Είναι η πυρηνική ενέργεια η λύση για το φαινόμενο του θερμοκηπίου ή μήπως η λύση για την πυρηνική βιομηχανία;

 Πρόσφατα, ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης δήλωσε μεν ότι η πυρηνική ενέργεια δεν αφορά την Ελλάδα-δεν διαθέτει ούτε πρόκειται να κατασκευάσει πυρηνικά εργοστάσια- όμως ταυτόχρονα είπε ότι «αφορά την υπόλοιπη Ευρώπη, καθώς υπάρχουν πολλές χώρες που έχουν κάνει αυτή την επιλογή και εμείς δεν μπορούμε να την εμποδίσουμε, δεδομένου ότι, παρά τα γνωστά μειονεκτήματά της, διαθέτει το πλεονέκτημα της σταθερής τροφοδοσίας σε ηλεκτρική ενέργεια»

‘Ετσι η Γαλλία, με την υποστήριξη Ελλάδας, Τσεχίας και Ισπανίας, προτείνει στην ΕΕ επενδύσεις σε «κάθε μορφή ενέργειας» που δεν εκπέμπει άνθρακα, συμπεριλαμβανομένης της πυρηνικής, ως μέσο αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής.

Είναι όμως η πυρηνική ενέργεια πραγματική λύση για το κλίμα ή λύση για την πυρηνική βιομηχανία της Γαλλίας, αφού η Γερμανία την έχει απορρίψει και δεν πρόκειται να επανέλθει με τους «Πράσινους» στη κυβέρνηση;

Ιδιαίτερα μετά την πυρηνική καταστροφή του Τσερνομπίλ το 1986, η πυρηνική βιομηχανία είχε βρεθεί σε δύσκολη θέση. Παρά τα επιχειρήματα που διατύπωνε τότε, ότι η δυτική είναι ασφαλής και δεν είναι ανεύθυνη όπως η ανατολική, ότι τα εργοστάσιά της είναι αναπτυγμένης τεχνολογίας και όχι πεπαλαιωμένης όπως των ανατολικών, είχε «στριμωχθεί στην άμυνα». Τη χαριστική βολή την έδωσε ο όλεθρος που προκάλεσε η καταστροφή του πυρηνικού σταθμού της Φουκοσίμα, με την «αναπτυγμένη και ασφαλή τεχνολογία» της διαχειρίστριας εταιρείαςτου  TEPCO.  Δεν μπορούσε η πυρηνική βιομηχανία να πείσει εύκολα πια ιθύνοντες και κυβερνήσεις να συνεχίσουν τα πυρηνικά τους προγράμματα και να στήσουν καινούργια πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Στη Γερμανία μάλιστα δέχθηκε μεγάλο κτύπημα από την απόφαση της κυβέρνησης να κλείσουν σταδιακά τα πυρηνικά της εργοστάσια (συμβιβασμός σε σχέση με το άμεσο κλείσιμο, που απαιτούσε το αντιπυρηνικό κίνημα)

Το τελευταίο όμως διάστημα άρχισε να αναπτερώνεται το ηθικό της. Οι εκφραστές της ήταν από τους πρώτους που αποδέχθηκαν ότι «ο θερμοκηπιακός όλεθρος» είναι ορατός και άρχισαν να χύνουν κροκοδείλια δάκρυα για το Περιβάλλον. Συντάχθηκαν με τους μέχρι τώρα αντιπάλους τους «Περιβαλλοντιστές» και περνάνε στην αντεπίθεση. «Αφού η κλιματική καταστροφή οφείλεται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου λόγω της αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα .Και αφού αυτή η αύξηση οφείλεται και στις καύσεις των ορυκτών καυσίμων (κάρβουνο ,πετρέλαιο) που γίνονται στα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, εμείς έχουμε τη λύση !

«Να αντικατασταθούν τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια με τα πυρηνικά , όπου δεν παράγεται γραμμάριο διοξειδίου.»

Δεν αντιλέγουν βέβαια ότι υπάρχει κάποιος κίνδυνος με την πυρηνική ενέργεια ,όμως μπροστά στον «θερμοκηπιακό» κίνδυνο να διαλέξουμε την πυρηνική σαν το «μικρότερο κακό», γιατί ισχυρίζονται ότι δεν μπορούμε να βασισθούμε στις ασταθείς ανανεώσιμες μορφές ενέργειας, αφού χρειάζεται «σταθερή ροή» ενέργειας από εργοστάσια βάσης.Με αυτού του είδους τις προτάσεις προσπαθούν να βάλλουν πάλι στο παιχνίδι την πυρηνική βιομηχανία (η οποία βέβαια πρέπει να ελέγχεται από τη «διεθνή κοινότητα» και δεν μπορεί να την αναπτύξει η οποιαδήποτε δύναμη «αποσταθεροποίησης», όπως π.χ. το Ιράν) .

Είναι όμως τα πυρηνικά εργοστάσια η πραγματική λύση για να αποφύγουμε το «θερμοκήπιο»;

Για να απαντήσουμε αυτό το ερώτημα πρέπει να δούμε κάποια δεδομένα:

Σύμφωνα με μελέτες τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος συμμετέχουν κατά περίπου 24% παγκοσμίως(2010) στην έκλυση διοξειδίου του άνθρακα. Από την άλλη, το ίδιο το διοξείδιο του άνθρακα είναι υπεύθυνο σήμερα για το 50% περίπου του φαινομένου του θερμοκηπίου-για το υπόλοιπο 50% είναι υπεύθυνα τα άλλα «θερμοκηπιακά» αέρια με κυριότερα το μεθάνιο, το Όζον και οι φθοροχλωράνθρακες. Άρα τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια είναι υπεύθυνα για το φαινόμενο κατά: 50%. 24% = 50/100 .24/100 = 1200/10000 = 12/100 = 12%

Αυτό σημαίνει ότι αν σταματούσε εντελώς αυτή η παραγωγή και τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια αντικαθιστούταν από πυρηνικά θα είχαμε μια βελτίωση μόνο κατά 12%. Και αυτό πάλι αν ήταν αλήθεια ότι κατά την διαδικασία της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας δεν εκλύονταν CO2, γιατί στην πραγματικότητα τόσο στο αρχικό στάδιο του κύκλου των πυρηνικών καυσίμων -εξόρυξη και επεξεργασία ουρανίου-, όσο και στο τελικό -διαμόρφωση, συντήρηση, μεταφορά και αποθήκευση αποβλήτων-, παράγονται μεγάλες ποσότητες CO2, που αυξάνονται όσο μειώνεται η ποιότητα του αρχικού ουρανίου.

