Επιστροφή προς τα ... μπρος!

Επιστροφή προς τα ... μπρος!

ΕΝΑΣ ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΦΙΚΤΟΣ

ΕΝΑΣ ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΦΙΚΤΟΣ
ΝΑ ΘΕΜΕΛΕΙΏΣΟΥΜΕ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΌ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉΣ ΙΣΌΤΗΤΑΣ

Αποανάπτυξη-Τοπικοποίηση -Αυτονομία- Άμεση Δημοκρατία-Ομοσπονδιακός Κοινοτισμός

Τον Μάιο του 2020, μια ομάδα περισσότερων από 1.100 υποστηρικτών της «Αποανάπτυξης», υπέγραψε ένα μανιφέστο καλώντας τις κυβερνήσεις να αδράξουν την ευκαιρία και να στραφούν προς ένα «ριζικά διαφορετικό είδος κοινωνίας, αντί να προσπαθούν απεγνωσμένα να θέσουν ξανά σε λειτουργία την «καταστροφική ανάπτυξη». Η Συνδημία του κοροναϊού δείχνει ότι θα χρειασθεί να γίνουν μεγάλες αλλαγές, αν δεν θέλουμε να πάμε στην κατάρρευση! Ειδικά για την μετά-COVID Ελλάδα: Για να ξεφύγει η χώρα από τη μέγγενη των χρεών, από την φτωχοποίηση και το πολιτισμικό αδιέξοδο, καθώς και από την κατάθλιψη και την μεμψιμοιρία στην οποία έχει πέσει ο πληθυσμός της-ιδίως μετά το σοκ της πανδημίας και τον εγκλεισμό του στα σπίτια- θα χρειασθεί, μετά το πέρασμα της καταιγίδας, να αναπτερωθεί το ηθικό του μέσα από μια στροφή προς μια ενδογενή παραγωγική ανασυγκρότηση . Εφαλτήρας μπορεί να γίνει ο αγροδιατροφικός τομέας και στη συνέχεια ο μεταποιητικός ένδυσης- υπόδησης, ο ενεργειακός και ο ήπιος ποιοτικός τουρισμός να την συμπληρώσουν. Είναι μια εναλλακτική στη σημερινή κυρίαρχη κατεύθυνση, που δεν χρειάζονται κεφάλαια, ξένες επενδύσεις, χωροταξικά σχέδια, υπερτοπικές συγκεντρώσεις, μεγαλεπήβολα και εξουθενωτικά μεγέθη και ρυθμούς. Η κατεύθυνση της Αποανάπτυξης-Τοπικοποίησης -Αυτονομίας- Άμεσης Δημοκρατίας-Ομοσπονδιακού Κοινοτισμού θα μπορούσε να είναι η διέξοδος για την χώρα, στην μετά-COVID εποχή!

Παρασκευή 27 Μαΐου 2022

Η έννοια του Κοινοτισμού είναι κομβική σήμερα

 Γιατί στις σημερινές συνθήκες, και λόγω των πολλαπλών κρίσεων που αφορούν και την ίδια τη δομή του καπιταλιστικού συστήματος σε παγκόσμιο επίπεδο, το κοινοτικό πνεύμα και ο κοινοτισμός έχει επανέλθει σε όλο τον κόσμο και διαμορφώνεται- κυρίως και προς το παρόν- με τη συλλογική υπόσταση των «κοινοτήτων του αγώνα» και των «κοινοτήτων του κινδύνου». Η κοινωνία των «από κάτω», εκείνων δηλαδή που βρίσκονται σε κίνδυνο και είναι τα θύματα της παγκοσμιοποίησης και των κρατών, δημιουργούν εγχειρήματα κοινοτισμού και κοινοτικές σχέσεις μεταξύ τους. Η παράδοση του κοινοτισμού που εμφανίζεται, υποχωρεί και ξαναεμφανίζεται-ιδίως στις δύσκολες συνθήκες, δημιούργησε π.χ. στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων, πάνω από 3.000 καταγεγραμμένα κοινοτικά εγχειρήματα, με διάφορες κουλτούρες στα πλαίσιά τους.

Αυτό που δεν κατάφερε το κίνημα του σύγχρονου κοινοτισμού, ήταν να αναπτύξει παράλληλα και αντι-θεσμούς απέναντι των επικρατούντων υφιστάμενων θεσμών, έτσι ώστε να μπορεί να συσταθεί μία δύναμη δυαδικής εξουσίας, αποκεντρωμένη, ομοσπονδιακή και προερχόμενη από τους πολίτες, ώστε αυτή να αποκτήσει τον έλεγχο της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, τον  οποίο έλεγχο εξακολουθεί προς το παρόν να κρατά για τον εαυτό του το συγκεντρωτικό, γραφειοκρατικό εθνικό κράτος. Για να δημιουργήσουμε τέτοιους αντι-θεσμούς στις σημερινές συνθήκες του άκρατου ατομικισμού είναι πολύ δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο. Είναι πολύ δύσκολο να οργανώσουμε μια πραγματική δημοκρατική πολιτεία, αλλά και δυσκολότερο να τη διατηρήσουμε, όπως συμβαίνει με όλα τα πράγματα. Το ζήτημα της επαναστατικής αλλαγής και στα μέρη μας, προϋποθέτει την αποκέντρωση σε κοινότητες, δήμους και περιφέρειες και τη δικτύωσή τους σε ανακλητά συμβούλια.

Ο κόσμος του αγώνα, συρρικνωμένος πάλι σήμερα σε σχέση με λίγα χρόνια πριν, αλλά υπαρκτός και επίμονα δραστήριος, στρέφεται καθημερινά-ιδίως στα πλαίσια και της επιδημιολογικής κρίσης, αλλά και κατά και μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του περσινού καλοκαιριού όπου π.χ. στη Β. Εύβοια εκφράσθηκε η αλληλεγγύη και το κοινοτικό πνεύμα ακόμα και με συνελεύσεις ντόπιων και αλληλέγγυων- στρέφεται λοιπόν όλο και περισσότερο στην έννοια της Κοινότητας μέσα από μια θολή προσέγγιση της εικόνας της. Η υιοθέτηση της έννοιας θα επιταχυνθεί στα επόμενα χρόνια, γιατί θα καλύπτει πολλές προσεγγίσεις και ανάγκες για συλλογική πραχτική και δράση.

Στην Ελλάδα της επιδημιολογικής κρίσης άρχισαν να χρησιμοποιούν τον όρο Κοινότητα και να μιλάνε για την αναγκαιότητα επιστροφής στην έννοιά της, ακόμα και καθεστωτικοί πολιτικοί και κονδυλοφόροι( π.χ. «Με ατομική ευθύνη να κρατάμε τα μέτρα και να εμβολιασθούμε για να προστατέψουμε την κοινότητα από τον ιό». λένε: αυτοί βέβαια εννοούν την «κοινότητα των υπηκόων» και όχι την κοινότητα των αυτόνομων πολιτών).

Ο σύγχρονος αναδυόμενος Κοινοτισμός δεν μπορεί να κοιτάζει μόνο προς τα πίσω. Επιστροφή μεν στον Κοινοτισμό, αλλά...προς τα μπρος!
Δεν μπορεί να είναι επιλογή μας οι κοινότητες των προεστών και των κοτζαμπάσηδων της Τουρκοκρατίας, ούτε οι κοινότητες του προέδρου και του κοινοτικού συμβουλίου της νεοελληνικής πραγματικότητας μέχρι πριν καταργηθούν από τους νόμους « Καποδίστρια-Καλλικράτη».


Στο επίπεδο της κοινωνικής οργάνωσης δεν μπορεί η προοπτική να είναι πάλι το κεντρικό εθνικό κράτος, το οποίο έχει ξεπερασθεί από της συνθήκες της παγκοσμιοποίησης του καπιταλισμού, αλλά η Κοινότητα των Κοινοτήτων (Κ.τΚ)., με τη μορφή του δημοκρατικού ομοσπονδιακού Κοινοτισμού. 

Ο κοινοτισμός και η άμεση δημοκρατία με την ομοσπονδιακή μορφή, αποτελεί σήμερα την ιδέα που μπορεί, όσο πιθανώς καμία άλλη, να εδαφικοποιήσει ταυτόχρονα σε τοπικό/γεωγραφικό αλλά και οικουμενικό/φαντασιακό επίπεδο την έννοια του κοινωνικού αυτοκαθορισμού.

