Πώς θα μπορούσαν να διατραφούν δέκα δισεκατομμύρια άνθρωποι στο μέλλον;

Τι θα μπορούσε να γίνει για να χρησιμοποιηθούν οι πόροι της γης με βιώσιμο τρόπο, ώστε να επαρκούν για όλους χωρίς να βλάπτουν το κλίμα και το περιβάλλον;

Σύμφωνα με μια πρόβλεψη των Ηνωμένων Εθνών, ο παγκόσμιος πληθυσμός θα αυξηθεί κατά δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους μέχρι το 2050 και θα ζουν στον πλανήτη περίπου δέκα δισεκατομμύρια άνθρωποι που θα πρέπει να τρέφονται.

Σύμφωνα με έκθεση του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), του ΟΗΕ, σχεδόν ένας στους δέκα ανθρώπους υποσιτίζονταν το 2019. Ο αριθμός των πεινασμένων ανθρώπων αυξάνεται από το 2014, με μία από τις αιτίες να είναι η κλιματική αλλαγή, αλλά η πανδημία Corona θα έχει επίσης περαιτέρω επιπτώσεις

Στο παρόν, το 38% της παγκόσμιας έκτασης της γης (πέντε δισεκατομμύρια εκτάρια) χρησιμοποιείται για γεωργία, εκ των οποίων το ένα τρίτο είναι καλλιέργειες και τα δύο τρίτα βοσκότοποι.

Υπολογίζεται ότι περίπου το 70% των τροφίμων παράγονται παγκοσμίως από μικροκαλλιεργητές-τριες που έχουν στη διάθεσή τους λιγότερο από δύο εκτάρια γης. Έτσι, οι αγρότες αυτοί δεν μπορούν να δημιουργήσουν αποθέματα και είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και άλλων κρίσεων και συγκρούσεων.

Συνέπειες από την παραγωγή τροφίμων

Σύμφωνα με την έκθεση "Living Planet Report 2020" του WWF, η σημερινή μορφή παραγωγής τροφίμων ευθύνεται για το 80% της αποψίλωσης των δασών, το 70% της απώλειας της βιοποικιλότητας και περίπου το 33% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου[1].

Το 2020, καταστράφηκαν περισσότερες δασικές εκτάσεις παγκοσμίως από κάθε άλλη φορά τα τελευταία 20 χρόνια. Αυτό είναι ιδιαίτερα πικρό όταν συνειδητοποιεί κανείς ότι το ένα τρίτο των τροφίμων που παράγονται παγκοσμίως χάνεται, είτε λόγω ανύπαρκτων αποθηκευτικών εγκαταστάσεων στην αρχή της αλυσίδας ή λόγω ντάμπιγκ τιμών του εμπορικού συστήματος (χωματερές), είτε λόγω της απόρριψης στα σκουπίδια των ακόμα βρώσιμων τροφίμων (ημερομηνία λήξης) στο τέλος της αλυσίδας εφοδιασμού. Σύμφωνα με τον FAO 1,3 δισεκατομμύρια τόνοι βρώσιμων τροφίμων πετιούνται σήμερα χωρίς λόγο. Αυτό αντιστοιχεί σχεδόν στο ένα τρίτο της σημερινής κατανάλωσης τροφίμων. Για πεταμένη τροφή καλλιεργούνται κάθε χρόνο 14 δισεκ. στρέμματα, δηλαδή το 28% των συνολικών καλλιεργούμενων εδαφών.

Ευκαιρία για την αγροοικολογία

Ο όρος αγροοικολογία αναφέρεται σε μια συνολική προσέγγιση που ενσωματώνει όχι μόνο οικονομικές, αλλά και οικολογικές και κοινωνικές αρχές στο σχεδιασμό και την εφαρμογή των γεωργικών και διατροφικών συστημάτων. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ φυτών, ζώων, ανθρώπων και περιβάλλοντος πρέπει να αξιοποιηθούν και να βελτιστοποιηθούν.