Για μια βελτίωση λοιπόν, έστω της τάξης του12% , μας προτείνουν τον «πυρηνικό όλεθρο» σαν λύση. Γιατί πραγματικά για όλεθρο πρόκειται: αν υποτεθεί ότι στο μέλλον θα πρέπει να καλυφθούν οι ανάγκες σε ηλεκ. ενέργεια από πυρηνικά εργοστάσια, τότε θα έπρεπε να υπάρχουν πάνω από 5000 τέτοια σε παγκόσμιο επίπεδο. Με μια τέτοια όμως πυκνότητα πυρηνικών εργοστασίων (έστω και «ασφαλών»), θα είχαμε καταστροφή τύπου Τσερνομπίλ σχεδόν κάθε 2 χρόνια, όπως υπολογίζεται στατιστικά. Πέρα από το ότι θα γεμίζαμε πυρηνικά απόβλητα, τα οποία δεν θα ξέραμε τι να τα κάνουμε.

Είναι λοιπόν φανερό ότι η πυρηνική ενέργεια δεν είναι η μορφή ενέργειας που θα μας σώσει από την κλιματική καταστροφή। Είναι απλά αυτή που θα σώσει τα συμφέροντα της πυρηνικής βιομηχανίας।

Το τεχνικό φαινόμενο του θερμοκηπίου και η καταστροφή του Κλίματος

Με αφορμή το Σύμφωνο της Γλασκόβης για το Κλίμα που προέκυψε από τη σύνοδο και που μπορεί να αποτελεί για κάποιους μια σταδιακή πρόοδο, αλλά επ’ ουδενί δεν αποτελεί μια σημαντική στιγμή που απαιτείται για τον περιορισμό των χειρότερων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, τις οποίες κατά τα λοιπά αναγνωρίζουν οι κυβερνήσεις.

α) Tο φυσικό θερμοκήπιο:

Η ατμόσφαιρα της γης με τη χημική σύσταση που έχει λειτουργεί όπως και το γυάλινο ή πλαστικό κάλυμμα του θερμοκηπίου,που χρησιμοποιούν οι αγρότες. Αφήνει δηλαδή την ηλιακή ακτινοβολία να περάσει προς την επιφάνεια της γης, αλλά δεν αφήνει τη γήινη ακτινοβολία να φύγει προς το διάστημα, εκτός από ένα μέρος της. Έτσι ,όπως και στο θερμοκήπιο, η θερμοκρασία στην επιφάνεια της γης είναι μεγαλύτερη απ` ότι θα ήταν χωρίς την ατμόσφαιρα.

Αυτό είναι το «φυσικό φαινόμενο του θερμοκηπίου», που εξασφαλίζει μια μέση θερμοκρασία για τη γη περίπου στους 15 °C (αν δεν είχε τη συγκεκριμένη ατμόσφαιρα η μέση της θερμοκρασία της θα ήταν περίπου –23 °C). Στη φυσική ατμόσφαιρα το ρόλο του καλύμματος το παίζουν εκείνα τα συστατικά της που έχουν μεγάλο μοριακό βάρος, όπως οι υδρατμοί(H2O), το διοξείδιο του άνθρακα(CO2), το μεθάνιο (CH4) και άλλα.

​β) Tο τεχνητό θερμοκήπιο:

Από τα μέσα του 19ου αιώνα, με την ανάπτυξη των βιομηχανικών κοινωνιών, δεν έχουμε πια φυσική ατμόσφαιρα, αφού σ` αυτήν καταλήγουν όλα τα υποπροϊόντα των καύσεων των ορυκτών καυσίμων (κύρια κάρβουνο, πετρέλαιο και φυσικό αέριο), των οποίων έγινε ευρεία χρήση. Έτσι και το CO2 και τα άλλα «αέρια του θερμοκηπίου» (κυρίως το μεθάνιο),  αυξάνουν συνεχώς στην ατμόσφαιρα.  
Προστίθενται επίσης και εντελώς καινούργιες, παραγόμενες από τον άνθρωπο, ενώσεις που συμμετέχουν στο «Θερμοκήπιο» (π.χ. φθοροχλωράνθρακες). Έτσι εντείνεται η «θερμοκηπιακή» δραστηριότητα της ατμόσφαιρας και μιλάμε πια για το ανθρωπογενές «τεχνητό θερμοκήπιο».

Το αρχικό αποτέλεσμα είναι η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του αέρα κοντά στην επιφάνεια της γης. Αυτό έχει διαπιστωθεί ήδη. Για το διάστημα π.χ.1880-1988 υπήρχε μια αύξηση της τάξης 0,7 °C. Το έτος 2000 η μέση θερμοκρασία ήταν 0,32 ο C ψηλότερη από τον μέσο όρο του διαστήματος 1961-1990, ενώ η περίοδος 2011-2020 ήταν η θερμότερη δεκαετία που έχει καταγραφεί ποτέ, καθώς η παγκόσμια μέση θερμοκρασία ξεπέρασε τα προβιομηχανικά επίπεδα κατά 1,18 °C το 2020. Η ανθρωπογενής υπερθέρμανση του πλανήτη αυξάνεται επί του παρόντος με ρυθμό 0,2 °C ανά δεκαετία. Αν συνεχίσει αυτό προβλέπεται ότι θα πιάσει το όριο του 1,5 °C το 2034.