Οι κοινοτικοί δεσμοί και σχέσεις σήμερα δεν στηρίζονται μόνο στην έννοια της χωρικής εγγύτητας-αν και αποτελεί βασική προϋπόθεση-αλλά διέπονται περισσότερο από τις κοινές πολιτισμικές, κοινωνικές και πολιτικές αξίες. Προς αυτή την κατεύθυνση ζητούμενο είναι να δημιουργηθούν εκείνοι οι κοινοτικοί δεσμοί-θεσμοί που θα βρίσκουν έδαφος στο κοινωνικό πεδίο και θα διαμορφώνουν σταδιακά και τη νέα κοινωνική πραγματικότητα. Τον σημαντικότερο ρόλο σε αυτή την καθημερινή ύφανση-διαμόρφωση του κοινοτικού σχεδίου θα τον έχουν τα πρόσωπα. Τα πολύπλευρα-και όχι μονοδιάστατα- εκείνα υποκείμενα ενός νέου κοινοτικού ανθρωπολογικού τύπου που αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για δημιουργία και συμμετοχή σε κοινοτικά εγχειρήματα.

Κύκλοι προσώπων-πρωτοβουλίες πολιτών με αρχικές γενικές συμφωνίες ως προς τους σκοπούς και τα μέσα υλοποίησης, σε ανοιχτούς χώρους συνάντησης-συζήτησης για διεύρυνσή τους αλλά και παραπέρα διερεύνησης δυνατοτήτων, θα είναι ο εφαλτήρας για την από τα κάτω διαμόρφωση ενός προγράμματος υπέρβασης του καπιταλιστικού κοινωνικού σχηματισμού και του κεντρικού αυταρχικού κράτους.

Η Τοπική Κοινότητα) θα είναι το κύτταρο της άμεσης δημοκρατίας, είτε αυτή είναι της υπαίθρου, είτε πρόκειται για μια αστική κοινότητα σε κάποια ελληνική πόλη.
Οι δομές της Κοινότητας που θα αγαπήσουμε: Καταρχήν, μια χωρική κοινότητα, της υπαίθρου ή της πόλης, δεν είναι μόνο ο λειτουργικός τόπος της καθημερινής ζωής και διαμονής. Είναι ταυτόχρονα και ένα πολιτικό σώμα πολιτών που αποφασίζει για τα μικρά και τα μεγάλα προβλήματα που τους απασχολούν. Εδώ έχει λοιπόν εφαρμογή αυτό που πρέπει να εκφράζει με την κυριολεκτική σημασία της η λέξη πολιτική. Εδώ η γενική έννοια της κοινωνίας μπορεί να πάρει μια πιο συγκεκριμένη μορφή. Αυτή της τοπικής κοινωνίας, της κοινωνίας των πολιτών με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου. Των ενεργών και συμμετεχόντων σε συνελεύσεις πολιτών, που προσπαθούν να δημιουργήσουν μια δημόσια σφαίρα στην οποία να υπάρχει μια ορθολογική , δημιουργική και ηθική αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Να δημιουργήσουν ένα δήμο των πολιτών και όχι του δημοτικού συμβουλίου, των συνοικιακών και δημοτικών συνελεύσεων και όχι της δημαρχίας και αντιδημαρχίας, την ομοσπονδιακή ένωση των δήμων σε περιφέρεια και όχι του πάλε ποτέ νομάρχη ή του σημερινού αντιπεριφεριάρχη και περιφερειάρχη. Θα στηριχθεί βασικά σε γενικές συνελεύσεις, θεματικές συνελεύσεις και φόρα, συμβούλια όπως για παράδειγμα του πολιτισμού, υγείας, πρόνοιας- κοινωνικής προστασίας-ισότητας, προστασίας περιβάλλοντος, ενεργειακού εφοδιασμού, νεολαίας κ.λ.π. Θα στηριχθεί στην έννοια του συλλογικού πολίτη και του ανακλητού εκπροσώπου.

Οι κοινότητες της υπαίθρου θα πρέπει να έχουν την αυτονομία τους και να λειτουργούν με γενικές συνελεύσεις και το εκλεγόμενο κάθε φορά ανακλητό Συμβούλιο Κοινότητας(Σ.Κ.).


 Μέχρι και 10 τέτοιες κοινότητες μπορούν π.χ. να αποτελούν έναν ιδιαίτερο δήμο.


Στα πλαίσια μιας Χωρικής Ενότητας(Χ.Ε.), σε μια πόλη, η αστική κοινότητα αυτοοργανώνεται από τα νοικοκυριά ενός δρόμου ή ενός τετραγώνου1 που λειτουργεί με συνέλευση μελών και εκλέγει το Σ.Κ. Όλες οι κοινότητες μιας γειτονιάς συμμετέχουν στη συνέλευση γειτονιάς(Σ.Γ.) και εκλέγουν το Συνοικιακό Συμβούλιο(Σ.Σ.). Όλα τα Σ.Σ. συμμετέχουν στη συνέλευση του Δήμου της πόλης για τον συμμετοχικό προγραμματισμό-προϋπολογισμό και τον κοινωνικό έλεγχο και εκλέγουν το Συμβούλιο του Δήμου(Σ.Δ.).

Οι μεγάλες πόλεις χωρίζονται σε περισσότερους δήμους, ανάλογα με τον πληθυσμό (μπορούμε να επιλέξουμε για παράδειγμα δήμους των 50.000 κατοίκων). Στις μεγάλες λοιπόν πόλεις μπορεί να δημιουργηθεί και ένα τέταρτο επίπεδο διαβούλευσης, η Συνέλευση Πόλης(Σ.Π.) που εκλέγει και το Συμβούλιο Πόλης(Σ.Π.) και μαζί με τα συμβούλια των υπαίθριων και των αστικών δήμων συμμετέχουν στη συνέλευση της Χ.Ε. Εδώ παίρνονται αποφάσεις για όλα τα ζητήματα που απασχολούν την Χ.Ε. και εκλέγεται το Συμβούλιο της Χωρικής Ενότητας(Σ.Χ.Ε.) για τη συμμετοχή στην Ομοσπονδία των Χ.Ε. της επικράτειας, δηλαδή στη συνέλευση της Κ.τΚ., που στην ουσία θα αντικαταστήσει το σημερινό κοινοβούλιο της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, όταν θεσμισθεί ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, αυτό της άμεσης δημοκρατίας της Κ.τΚ.


Στη διεκδίκηση της θεσμοθέτησης της παραπάνω διαδικασίας στους υπάρχοντες δήμους, μπορούν να βοηθήσουν ανάλογες Τοπικές Κινήσεις Πολιτών με τα χαρακτηριστικά της «δημοκρατίας εν δράσει», όπως αναφερθήκαμε και πιο πάνω. Οι Τοπικές Κινήσεις Πολιτών δρουν μακροπρόθεσμα προς την κατεύθυνση θεσμοθέτησης συνελεύσεων και ανακλητών συμβουλίων σε επίπεδο υπαίθριας χωρικής κοινότητας, κοινότητας δρόμου ή τετραγώνου ή συνοικίας στις πόλεις, καθώς και δήμων ή περιφερειών.
Ένα τέτοιο Σύστημα Συμβουλίων (χωρικών ή θεματικών, στην αρχή με κύριο χαρακτηριστικό την αντίσταση στο υπάρχον και στη συνέχεια τη διαμόρφωση προγράμματος μετάβασης), καθώς θα αναπτύσσεται εξελισσόμενο από βαθμίδα σε βαθμίδα, θα αποτελέσει τον πολιτικό κορμό για τη μετάβαση σε μια κοινωνία της Κοινότητας των Κοινοτήτων και θα πρέπει να ενεργοποιήσει και να εμπλέξει όσο γίνεται μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού στις διεργασίες του, ώστε το πρόγραμμα μετάβασης που θα αναπτύξει να είναι όσο γίνεται πιο αντιπροσωπευτικό.


