όχι μόνο οι λίγοι του σήμερα- θα έχουν πρόσβαση σε υγιεινά, δίκαια και βιώσιμα παραγόμενα τρόφιμα χωρίς τελικά να καταλήγουν στα σκουπίδια. Στην Ευρώπη, μισό δισεκατομμύριο άνθρωποι θα μπορούσαν να τραφούν το 2050, χωρίς να χρησιμοποιούνται συνθετικά χημικά φυτοφάρμακα και λιπάσματα.

Ο απαραίτητος μετασχηματισμός και οι αγροτικές κοινότητες

Για να ξεφύγουμε από αυτό το αυτοκαταστροφικό σύστημα, οι αγρότες και οι αγρότισσες και οι κοινότητές τους σε όλο τον κόσμο πρέπει να μπορούν να παράγουν με υψηλότερα περιβαλλοντικά και κοινωνικά πρότυπα και να αμείβονται ανάλογα καλύτερα. Άλλωστε, όχι μόνο θα παράγουν τρόφιμα, αλλά θα βοηθούν και στην προστασία των οικοσυστημάτων που τελικά ωφελούν το κοινωνικό σύνολο.

Η προστασία του περιβάλλοντος και του κλίματος πρέπει οπωσδήποτε να ληφθεί υπόψη γενικά στις οικονομικές δραστηριότητες των ανθρώπων και ειδικά των αγροτικών κοινοτήτων. Τα συστήματα φορολογίας και επιδοτήσεων που ισχύουν σήμερα στα πλαίσια των υπαρχόντων κρατών, πρέπει να προσαρμοστούν έτσι ώστε οι φιλικές προς το περιβάλλον και το κλίμα πρακτικές στην παραγωγή τροφίμων σε όλο τον κόσμο να προσφέρουν οικονομικό πλεονέκτημα και να είναι ελκυστικές για τους παραγωγούς, σε όλη την περίοδο μετάβασης προς την αγροοικολογία και την κοινοτική οργάνωση της κοινωνίας.

Για μια τέτοια ριζική αλλαγή των μεθόδων καλλιέργειας και εκτροφής καθώς και του τρόπου διατροφής μας θα απαιτηθούν σαφώς θεμελιώδεις αλλαγές.  Οι τρέχουσες πολιτικές κατά των αγροτογεωργών, όπως οι νόμοι που ευνοούν την ιδιωτικοποίηση και την μονοπώληση των σπόρων και οι κανονισμοί για την προστασία των εταιρειών, οι οποίοι έχουν εξοντώσει τα παραδοσιακά συστήματα τροφίμων, θα έπρεπε να καταργηθούν. Οι υπάρχουσες τάσεις για αυξημένη συγκέντρωση της γης και για επέκταση της βιομηχανικής γεωργίας θα πρέπει να αντιστραφούν. Θα χρειασθεί:

• Εκατομμύρια γεωργών -αγροτικών κοινοτήτων θα πρέπει να αποκτήσουν τη δυνατότητα να κάνουν τις απαραίτητες αμειψισπορές, να οργανώνουν την αγρανάπαυση και να δημιουργούν βοσκότοπους, ώστε να μπορούν να επιστρέφουν στο έδαφος πάνω από 7 δισεκατομμύρια τόνους οργανικής ουσίας κάθε χρόνο.
• Προώθηση υγιούς και βιώσιμης ενεργειακής πολιτικής. Αυτό περιλαμβάνει κατανάλωση λιγότερης ενέργειας, παραγωγή βιοαερίου και ηλιακής ενέργειας στα αγροκτήματα - και όχι σε μεγάλο βαθμό προώθηση της παραγωγής βιοντίζελ, όπως συμβαίνει σήμερα.
• Εφαρμογή γεωργικών και εμπορικών πολιτικών σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο για την υποστήριξη της τοπικής παραγωγής- διανομής-αγοράς-κατανάλωσης τροφίμων με στόχο την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αυτοδυναμία –αυτάρκεια των περιοχών
• «Από-ανάπτυξη» στη παραγωγή κρέατος για μια ζωοεκτροφή στα πλαίσια ολοκληρωμένων αγροκτημάτων. Αποανάπτυξη στις ιχθυοκαλλιέργειες -υδατο καλλιέργειες 

Με τον οικολογικά και κοινωνικά συμβατό σχεδιασμό της γεωργίας και της παραγωγής τροφίμων, προστατεύονται τα οικοσυστήματα και συνεπώς και η βιοποικιλότητα. Έτσι καθίστανται δυνατές οι προσαρμογές στην κλιματική αλλαγή και βελτιώνεται η κοινωνικοοικονομική κατάσταση των αγροτών και των αγροτικών κοινοτήτων. Προστατεύοντας το κλίμα και το περιβάλλον θα μπορούν να εξασφαλίσουν τρόφιμα για δέκα δισεκατομμύρια ανθρώπους.

Εάν τρώγαμε λιγότερο κρέας και αντ' αυτού περισσότερα τρόφιμα φυτικής προέλευσης, θα γινόταν ένα πρώτο σημαντικό βήμα για τη διασφάλιση της παγκόσμιας επισιτιστικής ασφάλειας και, ταυτόχρονα, για την προστασία του περιβάλλοντος και του κλίματος.

Ειδικότερα για τον Ελληνικό αγροδιατροφικό τομέα

Για μια αντιμετώπιση της επισιτιστικής κρίσης που έρχεται, αλλά και για μια απασχόληση μεγαλύτερου ποσοστού του πληθυσμού, η παραγωγή ποιοτικών διατροφικών αγαθών από τις εναλλακτικές καλλιέργειες των ντόπιων «χρυσοφόρων» φυτών, αλλά και γεωργικών αγαθών για δευτερογενή μεταποίηση και κλωστουφαντουργία, θα ικανοποιούσε βασικές ανάγκες του ντόπιου πληθυσμού και θα εξασφάλιζε βιώσιμο εισόδημα για τους εργαζόμενους στον τομέα. Η μετάβαση που πρέπει να γίνει από τους Έλληνες αγρότες δεν έχει να κάνει με τη στροφή σε εξεζητημένα ανταγωνιστικά προϊόντα-που προτείνουν οι κάθε λογής τεχνοκράτες σήμερα- αλλά σε καλλιέργειες που θα εξασφαλίσουν την διατροφική ασφάλεια του πληθυσμού και την όσο γίνεται μεγαλύτερη αυτάρκεια για τις τοπικές κοινωνίες, καθώς και την προστασία του περιβάλλοντος-τοπικών οικοσυστημάτων και φυσικά του κλίματος.

 Για να γίνει βέβαια αυτή η στροφή χρειάζεται  να αναπτυχθεί και ένα κίνημα νέων αγροτών-οικογεωργών στο πλαίσιο ενός ισχυρού, κοινού και πάνω από όλα χειραφετικού κοινωνικού κινήματος.

---

[1] Το συνολικό παγκόσμιο αγροτοδιατροφικό σύστημα, δηλαδή αν στην παραγωγή προσθέσουμε τη συντήρηση, τη συσκευασία, την ψύξη, τις μεταφορές γεωργ. προϊόντων, τη διανομή τους στα σουπερμάρκετς κ.λπ., είναι υπεύθυνο σχεδόν για το 50% του φαινομένου του «θερμοκηπίου».