Μια αύξηση της θερμοκρασίας πάνω από 2 °C σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή συνδέεται με μια απορρύθμιση του κλίματος «χωρίς επιστροφή», πράγμα που χαρακτηρίζεται ως «κλιματική καταστροφή»[1].
Βέβαια στην εξέλιξη της Ιστορίας της γης είχαμε μεταβολές της θερμοκρασίας της («θερμές» περίοδοι εναλλάσσονταν με περιόδους «παγετώνων»). Όμως αυτές οι μεταβολές καθώς και τα επακόλουθά τους στο κλίμα γινόταν σιγά-σιγά στη διάρκεια πολλών αιώνων .Η σημερινή μεταβολή, απ` τη σκοπιά της μεγάλης χρονικής διάρκειας της φυσικής εξέλιξης, είναι σα να γίνεται πολύ απότομα, σε μια μόνο στιγμή. Αυτός θα είναι ο λόγος για τον οποίο δεν θα αντέξουν τα περισσότερα οικοσυστήματα, γιατί στην ουσία θα πρόκειται για κλιματική καταστροφή.
γ) Ο κύκλος του άνθρακα και τι μπορούμε να κάνουμε:
Ο κύκλος του άνθρακα είναι ένας βιοχημικός κύκλος με τον οποίο το στοιχείο άνθρακας «κυκλοφορεί» ανάμεσα στη βιόσφαιρα, στη λιθόσφαιρα στην υδρόσφαιρα και στην ατμόσφαιρα του πλανήτη Γη.
Ο κύκλος έχει τέσσερις μεγάλες δεξαμενές άνθρακα, που επικοινωνούν μέσα από διάφορους δρόμους ανταλλαγής. Οι δεξαμενές αυτές είναι η ατμόσφαιρα (διοξείδιο, μεθάνιο, χλωροφθοράνθρακες), η βιόσφαιρα (περιέχει ζωντανή- νεκρή οργανική ύλη, μέρος της η βλάστηση), οι ωκεανοί (εμπεριέχουν διοξείδιο του άνθρακα και ζωντανή-νεκρή οργανική ύλη) και η λιθόσφαιρα (που περιέχει τα γνωστά μας ορυκτά καύσιμα, πετρέλαιο, λιθάνθρακα, λιγνίτης κ.λ.π).
Στη φυσική κατάσταση δεν υπάρχει ανταλλαγή μεταξύ ατμόσφαιρας και λιθόσφαιρας. Η λιθόσφαιρα έγινε «αποθήκη» κατά την προϊστορική περίοδο της γης με γεωλογικές διεργασίες. Σαν ανθρωπότητα δεν μπορούμε να επιδράσουμε στην αποθήκευση του άνθρακα σε αυτή την δεξαμενή. Απλώς φροντίζουμε μέχρι τώρα να την «ξαλαφρώνουμε» αυτή την αποθήκη είτε άμεσα μέσω των καύσεων των ορυκτών καυσίμων και μεταφέροντας τον άνθρακα με τη μορφή εκπομπών διοξειδίου στην δεξαμενή της ατμόσφαιρας, είτε έμμεσα μέσω της υπερθέρμανσης των παγωμένων ωκεανών- παγωμένης τούντρας και της απελευθέρωσης έτσι του αποθηκευμένου εκεί μεθανίου.
Η ανταλλαγή μεταξύ ατμόσφαιρας και ωκεανών βοηθά στην ελάττωση της περιεκτικότητας της ατμόσφαιρας σε αέρια θερμοκηπίου, όμως είναι μια διαδικασία που γίνεται κατά την πάροδο αιώνων και όχι μικρο-μεσοπρόθεσμα. Εξάλλου η ανταλλαγή γίνεται με τα επιφανειακά νερά, τα οποία σήμερα θερμαίνονται λόγω αύξησης θερμοκρασίας και εξατμίζονται, ενώ τα κατακόρυφα θαλάσσια ρεύματα που εξασφάλιζαν την ανταλλαγή επιφανειακών και βαθιών νερών υποχωρούν. Έτσι η «αποθήκη» των ωκεανών δεν έχει άμεση θετική συμβολή στην αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών. Από την άλλη, τυχόν δυνατή ανθρώπινη δράση για θετική επίδραση σ’ αυτό το ισοζύγιο είναι προβληματική, γιατί πρόκειται για χαοτικό μεγασύστημα και δεν θα είμαστε σίγουροι για οποιοδήποτε αποτέλεσμα.
Μας μένει η ανταλλαγή μεταξύ ατμόσφαιρας και βιόσφαιρας. Ο άνθρακας αποσπάται από την ατμόσφαιρα βασικά μέσω της φωτοσύνθεσης στα φύλλα, κατά την οποία τα φυτά μετατρέπουν το ατμοσφαιρικό CO2 σε υδατάνθρακες (μεγαλύτερη ποσότητα από τα νεαρά φυτά) . Η βλάστηση λοιπόν είναι καταρχήν αυτή που ρυθμίζει το ισοζύγιο ατμόσφαιρας -βιόσφαιρας και στη συνέχεια έχουμε τις επίγειες διεργασίες-ανταλλαγές με την υπόλοιπη βιομάζα και το ίδιο το έδαφος. Από το συνολικό ποσό του οργανικού άνθρακα που παράγεται από τη φωτοσύνθεση το μισό περίπου καταναλώνεται από τα φυτά κατά την αυτοτροφική αναπνοή (οπότε έχουμε επιστροφή του άνθρακα στην ατμόσφαιρα με τη μορφή CO2: εξώθερμη αντίδραση με τη διάσπαση της γλυκόζης σε CO2 και σε Η20). Από το υπόλοιπο που παραμένει και αποθηκεύεται στη φυτική μάζα, ένα μέρος καταναλώνεται από τα ζώα και τον άνθρωπο (από το οποίο πάλι ένα μέρος παίρνει το δρόμο για την ατμόσφαιρα μέσω της ετερότροφης αναπνοής). Ένα άλλο μέρος επιστρέφει στην ατμόσφαιρα μέσω της αποψίλωσης και καύσης-πυρκαγιών της φυτικής βιομάζας (αλλά και άλλων οργανικών ουσιών) από τον άνθρωπο και ένα μέρος μετά τη γήρανση των φυτών καταλήγει στο έδαφος, στη λεγόμενη δεξαμενή «συντριμμιών» του άνθρακα. Ένα μέρος αυτών των «συντριμμιών» καθώς και της υπόλοιπης νεκρής βιομάζας (οργανική ύλη στο έδαφος) αποσυντίθεται από τους μικροοργανισμούς του εδάφους, οι οποίοι διασπούν τις ανθρακικές ενώσεις των νεκρών οργανισμών και μετατρέπουν τον άνθρακα σε CO2 (αερόβια) ή σε μεθάνιο (αναερόβια) και έτσι έχουμε επιστροφή του στην ατμόσφαιρα. Ένα άλλο μέρος όμως μετατρέπεται στον εδαφολογικό άνθρακα, που αποσυντίθεται πολύ πιο αργά. Ο εδαφολογικός άνθρακας μαζί με το κάρβουνο των πυρκαγιών αποτελούν τη δεξαμενή του αδρανή άνθρακα. Ο συνολικός άνθρακας του εδάφους είναι πολλαπλάσιος αυτού της βλάστησης.
Τα επίγεια οικοσυστήματα αποτελούν δεξαμενές άνθρακα (με νεώτερους υπολογισμούς θεωρείται ότι στα δάση μόνο «σταθμεύουν» περίπου 800 GT, περισσότερο και από την ατμόσφαιρα). Οι βιολογικές διεργασίες μπορούν να επηρεάσουν το ποσό του άνθρακα σε αυτές τις δεξαμενές, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, ενώ ο ίδιος ο άνθρωπος μπορεί να παρέμβει και άμεσα για αύξηση του αποθηκευμένου άνθρακα σε αυτές.
Έτσι το Τροπικό δάσος αποθηκεύει 906 γραμ./μ2.έτος, τα Υπόλοιπα δάση 630, οι Σαβάνες 354, τα Έλη 1350, οι Καλλιέργειες 293, Λοιπά είδη(τούντρες…)31, η Θάλασσα 69 γραμ./μ2.έτος
Για τα δάση και ιδίως τα τροπικά έχουν γραφεί πολλά. Η αποψίλωση και οι πυρκαγιές συμμετέχουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου κατά 18%(στοιχεία του 2000, εντωμεταξύ έχουν αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό οι πυρκαγιές, ιδίως στα μεσαία γεωγραφικά πλάτη). Αν σταματούσαν θα είχαμε μεγάλη βελτίωση σε σχέση με τις κλιματικές αλλαγές. Για να σταματήσουν όμως πρέπει να υπάρξει «αποανάπτυξη» στον τομέα του εμπορίου του ξύλου, ιδίως του τροπικού και να σταματήσει η αλλαγή χρήσης της γης (οικοπεδοποίηση), ώστε να μην έχουμε πυρκαγιές από ανθρωπογενείς αιτίες.
Ανάπτυξη θα πρέπει να έχουμε σε δραστηριότητες που υποβοηθούν την αποθήκευση του CO2 στην άγρια βλάστηση με επιστροφή εκτάσεων στην άγρια φύση, με αποκατάσταση των ερημοποιημένων εκτάσεων μέσω αναβλάστησης (π.χ. φυσική σπορά σβώλων), με σωστή διαχείριση των δασών (ώστε να μην έχουμε εύκολα πυρκαγιές από φυσικές αιτίες) και φύτευση νέων εγκλιματισμένων δένδρων (τα νέα δένδρα απορροφούν πάντα περισσότερο CO2 από τα παλιά) κ.λ.π.
Βλέπουμε ότι τα έλη μπορούν να απορροφήσουν κάθε χρόνο υπερδιπλάσια ποσότητα CO2 από ότι τα δάση στα μεσαία πλάτη, αλλά πολύ περισσότερο και από τα τροπικά. Μέχρι τώρα κάναμε αποξήρανσή τους υπέρ των καλλιεργειών και της υγείας υποτίθεται. Από δω και πέρα πρέπει να αποκαταστήσουμε ξανά τις ελώδεις εκτάσεις, αν όχι να τις επεκτείνουμε. Θα είναι ο πιο εύκολος και πιο οικονομικός τρόπος για απορρόφηση του παραπανήσιου CO2 από την ατμόσφαιρα.
Όμως οι καλλιέργειες και η παραγωγή τροφίμων θα είναι ο κατεξοχήν τομέας, όπου θα πρέπει να γίνουν μεγάλες αλλαγές. Η αγροτική οικο-γεωργία σημαντικός παράγοντας αποτροπής της κλιματικής αλλαγής.