Μια τέτοια δομή θα μπορούσε να εκφράσει την άμεση συμβουλιακή κοινωνική και οικολογική δημοκρατία στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, έως ότου αυτή η δομή λειτουργώντας για μεγάλο διάστημα σαν δυαδική εξουσία προς το κεντρικό κράτος, μπορέσει να ολοκληρώσει τη διαμόρφωση ενός νέου Κοινωνικού Συμβολαίου και σε μια Συνταγματική Συνέλευση διακυρυχθεί η Δημοκρατική Συνομοσπονδιακή Κοινοπολιτεία σαν νέας μορφής κοινωνική οργάνωση σε επίπεδο ελληνικής επικράτειας.

Η συνολική μας πρόταση:
Να διαμορφωθεί «από τα κάτω» και από τους Έλληνες «από κάτω» ένα απαραίτητο ρεαλιστικό και ελκυστικό πρόγραμμα για τη μετάβαση σε μια κοινωνία μετακαπιταλιστική που θα στηριχθεί:
•       στην οικονομία των βιοτικών αναγκών με στήριξη στα Κοινά, όσον αφορά στο περιεχόμενο,
•       στον συνεργατισμό-συνεταιρισμό όσον αφορά στις σχέσεις παραγωγής,
•       στη συλλογική-κοινοτική-δημοτική ιδιοκτησία όσον αφορά στα μέσα παραγωγής,
•       στην εγγύτητα και τις μικρές αποστάσεις όσον αφορά στο μικρότερο δυνατό οικολογικό αποτύπωμα,
•       στην άμεση δημοκρατία των συνελεύσεων και των ανακλητών εκπροσώπων, όσο αφορά στις διαδικασίες αποφάσεων, πολιτικής θέσμισης και διακυβέρνησης)

Ο Κοινοτισμός που προτείνουμε μπορεί να είναι ταυτόχρονα και «τοπικοποιημένος»(ιθαγενικός) και «οικουμενικός»(διεθνιστικός-κοσμοπολιτικός), με την έννοια ότι θα απορρίπτει «κάθε θεωρία που αγνοεί το ζωοδόχο παρελθόν λατρεύοντας ένα νέο τεχνο-μέλλον αλλά και κάθε δοξασία που εμμένει σε ένα ωραιοποιημένο παρελθόν εξορκίζοντας ένα σκοτεινό μέλλον» . Αυτή η σύνδεση του ιθαγενισμού με τον κοσμοπολιτισμό μπορεί να συμβεί και το απέδειξαν πρόσφατα το Ζαπατίστικο Κίνημα2 στο Μεξικό και το Κουρδικό Κίνημα στη Ροζάβα της Συρίας3

Τα σημερινά ελλαδικά, αλλά και ευρωπαϊκά εγχειρήματα του πολύμορφου κοινοτικού κινήματος πολλά έχουν να μάθουν από τους ιθαγενικούς λαούς για να εμπλουτίσουν τις δραστηριότητές τους, ώστε να εμπεριέχονται οι δυνατότητες μιας κοινωνίας σε μετακαπιταλιστική μετάβαση. Στοιχεία της έχουν ήδη δημιουργηθεί, εάν και ακόμα ξετυλίγονται και δεν είναι πλήρη.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ


1. Οι πολυκατοικίες μπορούν να εξελιχθούν σε «διευρυμένες οικογένειες» με κοινό ταμείο, όπως τις περιγράφουμε στο βιβλίο για τον «ανθρωπολογικό τύπο της απαοανάπτυξης τοπικοποίησης»

2. Οι αυτοοργανωμένες κοινότητες των Ζαπατίστας  λειτουργούν με βάση

την ιδεολογία που συνδυάζει παραδοσιακές πρακτικές των Μάγια με τον ελευθεριακό κοινοτισμό

αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες από τα κάτω προς τα πάνω. Από τον Αύγουστο του 2019 οι Ζαπατίστας δημιουργώντας 11 νέα Ζαπατιστικά Κέντρα Αυτόνομης Αντίστασης και Εξέγερσης-CRAREZ έχουν αυτονομήσει συνολικά 43  CRAREZ (12 caracoles -περιφέριες και 31 MAREZ-Αυτόνομοι Δήμοι). Με τα ανακοινωθέντα του Υποδιοικητή Galeano(μέχρι πρότινος Μάρκος) οι Ζαπατίστας περνάνε σε μια νέα εποχή, στην πρώτη γραμμή του αγώνα ενάντια στην κλιματική καταστροφή και τον καπιταλισμό που μας οδηγεί σε αυτήν:

"Η φύση είναι μια ελαστική μεμβράνη που μας επιστρέφει τις πέτρες που της ρίχνουμε με πολλαπλάσια ταχύτητα. Και ο Θάνατος επιστρέφει πάντα όλο και πιο ισχυρός. Ένας πόλεμος διεξάγεται μεταξύ συστήματος και φύσης. Στη σύγκρουση αυτή δεν χωρούν ημίμετρα ή δειλία. Ε'ισαι είτε με το σύστημα είτε με τη φύση. Είτε με τον θάνατο είτε με τη ζωή"

3. Οι Κούρδοι της Συρίας –σε συνθήκες πολέμου και εμπάργκο από όλες τις πλευρές-ανέλαβαν τον έλεγχο των εδαφών τους και ανακήρυξαν μια δημοκρατική, πολυεθνική, πολυθρησκευτική Αυτονομία, ιδρύοντας τρία αυτοδιοικούμενα καντόνια: Κομπάνι, Αφρίν και Τζαζίρα (Kobanî, Afrîn, Cizîrê), τα οποία θα πρέπει να είναι μέρος μιας δημοκρατικής Συρίας χρησιμεύοντας ως πρότυπα προς μίμηση για όλη τη Συρία και τη Μέση Ανατολή. Μετά την επίθεση της Τουρκίας που δεν ήθελε με κανένα τρόπο την Αυτονομία της Ροζάβα και κατέλαβε το Αφριν και έχει εισχωρήσει 30 χιλ. στην περιοχή αυτή της Συρίας, είμαστε όλο προσμονή τι θα προκύψει από την Μετα-Ροζάβα.

Τρίτη 17 Μαΐου 2022

Η ηλεκτροκίνηση και η αποανάπτυξη

 Οι απαιτήσεις των ηλεκτρικών οχημάτων σε πόρους και οι σχετικές συνέπειες βρίσκονται επανειλημμένα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των σχετικών συζητήσεων. Είναι σαφές ότι υπάρχει ζήτημα: από κοινωνική και οικολογική άποψη, πρέπει να εξετασθεί προσεκτικά η ηλεκτροκίνηση και τα προβλήματα που φέρει μαζί της..


 Παρακάτω, παραθέτουμε περιληπτικά τα αποτελέσματα μιας τέτοιας εξέτασης από το γερμανικό Οικολογικό Ινστιτούτο . Αφορά στις δυνατότητες για μια μακροπρόθεσμα βιώσιμη προμήθεια πρώτων υλών και πώς το "ανταγωνιστικό προϊόν", ο κινητήρας εσωτερικής καύσης, συγκρίνεται με τα ηλεκτρικά οχήματα όσον αφορά τις απαιτήσεις σε πόρους.