Μια τέτοια προσέγγιση ωφελεί ιδιαίτερα τις οικονομικά και κλιματικά μειονεκτούσες περιοχές. Ο στόχος δεν είναι οι υψηλότερες δυνατές αποδόσεις μιας μόνο καλλιέργειας, όπως το σιτάρι ή το καλαμπόκι ανά έκταση, αλλά η μεγαλύτερη δυνατή ποικιλομορφία διαφορετικών καλλιεργειών, φυτών, ζώων, καθώς και δέντρων ή φρακτών που επηρεάζουν θετικά το ένα το άλλο. Αυτή η ποικιλομορφία μπορεί ακόμη και να αυξήσει την παραγωγικότητα, ενώ παράλληλα προάγει τη βιοποικιλότητα και προστατεύει το κλίμα. Εξασφαλίζει επίσης μακροπρόθεσμη ασφάλεια για τους-τις γεωργούς, καθιστώντας τα συστήματα αυτά πιο ανθεκτικά στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Ένα παράδειγμα είναι τα συστήματα αγροδασοπονίας, τα οποία συνδυάζουν την καλλιέργεια και την παραγωγή ξυλείας. Εκεί είναι ήδη προφανές ότι αυτό όχι μόνο αυξάνει την παραγωγικότητα της γης, αλλά και διαφοροποιεί το εισόδημα.

Φιλική προς τη φύση παραγωγή

Τα γεωργικά συστήματα είναι βιώσιμα μόνο εάν προστατεύουν ταυτόχρονα τα οικοσυστήματα και διατηρούν ή ενισχύουν τη βιοποικιλότητα. Επομένως, η πρόκληση είναι να βελτιώσουμε την παραγωγή τροφίμων έτσι ώστε να μην υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητα των οικοσυστημάτων μας και του πλανήτη.

Γι' αυτό πρέπει να απομακρυνθούμε από τη λογική της μεγιστοποίησης της παραγωγής και του κέρδους σε βάρος της φύσης. Να στραφούμε προς τη φιλική προς τη φύση παραγωγή που δεν έρχεται σε αντίθεση με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την προστασία του κλίματος. Είναι επίσης σημαντικό να διατηρηθεί ή να αποκατασταθεί η φυσική γονιμότητα του εδάφους και να βελτιωθούν οι κύκλοι των θρεπτικών συστατικών με αναζωογόνηση των εδαφών (το 52% της καλλιεργήσιμης γης της ΕΕ, για παράδειγμα, θεωρείται ήδη υποβαθμισμένη).

Ιδιαίτερα οι μικρότερες εκμεταλλεύσεις των μικροαγροτών ή της οικογενειακής γεωργίας μπορούν να επωφεληθούν από τις αγροοικολογικές προσεγγίσεις. Πολλά επιτυχημένα παραδείγματα από μειονεκτικές περιφέρειες το δείχνουν ήδη αυτό. Αλλά η μετάβαση προς την αγροοικολογία είναι επίσης χρήσιμη και απαραίτητη και για τις μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις.