Βέβαια στα παραπάνω θα πρέπει να προστεθεί και ο ενεργειακός τομέας που είναι επίσης πολύ βασικός!



[1] Λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη απειλούνται σημαντικά στοιχεία του κλίματος με ανατροπή. Τα στοιχεία αυτά αποκαλούνται στοιχεία καμπής του κλίματος. Ορισμένα στοιχεία καμπής μπορούν να θέσουν σε κίνηση και να καθορίσουν μια αυτο-επιταχυνόμενη αλλαγή του κλίματος που δεν θα είναι πλέον αναστρέψιμη. Οι επιστήμονες, του Ινστιτούτου του Πότσνταμ στη Γερμανία, που ασχολούνται με την Έρευνα των Κλιματικών Επιπτώσεων, έχουν εντοπίσει έναν αριθμό πιθανών στοιχείων καμπής και προειδοποιούν ότι πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη διεθνή πολιτική για το κλίμα:
1. Τα παγωμένα όλο το χρόνο εδάφη (permafrost) 
2. Το στρώμα πάγου της Γροιλανδίας
3. Το ρεύμα του Βόρειου Ατλαντικού
4. Οι θαλάσσιοι πάγοι της Αρκτικής
5. Η τήξη των πάγων στα Ιμαλάια
6. Το τροπικό δάσος του Αμαζονίου
7. Ζώνες Σαχέλ
8. Ινδικοί Μουσώνες
9. Ο El-Niño 
10. Τα αρκτικά δάση
11. Το στρώμα πάγου της Ανταρκτικής

Αναγκαία η αποανάπτυξη στον τομέα παραγωγής ζωικών προϊόντων

 Η ανθρώπινη διατροφή

Οι κυρίαρχες σήμερα οικονομικές-πολιτικές ελίτ στηρίζονται στην ουτοπία ότι το «μαγικό ραβδί» της αγοράς και η εξελισσόμενη επιστήμη-τεχνολογία θα μας λύσουν τα προβλήματα και στον αγροδιατροφικό τομέα, με την καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων (μεταλλαγμένων) ποικιλιών και την εκτροφή βελτιωμένων ρατσών, καθώς και με τη βιομηχανική παραγωγή «σούπερ τροφών» ή την εργαστηριακή παραγωγή ζωικών προϊόντων και κρέατος από αντίστοιχες εταιρείες¹.

Αντίθετα, η πλειονότητα των «από κάτω» δεν μπορεί παρά να στηριχτεί στη συνεργασία των αγροτικών κοινοτήτων για τη μελλοντική αποαναπτυξιακή γεωργία: θα πρέπει να σταματήσει η σημερινή επιμονή στην εντατική κτηνοτροφία και η μεγάλη ζήτηση των προϊόντων της, ώστε να καταστεί δυνατόν να τρέφεται ο παγκόσμιος πληθυσμός πλουσιοπάροχα με σιτηρά και όσπρια. Τα ζώα να είναι ενταγμένα με ισορροπία σε ολοκληρωμένα αγροκτήματα, και τα ζωικά προϊόντα να είναι συμπληρωματικά στην ανθρώπινη διατροφή. Παράλληλα, θα χρειαστεί να επανέλθει στην πρακτική των αγροτικών κοινοτήτων η καλλιέργεια ντόπιων, εγκλιματισμένων ποικιλιών, που δεν χρειάζονται πολλές εξωτερικές εισροές (λιπάσματα, φυτοφάρμακα) και αντέχουν καλύτερα στις τοπικές συνθήκες κλίματος και εδάφους, καθώς, αντίστοιχα, και η εκτροφή ντόπιων ρατσών ζώων και πουλερικών.