Από την πρώτη ύλη στην ανακύκλωση: Απαιτήσεις πόρων για την ηλεκτροκίνηση
Είτε πρόκειται για την εμβέλεια, είτε την υποδομή φόρτισης ή τις εκπομπές CO2 κατά την παραγωγή των αυτοκινήτων, οι απαιτήσεις των ηλεκτρικών οχημάτων σε πόρους και οι σχετικές συνέπειες αποτελούν ένα επαναλαμβανόμενο θέμα έρευνας, όπως παράδειγμα η χρήση του νερού στις εξορύξεις στη Λατινική Αμερική. Επίσης, οι μπαταρίες των ηλεκτρικών οχημάτων περιέχουν μεγάλες ποσότητες πολύτιμων μετάλλων. Ανάλογα με τον τύπο της μπαταρίας, μπορούν να περιέχουν από 5 έως 12 κιλά κοβάλτιο και από 4 έως 15 κιλά λίθιο.
Χρειάζεται συγκεκριμένη ανάλυση των αναγκών σε πόρους και ποιες επιλογές υπάρχουν για μια βιώσιμη προμήθεια πρώτων υλών μακροπρόθεσμα, ώστε να προταθεί μια όσο το δυνατόν πιο βιώσιμη τεχνολογία. Επίσης να αναπτυχθούν δυνατότητες εκμετάλλευσης της ανακύκλωσης των πόρων και των υλικών, χωρίς να ξεχνάμε ότι το "ανταγωνιστικό προϊόν", ο κινητήρας εσωτερικής καύσης, απαιτεί επίσης τεράστια ποσότητα πόρων.
Όταν εξετάζουμε τις απαιτήσεις σε πόρους της ηλεκτροκίνησης θα πρέπει να το κάνουμε ολιστικά: από την εξόρυξη των πρώτων υλών έως την παραγωγή μπαταριών ιόντων λιθίου και την ανακύκλωση.
Στο τρέχον χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ έργο "RE-SOURCING", το Öko-Institut εργάζεται πάνω σε αυτό ακριβώς το θέμα. Μαζί με έντεκα εταίρους, οι ερευνητές, υπό τον συντονισμό του Οικονομικού Πανεπιστημίου της Βιέννης, εξετάζουν τον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τον τομέα των ηλεκτρονικών και τον τομέα της κινητικότητας. "Αναπτύσσουμε έναν οδικό χάρτη που δείχνει πώς η αλυσίδα αξίας των μπαταριών ιόντων λιθίου μπορεί να καταστεί βιώσιμη έως το 2050. Όσον αφορά το λίθιο, το κοβάλτιο, το νικέλιο και τον γραφίτη, ασχολούμαστε με την εξόρυξη πρώτων υλών, την παραγωγή μπαταριών και την ανακύκλωση", λέει ο Dr Johannes Betz, επιστήμονας στο τμήμα Resources & Mobility. "Σε ένα πρώτο βήμα, χαρτογραφήσαμε την τρέχουσα κατάσταση, και τώρα αναλύουμε ιδιαίτερα θετικά παραδείγματα από την πράξη"
Επιπλέον, η ομάδα έργου διερευνά τα πρότυπα και τα νομικά πλαίσια σε αυτούς τους τομείς. "Το RE-SOURCING έχει ως στόχο να υποστηρίξει τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής στην ανάπτυξη των σωστών στρατηγικών και αποτελεσματικών μέτρων, αλλά καλούνται επίσης οι επιχειρήσεις και η κοινωνία των πολιτών - για παράδειγμα, με στόχο τη βιώσιμη επιχειρηματικότητα ή τη μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση για μια πιο βιώσιμη εξόρυξη πόρων. "
Η τεχνολογία της ηλεκτροκίνησης δεν μπορεί να εφαρμοσθεί, χωρίς την απαραίτητη εξόρυξη των απαιτούμενων υλικών. Αυτή η εξόρυξη, όπου γίνεται –συνήθως σε φτωχές χώρες του παγκόσμιου Νότου-συνοδεύεται από μεγάλο οικολογικό αποτύπωμα[1] και  εκπομπές διοξειδίου(Εξορύξεις και δρόμοι στα σπλάχνα παρθένων δασών). Η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει ότι για την «πράσινη ανάπτυξη» θα χρειαστούμε μέχρι το 2050 ραγδαία αύξηση των εξορύξεων των ορυκτών μετάλλων, αλουμινίου, χαλκού, μολύβδου, νικελίου και χάλυβα, εντατικοποίηση στην εκμετάλλευση σπάνιων γαιών (ίνδιο, μολυβδένιο, νεοδύμιο) και, ειδικότερα για υλικά αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας (κοβάλτιο, λίθιο, μαγγάνιο, νικέλιο), αύξηση της ζήτησης έως και 1.000%.
 Φυσικά, έχει και μεγάλο κοινωνικό αποτύπωμα για τις ανθρώπινες κοινότητες στις περιοχές αυτές, με υποβάθμιση των συνθηκών ζωής τους, αλλά και εκμετάλλευση της εργασίας τους, καθώς και σε μερικές περιπτώσεις με εγκατάλειψη περιοχών από τους κατοίκους.
Η ίδια η λειτουργία των ηλεκτρικών οχημάτων όμως παίζει σημαντικό ρόλο στο ισοζύγιο βιωσιμότητας. Όσον αφορά την εξοικονόμηση CO2, σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες του Öko-Institut, οι ηλεκτρικοί κινητήρες προηγούνται των κινητήρων εσωτερικής καύσης. "Κάθε επιστημονικά ορθή μελέτη που χρησιμοποιεί τις τρέχουσες τιμές δείχνει ότι τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα αποδίδουν εδώ καλύτερα σε γενικές γραμμές. Αν και η παραγωγή ενός ηλεκτρικού αυτοκινήτου προκαλεί περισσότερα αέρια του θερμοκηπίου, το αντισταθμίζει κατά τη λειτουργία. Όσοι μετακινούνται ηλεκτρικά συμβάλλουν επίσης στην καλύτερη ποιότητα του αέρα, επειδή παράγονται σημαντικά λιγότεροι ατμοσφαιρικοί ρύποι σε τοπικό επίπεδο"
Ηλεκτρικός κινητήρας έναντι κινητήρα εσωτερικής καύσης
Όταν εξετάζονται οι απαιτήσεις σε πόρους της ηλεκτροκίνησης, συχνά παραβλέπεται το γεγονός ότι η κινητικότητα με κινητήρες εσωτερικής καύσης απαιτεί επίσης πολλούς πόρους. Πάνω απ' όλα: πετρέλαιο. Στη μελέτη "Resource comsumption of the passenger vehicle sector in Germany until 2035 - the impact of different drive systems", το Öko-Institut, μαζί με το ifeu και την T&E, αξιολόγησε για πρώτη φορά για λογαριασμό του Ομοσπονδιακού Υπουργείου Περιβάλλοντος τον γερμανικό τομέα των επιβατικών αυτοκινήτων μέχρι το 2035 από την άποψη των πόρων. Σε ένα σενάριο που προϋποθέτει τη μετατροπή σε 100% ηλεκτροκίνηση μέχρι το 2035, αυτό δείχνει περίπου πόσο πετρέλαιο θα μπορούσε να εξοικονομηθεί.
"Με τον τρόπο αυτό, η ζήτηση πετρελαίου μειώνεται περίπου στο μισό", λέει ο Johannes Betz, οπότε μπορούν επίσης να μειωθούν τα πολυάριθμα κοινωνικά και οικολογικά προβλήματα που σχετίζονται με την εξόρυξή του και τη χρήση του. Ο εμπειρογνώμονας του Öko-Institut αναφέρεται, για παράδειγμα, στη μόλυνση τεράστιων εκτάσεων γης στη Ρωσία, τον μεγαλύτερο προμηθευτή πετρελαίου της Γερμανίας, ή στα μεγάλα περιβαλλοντικά προβλήματα στις ΗΠΑ. "Η παραγωγή πετρελαίου επιφέρει επίσης τεράστια προβλήματα για τη Νιγηρία, από ατυχήματα και πυρκαγιές που προκαλούνται από τους πετρελαιαγωγούς που έχουν υποκλαπεί μέχρι τη μόλυνση του Δέλτα του Νίγηρα και το γεγονός ότι κυρίως μια μικρή ελίτ επωφελείται από αυτό"