 Μετάβαση στην αγροοικολογία με τη βοήθεια πέντε μοχλών

• Ο πρώτος μοχλός είναι η καλύτερη χρήση των πόρων,
• Ο δεύτερος οδηγεί σε μείωση των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων με τη χρήση ωφέλιμων εντόμων αντί φυτοφαρμάκων ή τη χρησιμοποίηση ισχυρών, ανθεκτικών στο στρες σπόρων.
• Ο τρίτος μοχλός αντιπροσωπεύει μια νέα αντίληψη των μεθόδων καλλιέργειας και επομένως είναι το κατώφλι για τη μετατροπή σε αγροοικολογικό σύστημα. Εδώ έχουμε να κάνουμε με τοπικούς πόρους και οικονομικούς κύκλους των μικρών αποστάσεων, με ενθάρρυνση των μικτών καλλιεργειών ή με συνδυασμό γεωργίας και ζωοεκτροφής.
• Τον τέταρτο μοχλό συνιστά, η κοινωνική συνιστώσα που μπαίνει στο παιχνίδι με την αποκατάσταση των δεσμών μεταξύ παραγωγών και πληθυσμού.
• Σαν τελευταίο βήμα, θα χρειασθεί μια παγκόσμια αλλαγή στο σύστημα τροφίμων που να έχει ως στόχο να διασφαλίσει ότι όλοι οι άνθρωποι-και όχι μόνο οι λίγοι του σήμερα- θα έχουν πρόσβαση σε υγιεινά, δίκαια και βιώσιμα παραγόμενα τρόφιμα χωρίς τελικά να καταλήγουν στα σκουπίδια. Στην Ευρώπη, μισό δισεκατομμύριο άνθρωποι θα μπορούσαν να τραφούν το 2050, χωρίς να χρησιμοποιούνται συνθετικά χημικά φυτοφάρμακα και λιπάσματα.

Ο απαραίτητος μετασχηματισμός και οι αγροτικές κοινότητες

Για να ξεφύγουμε από αυτό το αυτοκαταστροφικό σύστημα, οι αγρότες και οι αγρότισσες και οι κοινότητές τους σε όλο τον κόσμο πρέπει να μπορούν να παράγουν με υψηλότερα περιβαλλοντικά και κοινωνικά πρότυπα και να αμείβονται ανάλογα καλύτερα. Άλλωστε, όχι μόνο θα παράγουν τρόφιμα, αλλά θα βοηθούν και στην προστασία των οικοσυστημάτων που τελικά ωφελούν το κοινωνικό σύνολο.

Η προστασία του περιβάλλοντος και του κλίματος πρέπει οπωσδήποτε να ληφθεί υπόψη γενικά στις οικονομικές δραστηριότητες των ανθρώπων και ειδικά των αγροτικών κοινοτήτων. Τα συστήματα φορολογίας και επιδοτήσεων που ισχύουν σήμερα στα πλαίσια των υπαρχόντων κρατών, πρέπει να προσαρμοστούν έτσι ώστε οι φιλικές προς το περιβάλλον και το κλίμα πρακτικές στην παραγωγή τροφίμων σε όλο τον κόσμο να προσφέρουν οικονομικό πλεονέκτημα και να είναι ελκυστικές για τους παραγωγούς, σε όλη την περίοδο μετάβασης προς την αγροοικολογία και την κοινοτική οργάνωση της κοινωνίας.

Για μια τέτοια ριζική αλλαγή των μεθόδων καλλιέργειας και εκτροφής καθώς και του τρόπου διατροφής μας θα απαιτηθούν σαφώς θεμελιώδεις αλλαγές.  Οι τρέχουσες πολιτικές κατά των αγροτογεωργών, όπως οι νόμοι που ευνοούν την ιδιωτικοποίηση και την μονοπώληση των σπόρων και οι κανονισμοί για την προστασία των εταιρειών, οι οποίοι έχουν εξοντώσει τα παραδοσιακά συστήματα τροφίμων, θα έπρεπε να καταργηθούν. Οι υπάρχουσες τάσεις για αυξημένη συγκέντρωση της γης και για επέκταση της βιομηχανικής γεωργίας θα πρέπει να αντιστραφούν. Θα χρειασθεί:

• Εκατομμύρια γεωργών -αγροτικών κοινοτήτων θα πρέπει να αποκτήσουν τη δυνατότητα να κάνουν τις απαραίτητες αμειψισπορές, να οργανώνουν την αγρανάπαυση και να δημιουργούν βοσκότοπους, ώστε να μπορούν να επιστρέφουν στο έδαφος πάνω από 7 δισεκατομμύρια τόνους οργανικής ουσίας κάθε χρόνο.
• Προώθηση υγιούς και βιώσιμης ενεργειακής πολιτικής. Αυτό περιλαμβάνει κατανάλωση λιγότερης ενέργειας, παραγωγή βιοαερίου και ηλιακής ενέργειας στα αγροκτήματα - και όχι σε μεγάλο βαθμό προώθηση της παραγωγής βιοντίζελ, όπως συμβαίνει σήμερα.
• Εφαρμογή γεωργικών και εμπορικών πολιτικών σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο για την υποστήριξη της τοπικής παραγωγής- διανομής-αγοράς-κατανάλωσης τροφίμων με στόχο την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αυτοδυναμία –αυτάρκεια των περιοχών
• «Από-ανάπτυξη» στη παραγωγή κρέατος για μια ζωοεκτροφή στα πλαίσια ολοκληρωμένων αγροκτημάτων. Αποανάπτυξη στις ιχθυοκαλλιέργειες -υδατο καλλιέργειες 

Με τον οικολογικά και κοινωνικά συμβατό σχεδιασμό της γεωργίας και της παραγωγής τροφίμων, προστατεύονται τα οικοσυστήματα και συνεπώς και η βιοποικιλότητα. Έτσι καθίστανται δυνατές οι προσαρμογές στην κλιματική αλλαγή και βελτιώνεται η κοινωνικοοικονομική κατάσταση των αγροτών και των αγροτικών κοινοτήτων. Προστατεύοντας το κλίμα και το περιβάλλον θα μπορούν να εξασφαλίσουν τρόφιμα για δέκα δισεκατομμύρια ανθρώπους.

Εάν τρώγαμε λιγότερο κρέας και αντ' αυτού περισσότερα τρόφιμα φυτικής προέλευσης, θα γινόταν ένα πρώτο σημαντικό βήμα για τη διασφάλιση της παγκόσμιας επισιτιστικής ασφάλειας και, ταυτόχρονα, για την προστασία του περιβάλλοντος και του κλίματος.

Ειδικότερα για τον Ελληνικό αγροδιατροφικό τομέα

Για μια αντιμετώπιση της επισιτιστικής κρίσης που έρχεται, αλλά και για μια απασχόληση μεγαλύτερου ποσοστού του πληθυσμού, η παραγωγή ποιοτικών διατροφικών αγαθών από τις εναλλακτικές καλλιέργειες των ντόπιων «χρυσοφόρων» φυτών, αλλά και γεωργικών αγαθών για δευτερογενή μεταποίηση και κλωστουφαντουργία, θα ικανοποιούσε βασικές ανάγκες του ντόπιου πληθυσμού και θα εξασφάλιζε βιώσιμο εισόδημα για τους εργαζόμενους στον τομέα. Η μετάβαση που πρέπει να γίνει από τους Έλληνες αγρότες δεν έχει να κάνει με τη στροφή σε εξεζητημένα ανταγωνιστικά προϊόντα-που προτείνουν οι κάθε λογής τεχνοκράτες σήμερα- αλλά σε καλλιέργειες που θα εξασφαλίσουν την διατροφική ασφάλεια του πληθυσμού και την όσο γίνεται μεγαλύτερη αυτάρκεια για τις τοπικές κοινωνίες, καθώς και την προστασία του περιβάλλοντος-τοπικών οικοσυστημάτων και φυσικά του κλίματος.

 Για να γίνει βέβαια αυτή η στροφή χρειάζεται  να αναπτυχθεί και ένα κίνημα νέων αγροτών-οικογεωργών στο πλαίσιο ενός ισχυρού, κοινού και πάνω από όλα χειραφετικού κοινωνικού κινήματος.

---

[1] Το συνολικό παγκόσμιο αγροτοδιατροφικό σύστημα, δηλαδή αν στην παραγωγή προσθέσουμε τη συντήρηση, τη συσκευασία, την ψύξη, τις μεταφορές γεωργ. προϊόντων, τη διανομή τους στα σουπερμάρκετς κ.λπ., είναι υπεύθυνο σχεδόν για το 50% του φαινομένου του «θερμοκηπίου».