Κτηνοτροφία-ζωοεκτροφή

Κάποια χρήσιμα στοιχεία:

• Το 40% των εδαφών της Γης είναι καλλιεργήσιμα, εκ των οποίων το 1/3 χρησιμοποιείται για την παραγωγή ζωοτροφών.
• Η κατανάλωση κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων αυξάνεται κάθε χρόνο. Οι γαλακτοβιομηχανίες, στην ύστερη νεωτερικότητα, οδήγησαν τον «άνθρωπο-καταναλωτή», από τα γενοφάσκια του, στην κατανάλωση επεξεργασμένου γάλακτος, ιδίως στη Δύση και στον Βορρά. Και η κατανάλωση ζωικού γάλακτος είναι αυξητική, για λόγους «ανάπτυξης» και αύξησης των κερδών. Από έρευνες (για το 2010) προκύπτει ότι από τα 20 δισ. δολάρια που είναι ο τζίρος για τις βρεφικές τροφές, τα 2/3 προέρχονται από βρεφικό γάλα. Η Ευρώπη είναι η μεγαλύτερη αγορά βρεφικού γάλακτος παγκοσμίως, με πωλήσεις πάνω από 2 δισ. ανά έτος.
• Από αρχές του 1960 ο παγκόσμιος πληθυσμός διπλασιάστηκε, η κατανάλωση κόκκινου κρέατος τετραπλασιάστηκε, του κρέατος και των πουλερικών δεκαπλασιάστηκε. Τα ζώα εκτροφής υπολογίζονται σε 60 δισ. και συμβαίνει το εξής παράδοξο – στα αναπτυγμένα κράτη περίπου 1 δισ. άτομα πάσχουν από παχυσαρκία και προβλήματα υγείας που συνδέονται με τον τρόπο διατροφής. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναγνωρίζει ότι η επιδημία της παχυσαρκίας αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα υγείας,² με την κατανάλωση ζωικών λιπών και κτηνοτροφικών προϊόντων να ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό γι’ αυτό, ενώ στις αναπτυσσόμενες χώρες ο ίδιος αριθμός ατόμων πάσχουν από υποσιτισμό.
• Σύμφωνα με τον ΟΗΕ (FAO), η ζωοεκτροφή εκπέμπει το 18% του ισοδύναμου CO₂ σε παγκόσμιο επίπεδο. Για την παραγωγή 1 κιλού βοδινού κρέατος, για παράδειγμα, έχει υπολογιστεί ότι προκύπτει εκπομπή 22 κιλών ισοδύναμου CO₂, 1 κιλού αρνίσιου/κατσικίσιου κρέατος εκπομπή 20 κιλών, ενώ από 1 κιλό χοιρινού προκύπτει εκπομπή 7,5 κιλών, και από 1 κιλό πουλερικών εκπομπή 5 κιλών ισοδύναμου CO₂. Η παραγωγή αυγών και γάλακτος είναι πιο φιλική για το κλίμα (επειδή τα ζώα χρειάζονται λιγότερη ενέργεια για αυτό): σε 1 κιλό αυγών ή κατσικίσιου/προβατίσιου γάλακτος αντιστοιχούν 3 κιλά εκπομπής ισοδύναμου CO₂, ενώ σε 1 κιλό αγελαδινού αντιστοιχούν μόνο 1,4 κιλά εκπομπών.
• Το 20% των βοσκότοπων έχουν υποβαθμιστεί λόγω της υπερβόσκησης, της διάβρωσης και της ρύπανσης του εδάφους από τα ζωικά απόβλητα, τα αντιβιοτικά, τις ορμόνες, τις χημικές ουσίες από τη βυρσοδεψία, τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται για να ψεκαστούν οι καλλιέργειες ζωοτροφών.
• Όσο αφορά δε τους φθίνοντες πλέον υδάτινους πόρους της Γης, η κτηνοτροφία χρησιμοποιεί τεράστιες ποσότητες νερού, ενώ προκαλεί σημαντική ρύπανση στον υδροφόρου ορίζοντα. Στη Δύση, το μισό από το νερό που καταναλώνεται, πηγαίνει στην εκτροφή.
• Απαιτείται 10-20 φορές περισσότερη ενέργεια για την παραγωγή ζωικών προϊόντων, απ’ όση για την παραγωγή φυτικής τροφής. Ο βαθμός μετατροπής από ζωοτροφή σε τροφή για τον άνθρωπο κυμαίνεται από 1:3 έως 1:4, ανάλογα με το είδος του ζώου. (Είναι πιο αποδοτικό να τρώμε απευθείας ό,τι καλλιεργούμε, αντί να το αφήσουμε να περάσει πρώτα μέσα από ένα ζώο). Επίσης απαιτείται περισσότερο έδαφος: για την παραγωγή 1 κιλού κρέατος απαιτείται γη που θα μπορούσε να παραγάγει 6 κιλά δημητριακά ή 9 κιλά ρύζι ή 12 κιλά όσπρια.
• Επίσης η μαζική-εντατική εκτροφή των εκατομμυρίων ζώων συμβάλλει στον αφανισμό της ζωής από τις θάλασσες, αφού περίπου το 50% των ψαριών που αλιεύονται χρησιμοποιούνται ως τροφή για τα γουρούνια, τις αγελάδες, τα πρόβατα, τα κοτόπουλα κ.λπ. Αυτά τα ζώα καταναλώνουν περισσότερους τόνους ψαριών απ’ ό,τι όλοι οι καρχαρίες, τα δελφίνια και οι φώκιες ολόκληρου του πλανήτη. Έτσι, οι πληθυσμοί των ψαριών σταδιακά εξαφανίζονται³, ενώ οι φάλαινες, οι φώκιες, τα δελφίνια και τα θαλασσοπούλια πεθαίνουν από πείνα.
• Προτάθηκαν στους αγρότες –κυρίως των «υπανάπτυκτων» χωρών– καλλιέργειες ενεργειακών (ελαιοδοτικών) φυτών, όπως ο φοίνικας, η ελαιοκράμβη, ο ηλίανθος, το σουσάμι, η σόγια κ.λπ., αλλά και δημητριακών, όπως το ζαχαροκάλαμο ή το καλαμπόκι, από την επεξεργασία των οποίων παράγεται αιθανόλη και στη συνέχεια βιοντίζελ⁴. Έτσι, διαμορφώθηκε μεγάλος ανταγωνισμός στην παγκόσμια αγορά των γεωργικών βασικών αγαθών για την παραγωγή βιοκαυσίμων από αυτά, έναντι της ζήτησής τους για την επεξεργασία τροφίμων⁵. Άμεσο αποτέλεσμα αυτού του ανταγωνισμού ήταν η μείωση των εκτάσεων για καλλιέργεια τροφής, η μείωση της παραγωγής ειδών διατροφής, η μεγάλη αύξηση των τιμών των δημητριακών, η αύξηση της κατανάλωσης των αποθεμάτων νερού.
• Χωρίς υπερβολή, ο κυρίαρχος ανθρωπολογικός τύπος, με την κατανάλωση της τροφής του, εκτός των άλλων, διακινδυνεύει και το μέλλον αυτού του πλανήτη «χάρη στη βουλιμία του για χάμπουργκερ»⁶.

Στην πραγματικότητα, η παγκόσμια ζωοεκτροφή είναι ουσιαστικώς αντιπαραγωγική. Χρειάζεται, επομένως, μεγάλη αποανάπτυξη στη ζωοεκτροφή, αποανάπτυξη στην παραγωγή ζωικών προϊόντων, καθώς και στην κατανάλωσή τους. Τα παραπάνω αφορούν και τον ελληνικό αγροδιατροφικό τομέα.