Επιπλέον, η ομάδα έργου επικεντρώθηκε επίσης σε μέταλλα όπως το λίθιο, το κοβάλτιο και ο χαλκός. "Στο σενάριό μας, υποθέτουμε ότι η υψηλότερη ζήτηση πρωτογενών πρώτων υλών θα επιτευχθεί το 2035", λέει ο Betz, "το μερίδιο των ανακυκλωμένων μετάλλων από μπαταρίες θα αυξάνεται συνεχώς και έτσι θα μειωθεί η ζήτηση πρωτογενών πρώτων υλών. Ωστόσο, αυτό απαιτεί επίσης φιλόδοξους στόχους ανακύκλωσης". Δεν βλέπει καμία βάση για τον φόβο ότι θα ξεμείνουμε από βασικά υλικά για την ηλεκτροκίνηση στο μέλλον. "Ακόμη και αν, για παράδειγμα, η παγκόσμια ζήτηση λιθίου δεκαπλασιαστεί μέχρι το 2035, θα εξακολουθεί να είναι λιγότερο από το 1% των πόρων που είναι γνωστοί σήμερα σε ετήσια βάση" Το διαθέσιμο λίθιο θα μπορούσε να καλύψει τη ζήτηση, ακόμη και αν δεν μπορούν να αποκλειστούν προσωρινές συμφορήσεις, για παράδειγμα λόγω πολύ λίγων προμηθευτών. Το ίδιο και με το νικέλιο που π.χ. ο πόλεμος στην Ουκρανία ανέβασε τις τιμές του στα ύψη(«Χειρόφρενο» στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα λόγω Ουκρανίας).
Κεντρικό ρόλο για τη βιωσιμότητα των ηλεκτρικών οχημάτων διαδραματίζει ο πυρήνας τους - η μπαταρία - και συνεπώς το ζήτημα του τι θα συμβεί σε αυτήν όταν το αυτοκίνητο πρόκειται να απορριφθεί. "Στην Ευρώπη, όλες οι συλλεγόμενες μπαταρίες ανακυκλώνονται και ανακτώνται πρώτες ύλες όπως κοβάλτιο, νικέλιο ή χαλκός", λέει ο Betz, "δυστυχώς, με το λίθιο αυτό είναι τεχνικά σχετικά δύσκολο μέχρι στιγμής, γι' αυτό και δεν ανακυκλώνεται ακόμη στις περισσότερες περιπτώσεις" Κατά την άποψη του επιστήμονα, οι προϋποθέσεις του κανονιστικού πλαισίου για κάτι τέτοιο είναι επίσης προς το παρόν ελλιπείς. "Οι προηγούμενες προδιαγραφές εξετάζουν μόνο τη μάζα και θέτουν ως στόχο ανακύκλωσης το 50%, αλλά αυτό έχει επιτευχθεί σε ορισμένες περιπτώσεις στο παρελθόν, όταν μόνο το περίβλημα της μπαταρίας δόθηκε για ανακύκλωση" Επομένως, απαιτούνται στόχοι για να εξασφαλιστεί ότι ανακτώνται όλα όσα είναι τεχνικά δυνατόν υπό τις καλύτερες συνθήκες.
Ο νέος κανονισμός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις μπαταρίες, ο οποίος αναμένεται να εκδοθεί στα μέσα του 2022, μπορεί να δώσει σημαντική ώθηση προς αυτή την κατεύθυνση. "Η Επιτροπή της ΕΕ προτείνει να αυξηθούν οι στόχοι για τη συνολική ποσότητα μάζας που ανακυκλώνεται, θέτοντας παράλληλα ειδικούς στόχους ανακύκλωσης για το νικέλιο, το κοβάλτιο, το χαλκό και επίσης το λίθιο. " Επιπλέον, θα υπάρξουν προδιαγραφές για τη χρήση ανακυκλωμένων υλικών στις νέες μπαταρίες. Είναι επίσης σημαντικό να καθοριστεί τι πραγματικά μετράει ως ανακύκλωση. "Επί του παρόντος, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες θεωρείται ήδη ανακύκλωση εάν οι πρώτες ύλες χρησιμοποιούνται αργότερα στην οδοποιία" Είναι επίσης σημαντικό να σκεφτούμε την ολοκληρωμένη ανακύκλωση σήμερα. "Προς το παρόν, δεν υπάρχουν ακόμη μεγάλες ροές μπαταριών, εν μέρει επειδή τα οχήματα είναι στην κυκλοφορία αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Αλλά αν ο αριθμός των ηλεκτρικών οχημάτων αυξηθεί σημαντικά, αυτό θα αλλάξει φυσικά"
Μια ολιστική θεώρηση των απαιτήσεων της ηλεκτροκίνησης σε πόρους περιλαμβάνει επίσης την εξέταση μιας δευτερεύουσας χρήσης. Ακόμα και σήμερα διατυπώνονται σκέψεις για την εξαγωγή ηλεκτρικών οχημάτων και μπαταριών με επιμήκυνση του χρόνου ζωής τους σε χώρες του παγκόσμιου Νότου. "Εάν αυτό εφαρμοστεί, πρέπει να υπάρξουν ελάχιστα κριτήρια για την ποιότητα των μπαταριών, καθώς και για το ζήτημα του ποιος θα αναλάβει αργότερα την ανακύκλωση. Δεν πρέπει να συμβεί να εξάγονται προϊόντα χαμηλής ποιότητας και οι μπαταρίες ιόντων λιθίου να προκαλούν στη συνέχεια σημαντικά προβλήματα σε τοπικό επίπεδο - όπως πυρκαγιές σε χώρους υγειονομικής ταφής"
Σε δύο έως δώδεκα τροχούς
Όποιος θέλει να ταξιδέψει με ηλεκτρικό ρεύμα μπορεί να το κάνει με πολλούς διαφορετικούς τρόπους σήμερα. Επειδή τα ηλεκτρικά οχήματα υπάρχουν σε πολλές εκφάνσεις: ηλεκτρονικά ποδήλατα, ηλεκτρονικά σκούτερ, ηλεκτρονικά δίκυκλα, ηλεκτρονικά αυτοκίνητα διαφόρων κατηγοριών και κλάσεων, ηλεκτρονικά λεωφορεία και ακόμη και ηλεκτρονικά φορτηγά. Ειδικότερα, η ηλεκτρονική μετακίνηση με δύο τροχούς απολαμβάνει ραγδαία αυξανόμενη δημοτικότητα στη Γερμανία. Για παράδειγμα, το 2020 πωλήθηκαν σχεδόν δύο εκατομμύρια ηλεκτρικά ποδήλατα, έναντι μόλις μισού εκατομμυρίου το 2015. Τα λεγόμενα e-scooters έχουν γνωρίσει μεγάλη ανάπτυξη, ιδίως στις πόλεις: μόνο στο Βερολίνο κυκλοφορούσαν περίπου 11. 000 από αυτά το 2019. Ωστόσο, δεδομένου ότι συχνά χρησιμοποιούνται μόνο για μικρές αποστάσεις που διαφορετικά καλύπτονται με τα πόδια ή με ποδήλατο, δεν έχουν και την καλύτερη φήμη όσον αφορά τη βιωσιμότητα. Αυτό οφείλεται επίσης στη γενικά μικρή διάρκεια ζωής των ηλεκτρονικών σκούτερ μέχρι στιγμής. Θα μπορούσαν όμως να καταστήσουν την κινητικότητα πιο βιώσιμη, εάν χρησιμοποιούνται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και αντικαθιστούν τις μετακινήσεις με αυτοκίνητο. Τα ηλεκτροκίνητα δίκυκλα διατίθενται πλέον επίσης σε ευρεία γκάμα - και εδώ, επίσης, η αγορά αυξάνεται.
Εκτός από τα δίτροχα ηλεκτρικά οχήματα, τα μεγαλύτερα μέσα μεταφοράς με ηλεκτρική κίνηση κερδίζουν επίσης έδαφος. Για παράδειγμα, τα ηλεκτρικά λεωφορεία: ο αριθμός τους έχει υπερδιπλασιαστεί μεταξύ 2019 και 2020. Επί του παρόντος, το συνολικό τους μερίδιο στις δημόσιες μεταφορές είναι ακόμη πολύ χαμηλό - είναι περίπου 1,4% - αλλά αναμένεται περαιτέρω αύξηση.
Όμως, ανεξάρτητα από το αν το θέμα είναι η εξόρυξη, η παραγωγή, η χρήση, η δεύτερη χρήση ή η ανακύκλωση - κατ' αρχήν, καταλήγουν οι επιστήμονες του Ινστιτούτου- είναι φυσικά καλύτερο από την άποψη των πόρων. να μην έχει κανείς καν ιδιωτικό αυτοκίνητο. "Ακόμα και τότε, βέβαια, θα μπορεί να απολαύσει τα οφέλη της ηλεκτροκίνησης - για παράδειγμα με ένα ηλεκτρικό ποδήλατο ή το ηλεκτρικό λεωφορείο των τοπικών Μέσων Μαζικής Μεταφοράς". Για την βιωσιμότητα της ηλεκτροκίνησης απαιτείται λοιπόν και αποανάπτυξη της ιδιωτικής μετακίνησης!