---

^[1] Βλ. «Κρέας εργαστηρίου: οι εταιρείες έτοιμες να το βάλουν στο πιάτο μας», (τελευταία επίσκεψη Φεβρουάριος 2019).

^[2] Λόγω των άθλιων και ανθυγιεινών συνθηκών εκτροφής των ζώων, καθώς και των ορμονών ανάπτυξης και πάχυνσης που τους χορηγούνται για την επιτάχυνση της παραγωγής κρέατος και γάλακτος, ένα σημαντικό ποσοστό της παγκόσμιας παραγωγής αντιβιοτικών (περίπου το 50%) χορηγείται στα εκτρεφόμενα ζώα. Ωστόσο, παρά την τόσο απλόχερη ιατρική «φροντίδα», ασθένειες και επιδημίες, όπως η νόσος των τρελών αγελάδων και των πτηνών, η γρίπη των χοίρων, ο μελιταίος πυρετός, κ.λπ., ξέσπασαν σκορπώντας τον πανικό. Η αφύσικη τροφή που τρώνε τα εκτρεφόμενα ζώα (ιχθυάλευρα, αλεσμένα κόκκαλα, νύχια, τρίχες κ.λπ.), οι άθλιες συνθήκες διαβίωσής τους και η υπερβολική χορήγηση αντιβιοτικών και ορμονών καθιστούν την κατανάλωση κρέατος εντελώς επιβλαβή για την ανθρώπινη υγεία, ενώ οι απάνθρωπες συνθήκες μεταφοράς τους, αλλά και η ίδια η φρικαλέα διαδικασία σφαγής των ζώων θέτουν ζητήματα βιοηθικής. Για τη σφαγή, τη μεταφορά, την επεξεργασία και το μαγείρεμα απαιτείται επίσης σημαντική κατανάλωση ενέργειας.

^[3] Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας, το 70% των παγκόσμιων αποθεμάτων ψαριών υπεραλιεύεται ή έχει ήδη 100% αλιευθεί, καταστρέφοντας ή απειλώντας να καταστραφεί η ζωή εκατομμυρίων ψαράδων ανά τον κόσμο. Τον μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν σήμερα ο λευκός τόνος, ο ξιφίας και ο μπακαλιάρος του Ατλαντικού, ενώ ένα βήμα πριν την εξαφάνιση βρίσκονται είδη όπως τα χέλια, ο κόκκινος τόνος και ένα είδος μικρού καρχαρία.

^[4] Το βιοντίζελ, στην Ευρώπη, προέρχεται από φοινικέλαιο μέχρι και 25%. Αμέτρητα στρέμματα τροπικών δασών έπρεπε να δώσουν τη θέση τους στις φυτείες ελαιοφινίκων, ειδικά στην Ινδονησία και τη Μαλαισία, καταστρέφοντας έτσι τη βάση διαβίωσης πολλών ζωικών και φυτικών ειδών και προκαλώντας τεράστιες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου. Γι’ αυτό, το ευρωπαϊκό κίνημα της αποανάπτυξης, προστασίας του κλίματος και του περιβάλλοντος καλεί τις κυβερνήσεις και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προστατεύσουν τα τροπικά δάση και τους κατοίκους τους και να σταματήσουν την πρόσμειξη φοινικέλαιου στα καύσιμα!

^[5] Στα βενζινάδικα, οι Ευρωπαίοι οδηγοί βάζουν συχνά φοινικέλαιο χωρίς να το γνωρίζουν. Το φοινικέλαιο περιέχεται σε κάθε δεύτερο προϊόν περίπου στα σουπερμάρκετ και είναι σχεδόν αδύνατο να φανταστούμε την καθημερινότητά μας χωρίς αυτό. Αλλά ελάχιστοι γνωρίζουν ότι μεγάλο μέρος των εισαγωγών φοινικέλαιου στην Ευρώπη καταλήγει στο ντεπόζιτο των αυτοκινήτων. Ο λόγος είναι η απαίτηση της ΕΕ να μειωθούν οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου από τα καύσιμα. Το ντίζελ υποτίθεται ότι γίνεται πιο φιλικό προς το περιβάλλον αν μέρος του συνίσταται από φυτικά έλαια. Τεράστιο λάθος! Γιατί η πρόσμειξη φοινικέλαιου στο καύσιμο βλάπτει το περιβάλλον, το κλίμα και τον άνθρωπο. Το βιοντίζελ, μέσω των φυτειών φοινικέλαιου που προέρχονται από τη μετατροπή δασικών περιοχών σε καλλιέργειες, παράγει επίσης τεράστιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, που βλάπτουν όχι μόνο το κλίμα αλλά και την υγεία μας. Με την αποψίλωση των τροπικών δασών όλο και περισσότερα είδη, όπως οι ουρακοτάγκοι, οι ασιατικοί ελέφαντες και οι ρινόκεροι, χάνουν τον ζωτικό τους χώρο. Ειδικά στην Ινδονησία, η κατάσταση γίνεται όλο και πιο απειλητική: οι φυτείες φοινικέλαιου έχουν καταλάβει συνολικά 140 εκατομ. στρέμματα, που αντιστοιχεί σχεδόν στη μισή έκταση της Γερμανίας! Και οι φυτείες αυξάνονται συνεχώς. Αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί!

^[6] Υπάρχει μεγάλο κοινωνικό κόστος στην παραγωγή βιοκαυσίμων, το οποίο μπορούμε να αντιληφθούμε από το γεγονός: για να γεμίσει το ρεζερβουάρ ενός μεγάλου τζίπ με 25 γαλόνια αιθανόλης, θα πρέπει να στερηθεί τροφή ισοδύναμη με 220 κιλά καλαμποκιού, που μπορεί να θρέψει έναν άνθρωπο για ένα χρόνο.

^[7] Singer Peter, Η απελευθέρωση των ζώων, Αντιγόνη, Θεσσαλονίκη 2010.

Πώς θα μπορούσαν να διατραφούν δέκα δισεκατομμύρια άνθρωποι στο μέλλον;

Τι θα μπορούσε να γίνει για να χρησιμοποιηθούν οι πόροι της γης με βιώσιμο τρόπο, ώστε να επαρκούν για όλους χωρίς να βλάπτουν το κλίμα και το περιβάλλον;

Σύμφωνα με μια πρόβλεψη των Ηνωμένων Εθνών, ο παγκόσμιος πληθυσμός θα αυξηθεί κατά δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους μέχρι το 2050 και θα ζουν στον πλανήτη περίπου δέκα δισεκατομμύρια άνθρωποι που θα πρέπει να τρέφονται.

Σύμφωνα με έκθεση του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), του ΟΗΕ, σχεδόν ένας στους δέκα ανθρώπους υποσιτίζονταν το 2019. Ο αριθμός των πεινασμένων ανθρώπων αυξάνεται από το 2014, με μία από τις αιτίες να είναι η κλιματική αλλαγή, αλλά η πανδημία Corona θα έχει επίσης περαιτέρω επιπτώσεις

Στο παρόν, το 38% της παγκόσμιας έκτασης της γης (πέντε δισεκατομμύρια εκτάρια) χρησιμοποιείται για γεωργία, εκ των οποίων το ένα τρίτο είναι καλλιέργειες και τα δύο τρίτα βοσκότοποι.

Υπολογίζεται ότι περίπου το 70% των τροφίμων παράγονται παγκοσμίως από μικροκαλλιεργητές-τριες που έχουν στη διάθεσή τους λιγότερο από δύο εκτάρια γης. Έτσι, οι αγρότες αυτοί δεν μπορούν να δημιουργήσουν αποθέματα και είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και άλλων κρίσεων και συγκρούσεων.

Συνέπειες από την παραγωγή τροφίμων

Σύμφωνα με την έκθεση "Living Planet Report 2020" του WWF, η σημερινή μορφή παραγωγής τροφίμων ευθύνεται για το 80% της αποψίλωσης των δασών, το 70% της απώλειας της βιοποικιλότητας και περίπου το 33% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου[1].

Το 2020, καταστράφηκαν περισσότερες δασικές εκτάσεις παγκοσμίως από κάθε άλλη φορά τα τελευταία 20 χρόνια. Αυτό είναι ιδιαίτερα πικρό όταν συνειδητοποιεί κανείς ότι το ένα τρίτο των τροφίμων που παράγονται παγκοσμίως χάνεται, είτε λόγω ανύπαρκτων αποθηκευτικών εγκαταστάσεων στην αρχή της αλυσίδας ή λόγω ντάμπιγκ τιμών του εμπορικού συστήματος (χωματερές), είτε λόγω της απόρριψης στα σκουπίδια των ακόμα βρώσιμων τροφίμων (ημερομηνία λήξης) στο τέλος της αλυσίδας εφοδιασμού. Σύμφωνα με τον FAO 1,3 δισεκατομμύρια τόνοι βρώσιμων τροφίμων πετιούνται σήμερα χωρίς λόγο. Αυτό αντιστοιχεί σχεδόν στο ένα τρίτο της σημερινής κατανάλωσης τροφίμων. Για πεταμένη τροφή καλλιεργούνται κάθε χρόνο 14 δισεκ. στρέμματα, δηλαδή το 28% των συνολικών καλλιεργούμενων εδαφών.

Ευκαιρία για την αγροοικολογία

Ο όρος αγροοικολογία αναφέρεται σε μια συνολική προσέγγιση που ενσωματώνει όχι μόνο οικονομικές, αλλά και οικολογικές και κοινωνικές αρχές στο σχεδιασμό και την εφαρμογή των γεωργικών και διατροφικών συστημάτων. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ φυτών, ζώων, ανθρώπων και περιβάλλοντος πρέπει να αξιοποιηθούν και να βελτιστοποιηθούν.

Μια τέτοια προσέγγιση ωφελεί ιδιαίτερα τις οικονομικά και κλιματικά μειονεκτούσες περιοχές. Ο στόχος δεν είναι οι υψηλότερες δυνατές αποδόσεις μιας μόνο καλλιέργειας, όπως το σιτάρι ή το καλαμπόκι ανά έκταση, αλλά η μεγαλύτερη δυνατή ποικιλομορφία διαφορετικών καλλιεργειών, φυτών, ζώων, καθώς και δέντρων ή φρακτών που επηρεάζουν θετικά το ένα το άλλο. Αυτή η ποικιλομορφία μπορεί ακόμη και να αυξήσει την παραγωγικότητα, ενώ παράλληλα προάγει τη βιοποικιλότητα και προστατεύει το κλίμα. Εξασφαλίζει επίσης μακροπρόθεσμη ασφάλεια για τους-τις γεωργούς, καθιστώντας τα συστήματα αυτά πιο ανθεκτικά στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Ένα παράδειγμα είναι τα συστήματα αγροδασοπονίας, τα οποία συνδυάζουν την καλλιέργεια και την παραγωγή ξυλείας. Εκεί είναι ήδη προφανές ότι αυτό όχι μόνο αυξάνει την παραγωγικότητα της γης, αλλά και διαφοροποιεί το εισόδημα.

Φιλική προς τη φύση παραγωγή

Τα γεωργικά συστήματα είναι βιώσιμα μόνο εάν προστατεύουν ταυτόχρονα τα οικοσυστήματα και διατηρούν ή ενισχύουν τη βιοποικιλότητα. Επομένως, η πρόκληση είναι να βελτιώσουμε την παραγωγή τροφίμων έτσι ώστε να μην υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητα των οικοσυστημάτων μας και του πλανήτη.

Γι' αυτό πρέπει να απομακρυνθούμε από τη λογική της μεγιστοποίησης της παραγωγής και του κέρδους σε βάρος της φύσης. Να στραφούμε προς τη φιλική προς τη φύση παραγωγή που δεν έρχεται σε αντίθεση με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την προστασία του κλίματος. Είναι επίσης σημαντικό να διατηρηθεί ή να αποκατασταθεί η φυσική γονιμότητα του εδάφους και να βελτιωθούν οι κύκλοι των θρεπτικών συστατικών με αναζωογόνηση των εδαφών (το 52% της καλλιεργήσιμης γης της ΕΕ, για παράδειγμα, θεωρείται ήδη υποβαθμισμένη).

Ιδιαίτερα οι μικρότερες εκμεταλλεύσεις των μικροαγροτών ή της οικογενειακής γεωργίας μπορούν να επωφεληθούν από τις αγροοικολογικές προσεγγίσεις. Πολλά επιτυχημένα παραδείγματα από μειονεκτικές περιφέρειες το δείχνουν ήδη αυτό. Αλλά η μετάβαση προς την αγροοικολογία είναι επίσης χρήσιμη και απαραίτητη και για τις μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις.