[1] Στη Βολιβία π.χ. συντελείται η καταστροφή της μεγαλύτερης ξηρολίμνης στον κόσμο (10.582 km2), της Σαλάρ ντε Ουγιούνι στη νοτιοδυτική Βολιβία. Η λίμνη αυτή, που αποτελεί παγκόσμιο μνημείο φυσικής κληρονομιάς, περιέχει το 50-70% των παγκόσμιων αποθεμάτων σε λίθιο.

Ενεργειακή πολιτική εν καιρώ πολέμου: πυρηνικοί σταθμοί αντί για φυσικό αέριο;

Μια ανάλυση από το Öko-Institut της Γερμανίας

Ο ρωσικός επιθετικός πόλεμος στην Ουκρανία έχει άμεσο αντίκτυπο στην ενεργειακή και κλιματική πολιτική της Γερμανίας. Πολλοί άνθρωποι ανησυχούν για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού, την εξάρτηση από τη Ρωσία και την αύξηση των τιμών. Ταυτόχρονα, οι πιθανές εναλλακτικές λύσεις δεν αντικατοπτρίζονται επαρκώς από επιστημονική άποψη. Ως εκ τούτου, συγκεντρώνουμε πληροφορίες και στοιχεία για βασικά ζητήματα παρακάτω.

Πόσο φυσικό αέριο εισάγουμε σήμερα από τη Ρωσία και πού χρησιμοποιείται;
Το 2020, η Γερμανία εισήγαγε περίπου 860 τεραβατώρες (TWh) φυσικού αερίου καθαρά. Κατά τα προηγούμενα έτη, το μέγεθος αυτό ήταν μάλλον γύρω στις 1. 000 TWh και άνω. Το 2020, περίπου τα δύο τρίτα του εισαγόμενου φυσικού αερίου - περίπου 570 TWh - προήλθαν από τη Ρωσία. Κατά τα προηγούμενα έτη, το μερίδιο αυξανόταν σταθερά, με μέσο όρο γύρω στο 50%. Το μεγαλύτερο μέρος του φυσικού αερίου που απαιτείται στη Γερμανία καίγεται άμεσα, π.χ. για τη θέρμανση κτιρίων ή για την παραγωγή υψηλών θερμοκρασιών στην παραγωγή τροφίμων ή χημικών προϊόντων. Μόνο το 19% περίπου - 188 TWh - του φυσικού αερίου χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Μπορούμε να αντικαταστήσουμε το φυσικό αέριο διατηρώντας τα πυρηνικά εργοστάσια σε μεγαλύτερη διάρκεια λειτουργίας;
Το μεγαλύτερο μέρος του φυσικού αερίου που χρησιμοποιείται στα κτίρια για την παραγωγή θερμότητας ή ως αέριο διεργασιών στη βιομηχανία δεν μπορεί να αντικατασταθεί από πυρηνικούς σταθμούς. Εξάλλου, από τις 188 TWh που χρησιμοποιούμε στη Γερμανία για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με καύση φυσικού αερίου, περίπου 120 TWh παράγονται από μονάδες συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας (ΣΗΘ), οι οποίες παράγουν όχι μόνο ηλεκτρική ενέργεια αλλά και τηλεθέρμανση για θέρμανση και ζεστό νερό ή θερμότητα διεργασιών για τη βιομηχανία. Το πολύ-πολύ, οι πυρηνικοί σταθμοί θα αντικαθιστούσαν την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά όχι την παραγωγή θερμότητας. Συνεπώς, οι μονάδες συμπαραγωγής με καύση φυσικού αερίου δεν μπορούν να αντικατασταθούν από τη συνέχιση της λειτουργίας των πυρηνικών σταθμών.
Εκ των πραγμάτων, αυτό αφήνει ένα τμήμα της τάξης των 70 TWh από τις 188 TWh ηλεκτρικής ενέργειας που παράγονται από φυσικό αέριο από σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με καύση φυσικού αερίου που παράγουν μόνο ηλεκτρική ενέργεια και οι οποίοι θεωρητικά θα μπορούσαν να αντικατασταθούν. Αυτό αντιστοιχεί περίπου στο ένα δέκατο του συνολικού φυσικού αερίου που εισάγεται από τη Ρωσία. Ωστόσο, οι εν λόγω σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής με καύση φυσικού αερίου έχουν μια ιδιαίτερη λειτουργία στην αγορά ενέργειας και στα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι παρεμβαίνουν με μεγάλη ευελιξία όταν ο άνεμος δεν φυσάει ή ο ήλιος δεν λάμπει και αναπληρώνουν μια πιθανή έλλειψη ηλεκτρικής ενέργειας σε σύντομο χρονικό διάστημα. Οι πυρηνικοί σταθμοί δεν είναι κατάλληλοι για τέτοιες ευέλικτες λειτουργίες, καθώς δεν μπορούν να ανεβοκατεβούν μέσα σε λίγα λεπτά ή μόνο σε πολύ περιορισμένο βαθμό. Οι λειτουργίες των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής με καύση φυσικού αερίου για τη σταθεροποίηση της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας δεν μπορούν επίσης να αντικατασταθούν από πυρηνικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής.
Ένα τρέχον σύντομο έγγραφο της BDEW (Ομοσπονδιακή Ένωση Βιομηχανιών Ενέργειας και Υδάτων ) σχετικά με τη βραχυπρόθεσμη υποκατάσταση και τις δυνατότητες εξοικονόμησης φυσικού αερίου στη Γερμανία εξετάζει διάφορες επιλογές για τη μείωση της κατανάλωσης φυσικού αερίου στους διάφορους τομείς. Στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, εξετάζεται εδώ η επιλογή της παράτασης της διάρκειας ζωής των πυρηνικών σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, εκτός από τη μείωση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με βάση το φυσικό αέριο, με γνώμονα την αγορά. Στην περίπτωση αυτή, η μελέτη δείχνει μείωση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από φυσικό αέριο κατά περίπου 3 TWh. Εάν οι μονάδες φυσικού αερίου ήταν αποδοτικές κατά 50%, αυτό θα αντιστοιχούσε σε εξοικονόμηση 6 TWh φυσικού αερίου.
Το ενδιάμεσο συμπέρασμά μας: οι πυρηνικοί σταθμοί δεν είναι κατάλληλοι ως υποκατάστατο της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από φυσικό αέριο.
 
Ποια άλλα προβλήματα θα προκύψουν με τη συνέχιση της λειτουργίας των πυρηνικών σταθμών;
Πέρα από το γεγονός ότι η σταδιακή κατάργηση των πυρηνικών είναι κατοχυρωμένη στο νόμο και συνεπώς δεν μπορεί να αλλάξει νομικά χωρίς άλλη καθυστέρηση, υπάρχουν και άλλα εμπόδια που δυσχεραίνουν τη συνέχιση της λειτουργίας. Αυτά περιλαμβάνουν:

  • Ανεπαρκής διαθεσιμότητα στοιχείων καυσίμου: Η ποσότητα των στοιχείων καυσίμου που χρησιμοποιούνται στους πυρηνικούς σταθμούς έχει βελτιστοποιηθεί για λειτουργία έως τις 31. 12. 2022. Μετά από αυτό, η ποσότητα των καυσίμων έχει εξαντληθεί- δεν έχουν αγοραστεί νέα καύσιμα. Η προμήθεια νέων στοιχείων καυσίμου διαρκεί περίπου ενάμισι έως δύο χρόνια. Με καθαρά φυσικούς όρους, αποκλείεται έτσι μια βραχυπρόθεσμη παράταση των χρόνων λειτουργίας και η ποσότητα της ηλεκτρικής ενέργειας που εξακολουθούν να παράγουν οι αντιδραστήρες έχει καθορισθεί.
  • Εκκρεμείς αναθεωρήσεις ασφαλείας: Για τους τρεις πυρηνικούς σταθμούς που εξακολουθούν να λειτουργούν, οι περιοδικές αναθεωρήσεις ασφαλείας που απαιτούνται κάθε δέκα χρόνια θα έπρεπε να έχουν ολοκληρωθεί το 2019. Ο νόμος για τη σταδιακή κατάργηση της πυρηνικής ενέργειας εισήγαγε εξαίρεση για τους σταθμούς που παύουν να λειτουργούν έως τις 31. 12. 2022 και ανέστειλε την επανεξέταση. Εάν οι μονάδες επρόκειτο να λειτουργήσουν πέραν της ημερομηνίας που έχει οριστεί μέχρι στιγμής, θα έπρεπε να διενεργηθούν οι σχετικές επανεξετάσεις ώστε να επιτραπεί η συνέχιση της λειτουργίας. Αυτό θα συνδεόταν επίσης με οποιαδήποτε αναγκαία μετασκευή. Και σε αυτή την περίπτωση, οι μονάδες θα πρέπει ενδεχομένως να κλείσουν για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα μέχρι να ολοκληρωθεί η μετασκευή.
  • Έλλειψη νομικής βάσης και αδειών: Οι πυρηνικοί σταθμοί που πρόκειται να παροπλιστούν στις 31. 12. 2022 δεν μπορούν πλέον να λειτουργούν βάσει του νόμου περί ατομικής ενέργειας. Εδώ, ο νόμος περί ατομικής ενέργειας θα πρέπει να τροποποιηθεί με την προθεσμία, να διατεθούν νέες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας και να εκδοθούν νέες άδειες. Μια αλλαγή του νόμου θα πρέπει να περιλαμβάνει μια αξιολόγηση κινδύνου, η οποία θα πρέπει τώρα να συμπεριλάβει στην αξιολόγηση και τους πρόσθετους κινδύνους ενός πολέμου στην Ευρώπη.
  • Ανοιχτό ζήτημα ανάληψης κινδύνων ευθύνης: Υπάρχει επίσης το ζήτημα του ποιος αναλαμβάνει την ευθύνη για τη συνέχιση της λειτουργίας των μονάδων. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι οι φορείς εκμετάλλευσης των εγκαταστάσεων είναι πρόθυμοι να αναλάβουν τους κινδύνους. Συνεπώς, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα πρέπει να αναλάβει κινδύνους που δύσκολα μπορούν να υπολογιστούν.
  • Έλλειψη διαθεσιμότητας προσωπικού: Για τη συνεχή λειτουργία των εγκαταστάσεων πρέπει να υπάρχει κατάλληλα εκπαιδευμένο και δοκιμασμένο προσωπικό λειτουργίας. Για να μπορέσει να λειτουργήσει μετά την προηγουμένως καθορισμένη ημερομηνία της 31. 12. 2022, το προσωπικό θα πρέπει συνεπώς να περάσει εκ νέου τις απαραίτητες εξετάσεις. Για το νέο προσωπικό, ωστόσο, απαιτούνται αρκετά χρόνια εξειδικευμένης κατάρτισης. Οι αρχές χορήγησης πυρηνικών αδειών και οι οργανισμοί εμπειρογνωμόνων τους έχουν επίσης μειώσει το προσωπικό τους, πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχει και εδώ έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού.
  • Έλλειψη ανταλλακτικών: Λόγω της επικείμενης διακοπής λειτουργίας, οι πυρηνικοί σταθμοί έχουν μειώσει το απόθεμα ανταλλακτικών τους. Η αναπλήρωση θα μπορούσε να είναι δύσκολη επειδή οι κατασκευαστές μπορεί να μην υπάρχουν πλέον λόγω του εμπάργκο κατά της Ρωσίας ή λόγω γνωστών προβλημάτων στην αλυσίδα εφοδιασμού.
  • Υψηλό οικονομικό κόστος: Θα χρειαζόταν επομένως πολύς χρόνος για την επαναλειτουργία και θα έπρεπε να επενδυθούν και πάλι πολλά χρήματα στους αντιδραστήρες πριν από τον οριστικό παροπλισμό τους. Τα χρήματα αυτά είναι πολύ καλύτερα να επενδυθούν σε άλλους τομείς του ενεργειακού εφοδιασμού. Υπάρχουν επίσης δαπάνες για την ασφάλιση αστικής ευθύνης για εκτεταμένη λειτουργία. Μέχρι να αγοραστεί νέο καύσιμο, καθώς και για τις δοκιμές ασφαλείας και τις πιθανώς αναγκαίες μετασκευές, οι αντιδραστήρες θα πρέπει πρώτα να κλείσουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, αρχής γενομένης από τον Ιανουάριο του 2023.
  • Λειτουργία μερικού φορτίου για να μετατεθεί ο όγκος της ηλεκτρικής ενέργειας στον επόμενο χειμώνα: Θα μπορούσε κανείς να αφήσει τα πυρηνικά εργοστάσια να λειτουργήσουν μερικούς μήνες περισσότερο το χειμώνα του 2023, μόνο αν περιορίσουν την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας το 2022. Ωστόσο, αυτό θα απαιτούσε σύντομα μια σημαντική μείωση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, για παράδειγμα στο 50% κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, έτσι ώστε να απομείνει κάποιο καύσιμο για τον επόμενο χειμώνα. Ωστόσο, οι ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας που θα παραχθούν το καλοκαίρι έχουν ήδη πωληθεί και οι φορείς εκμετάλλευσης πυρηνικών σταθμών πρέπει επίσης να προμηθεύονται την ηλεκτρική ενέργεια. Στη συνέχεια, θα πρέπει να αγοράσουν ηλεκτρική ενέργεια σε υψηλή τιμή βραχυπρόθεσμα, προκειμένου να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους για παράδοση το καλοκαίρι. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε υψηλό πρόσθετο κόστος. Η ηλεκτρική ενέργεια που θα αγοραστεί το καλοκαίρι του 2022 θα προέλθει πιθανότατα από σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα σύμφωνα με την αρχή της ελαχιστοποίησης κόστους. Σε μια κατάσταση χωρίς παρατεταμένη λειτουργία στις αρχές του 2023, οι σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα θα αντιστάθμιζαν επίσης την έλλειψη παραγωγής από σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με καύση φυσικού αερίου. Από την άποψη της πολιτικής για το κλίμα, μια τέτοια επιχείρηση θα ήταν επομένως ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος, αλλά με πολύ υψηλό κόστος.

 Το συμπέρασμά μας λοιπόν είναι: δεν χρειαζόμαστε τους πυρηνικούς σταθμούς, διότι δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τις λειτουργίες της παραγωγής φυσικού αερίου. Η παράταση των χρόνων λειτουργίας είναι τεχνικά αδύνατη βραχυπρόθεσμα- μια μεσοπρόθεσμη παράταση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας απαιτεί ένα χρονικό περιθώριο περίπου ενάμισι έως δύο ετών. Αυτή η μεσοπρόθεσμη παράταση θα ήταν εξαιρετικά δαπανηρή και θα συνεπαγόταν υψηλούς κινδύνους ασφάλειας και υψηλό διοικητικό κόστος, ενώ είναι απίθανο να βρεθεί κάποιος που θα ήταν πρόθυμος να αναλάβει τους κινδύνους ευθύνης.

Υποτιμάται μέχρι σήμερα η εξάρτηση της ΕΕ από τη Ρωσία στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας;
Η Ευρώπη εξαρτάται επίσης σε μεγάλο βαθμό από τη Ρωσία όσον αφορά την πυρηνική ενέργεια, ίσως ακόμη περισσότερο από ό,τι όσον αφορά το φυσικό αέριο. Οι κύριες πηγές εισαγωγών ουρανίου στην ΕΕ το 2020 ήταν η Ρωσία με 20,2%, ο Νίγηρας με 20,3%, το Καζακστάν με 19,2%, ο Καναδάς με 18,4%, η Αυστραλία με 13,3% και η Ναμίμπια με 3,8%. Μόνο το 0,5% του ουρανίου που χρησιμοποιείται στην ΕΕ προέρχεται από την ίδια την ΕΕ. Αλλά αυτό φαίνεται μόνο φαινομενικά διαφοροποιημένο. Η Ρωσία έχει στενούς δεσμούς με το Καζακστάν, τα ορυχεία στον Νίγηρα ανήκουν σε κινεζικές κρατικές εταιρείες, ενώ το ίδιο ισχύει και για τα δύο από τα τρία μεγαλύτερα ορυχεία ουρανίου στη Ναμίμπια. Το τρίτο ορυχείο της Ναμίμπια είναι κυρίως κινεζικής ιδιοκτησίας. Έτσι, το 2020, μόνο το 32% των εισαγωγών ουρανίου στην Ευρώπη προήλθε από εταιρείες που δεν ανήκουν σε κράτος με ολοκληρωτικό καθεστώς. Και σε αυτόν τον τομέα, η Ευρώπη έχει εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές.
Περίπου το ένα τέταρτο του εμπλουτισμού ουρανίου και μέρος της κατασκευής καυσίμων για την ΕΕ πραγματοποιείται στη Ρωσία. Πολλοί αντιδραστήρες ρωσικής σχεδίασης προμηθεύονται τα στοιχεία καυσίμων τους βάσει μακροπρόθεσμων συμβάσεων προμήθειας διάρκειας δέκα ετών ή περισσότερο, κυρίως από τον ρωσικό όμιλο TVEL (ή TWEL), ο οποίος ανήκει στη Rosatom. Ρωσικοί πυρηνικοί αντιδραστήρες βρίσκονται στη Βουλγαρία, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Φινλανδία, την Ουγγαρία και τη Σλοβακία. Οι 16 παλαιότεροι αντιδραστήρες VVER-440 με νερό υπό πίεση εξαρτώνται πλήρως από την TVEL για την παραγωγή καυσίμου. Τέτοιοι παλιοί αντιδραστήρες βρίσκονται στη Βουλγαρία, τη Σλοβακία, την Τσεχική Δημοκρατία και την Ουγγαρία. Η εξάρτηση αυτή θεωρείται σημαντική ευπάθεια ακόμη και από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Πυρηνικού Εφοδιασμού (Euroatom-ESA). Εδώ, οι επιχειρήσεις εξαρτώνται επίσης από την εισαγωγή ρωσικής τεχνολογίας. Αλλά και τα πυρηνικά εργοστάσια της Δυτικής Ευρώπης δεν είναι ανεξάρτητα. Η γαλλική εταιρεία Areva συνεργάζεται με την TVEL για την προμήθεια στοιχείων καυσίμου για επτά αντιδραστήρες στη Δυτική Ευρώπη, όπως ο πυρηνικός σταθμός Loviisa στη Φινλανδία. Μόλις τον Δεκέμβριο του 2021, ο γαλλικός πυρηνικός όμιλος Framatome υπέγραψε συμφωνία στρατηγικής συνεργασίας για την ανάπτυξη της κατασκευής καυσίμων, των οργάνων και του ελέγχου.
Ο ρωσικός κατασκευαστής στοιχείων καυσίμου TVEL ήθελε επίσης να εισέλθει στο εργοστάσιο στοιχείων καυσίμου στο Lingen, το οποίο ανήκει στη γαλλική εταιρεία ANF. Η Lingen προμηθεύει βρετανικούς, γαλλικούς και βελγικούς σταθμούς πυρηνικής ενέργειας με στοιχεία καυσίμου. Το Ομοσπονδιακό Γραφείο Καρτέλ είχε εγκρίνει την εν λόγω καταχώρηση τον Μάρτιο του 2021, ενώ στη συνέχεια το Υπουργείο Οικονομίας την εξέτασε με ανοικτό αποτέλεσμα μέχρι το τέλος Ιανουαρίου 2022. Την ημέρα της ρωσικής επίθεσης στην Ουκρανία, το Υπουργείο Οικονομίας ανακοίνωσε ότι η θυγατρική της Rosatom TVEL απέσυρε την αίτησή της. Στη Γερμανία, ο όμιλος Rosatom διαθέτει επίσης τη θυγατρική του NUKEM Technologies, η οποία ειδικεύεται στον πυρηνικό παροπλισμό, την απολύμανση, την επεξεργασία αποβλήτων και την ακτινοπροστασία. Σχεδιάζει και κατασκευάζει κτίρια αποθήκευσης ραδιενεργών αποβλήτων στη Γερμανία και συμμετέχει στην αποσυναρμολόγηση των πυρηνικών εργοστασίων στο Neckarwestheim και στο Philippsburg.
Έτσι, ο Πούτιν έχει εξαρτήσει εδώ και καιρό και την ευρωπαϊκή πυρηνική βιομηχανία από τη Ρωσία και ο ίδιος κερδίζει χρήματα από τον παροπλισμό των γερμανικών πυρηνικών εργοστασίων. Η μόνη διαφορά είναι ότι η εξάρτηση από το φυσικό αέριο συζητείται δημοσίως, ενώ η πυρηνική ενέργεια δεν έχει συζητηθεί σχεδόν καθόλου. Αλλά τα κράτη μέλη της ΕΕ δεν σκέφτονται καν να τερματίσουν αυτή την πυρηνική εξάρτηση. Οι μη στρατιωτικές πυρηνικές δραστηριότητες εξαιρέθηκαν ρητά από την απαγόρευση επενδύσεων στον ρωσικό ενεργειακό τομέα στην απόφαση των κρατών μελών της 15ης Μαρτίου 2022 σχετικά με τον ορισμό του ενεργειακού τομέα. Παρόλο που το ουράνιο εισάγεται εξ ολοκλήρου και ένα μεγάλο μέρος των στοιχείων καυσίμου εισάγεται επίσης, η ΕΕ κατατάσσει την πυρηνική ενέργεια στην "εγχώρια" παραγωγή, επειδή τα στοιχεία καυσίμου μπορούν να αποθηκευτούν καλά. Εδώ συναντάμε μια παρόμοια οργουελική χρήση της γλώσσας όπως στην ταξινομία της ΕΕ, η οποία κατατάσσει την πυρηνική ενέργεια ως τεχνολογία χωρίς σημαντικές περιβαλλοντικές ζημιές. Όπως ανέφερε η Süddeutsche Zeitung στις 18 Μαρτίου 2022, ακόμη και η απαγόρευση των ρωσικών αεροπορικών εταιρειών να πραγματοποιούν πτήσεις στην ΕΕ για την εισαγωγή πυρηνικών καυσίμων στη Σλοβακία έχει αρθεί.
Συνεπώς, το συμπέρασμά μας επί του θέματος είναι το εξής: και στην περίπτωση της πυρηνικής ενέργειας, η εξάρτηση από τη Ρωσία πρέπει να μειωθεί δραστικά. Η ασφάλεια εφοδιασμού χωρίς εξάρτηση από ολοκληρωτικές κυβερνήσεις απαιτεί σημαντική μείωση της πυρηνικής ενέργειας στην Ευρώπη.

Πώς θα ανεξαρτητοποιηθούμε μακροπρόθεσμα από το φυσικό αέριο;
Η Γερμανία αποφάσισε να γίνει κλιματικά ουδέτερη έως το 2045. Αυτό σημαίνει ότι μακροπρόθεσμα, οι ορυκτές πηγές ενέργειας θα αντικατασταθούν πλήρως από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ότι στο μέλλον θα επιτρέπεται να καταναλώνεται πολύ λιγότερη ενέργεια εξ αρχής και ότι οι περαιτέρω εναλλακτικές λύσεις θα πρέπει να εξοικονομούν τα επιβλαβή για το κλίμα αέρια του θερμοκηπίου.
Αυτή η μεγάλη επανάσταση επηρεάζει σχεδόν όλους τους τομείς της κοινωνικής και οικονομικής ζωής: είτε πρόκειται για αντλίες θερμότητας και τηλεθέρμανση που βασίζονται σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για θέρμανση, είτε για την ανακαίνιση κτιρίων, είτε για ηλεκτρικά αυτοκίνητα αντί για κινητήρες εσωτερικής καύσης, είτε για ελκυστικές δημόσιες συγκοινωνίες είτε για την επέκταση του σιδηροδρόμου. Όλα αυτά και πολλά άλλα συμβάλλουν στο να είμαστε λιγότερο εξαρτημένοι από τις εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου και ενισχύουν την κυριαρχία μας. Ωστόσο, πολύ λίγα έχουν συμβεί στον τομέα αυτό και οι πολιτικοί καλούνται να λάβουν γρήγορα τις αναγκαίες αποφάσεις.

ΠηγήEnergiepolitik in Zeiten des Ukraine-Krieges: Kernkraftwerke statt Erdgas? - Öko-Institut e.V.: Blog (oeko.de)