 Μετάβαση στην αγροοικολογία με τη βοήθεια πέντε μοχλών

• Ο πρώτος μοχλός είναι η καλύτερη χρήση των πόρων,
• Ο δεύτερος οδηγεί σε μείωση των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων με τη χρήση ωφέλιμων εντόμων αντί φυτοφαρμάκων ή τη χρησιμοποίηση ισχυρών, ανθεκτικών στο στρες σπόρων.
• Ο τρίτος μοχλός αντιπροσωπεύει μια νέα αντίληψη των μεθόδων καλλιέργειας και επομένως είναι το κατώφλι για τη μετατροπή σε αγροοικολογικό σύστημα. Εδώ έχουμε να κάνουμε με τοπικούς πόρους και οικονομικούς κύκλους των μικρών αποστάσεων, με ενθάρρυνση των μικτών καλλιεργειών ή με συνδυασμό γεωργίας και ζωοεκτροφής.
• Τον τέταρτο μοχλό συνιστά, η κοινωνική συνιστώσα που μπαίνει στο παιχνίδι με την αποκατάσταση των δεσμών μεταξύ παραγωγών και πληθυσμού.
• Σαν τελευταίο βήμα, θα χρειασθεί μια παγκόσμια αλλαγή στο σύστημα τροφίμων που να έχει ως στόχο να διασφαλίσει ότι όλοι οι άνθρωποι-και όχι μόνο οι λίγοι του σήμερα- θα έχουν πρόσβαση σε υγιεινά, δίκαια και βιώσιμα παραγόμενα τρόφιμα χωρίς τελικά να καταλήγουν στα σκουπίδια. Στην Ευρώπη, μισό δισεκατομμύριο άνθρωποι θα μπορούσαν να τραφούν το 2050, χωρίς να χρησιμοποιούνται συνθετικά χημικά φυτοφάρμακα και λιπάσματα.

Ο απαραίτητος μετασχηματισμός και οι αγροτικές κοινότητες

Για να ξεφύγουμε από αυτό το αυτοκαταστροφικό σύστημα, οι αγρότες και οι αγρότισσες και οι κοινότητές τους σε όλο τον κόσμο πρέπει να μπορούν να παράγουν με υψηλότερα περιβαλλοντικά και κοινωνικά πρότυπα και να αμείβονται ανάλογα καλύτερα. Άλλωστε, όχι μόνο θα παράγουν τρόφιμα, αλλά θα βοηθούν και στην προστασία των οικοσυστημάτων που τελικά ωφελούν το κοινωνικό σύνολο.

Η προστασία του περιβάλλοντος και του κλίματος πρέπει οπωσδήποτε να ληφθεί υπόψη γενικά στις οικονομικές δραστηριότητες των ανθρώπων και ειδικά των αγροτικών κοινοτήτων. Τα συστήματα φορολογίας και επιδοτήσεων που ισχύουν σήμερα στα πλαίσια των υπαρχόντων κρατών, πρέπει να προσαρμοστούν έτσι ώστε οι φιλικές προς το περιβάλλον και το κλίμα πρακτικές στην παραγωγή τροφίμων σε όλο τον κόσμο να προσφέρουν οικονομικό πλεονέκτημα και να είναι ελκυστικές για τους παραγωγούς, σε όλη την περίοδο μετάβασης προς την αγροοικολογία και την κοινοτική οργάνωση της κοινωνίας.

Για μια τέτοια ριζική αλλαγή των μεθόδων καλλιέργειας και εκτροφής καθώς και του τρόπου διατροφής μας θα απαιτηθούν σαφώς θεμελιώδεις αλλαγές.  Οι τρέχουσες πολιτικές κατά των αγροτογεωργών, όπως οι νόμοι που ευνοούν την ιδιωτικοποίηση και την μονοπώληση των σπόρων και οι κανονισμοί για την προστασία των εταιρειών, οι οποίοι έχουν εξοντώσει τα παραδοσιακά συστήματα τροφίμων, θα έπρεπε να καταργηθούν. Οι υπάρχουσες τάσεις για αυξημένη συγκέντρωση της γης και για επέκταση της βιομηχανικής γεωργίας θα πρέπει να αντιστραφούν. Θα χρειασθεί:

• Εκατομμύρια γεωργών -αγροτικών κοινοτήτων θα πρέπει να αποκτήσουν τη δυνατότητα να κάνουν τις απαραίτητες αμειψισπορές, να οργανώνουν την αγρανάπαυση και να δημιουργούν βοσκότοπους, ώστε να μπορούν να επιστρέφουν στο έδαφος πάνω από 7 δισεκατομμύρια τόνους οργανικής ουσίας κάθε χρόνο.
• Προώθηση υγιούς και βιώσιμης ενεργειακής πολιτικής. Αυτό περιλαμβάνει κατανάλωση λιγότερης ενέργειας, παραγωγή βιοαερίου και ηλιακής ενέργειας στα αγροκτήματα - και όχι σε μεγάλο βαθμό προώθηση της παραγωγής βιοντίζελ, όπως συμβαίνει σήμερα.
• Εφαρμογή γεωργικών και εμπορικών πολιτικών σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο για την υποστήριξη της τοπικής παραγωγής- διανομής-αγοράς-κατανάλωσης τροφίμων με στόχο την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αυτοδυναμία –αυτάρκεια των περιοχών
• «Από-ανάπτυξη» στη παραγωγή κρέατος για μια ζωοεκτροφή στα πλαίσια ολοκληρωμένων αγροκτημάτων. Αποανάπτυξη στις ιχθυοκαλλιέργειες -υδατο καλλιέργειες 

Με τον οικολογικά και κοινωνικά συμβατό σχεδιασμό της γεωργίας και της παραγωγής τροφίμων, προστατεύονται τα οικοσυστήματα και συνεπώς και η βιοποικιλότητα. Έτσι καθίστανται δυνατές οι προσαρμογές στην κλιματική αλλαγή και βελτιώνεται η κοινωνικοοικονομική κατάσταση των αγροτών και των αγροτικών κοινοτήτων. Προστατεύοντας το κλίμα και το περιβάλλον θα μπορούν να εξασφαλίσουν τρόφιμα για δέκα δισεκατομμύρια ανθρώπους.

Εάν τρώγαμε λιγότερο κρέας και αντ' αυτού περισσότερα τρόφιμα φυτικής προέλευσης, θα γινόταν ένα πρώτο σημαντικό βήμα για τη διασφάλιση της παγκόσμιας επισιτιστικής ασφάλειας και, ταυτόχρονα, για την προστασία του περιβάλλοντος και του κλίματος.

Ειδικότερα για τον Ελληνικό αγροδιατροφικό τομέα

Για μια αντιμετώπιση της επισιτιστικής κρίσης που έρχεται, αλλά και για μια απασχόληση μεγαλύτερου ποσοστού του πληθυσμού, η παραγωγή ποιοτικών διατροφικών αγαθών από τις εναλλακτικές καλλιέργειες των ντόπιων «χρυσοφόρων» φυτών, αλλά και γεωργικών αγαθών για δευτερογενή μεταποίηση και κλωστουφαντουργία, θα ικανοποιούσε βασικές ανάγκες του ντόπιου πληθυσμού και θα εξασφάλιζε βιώσιμο εισόδημα για τους εργαζόμενους στον τομέα. Η μετάβαση που πρέπει να γίνει από τους Έλληνες αγρότες δεν έχει να κάνει με τη στροφή σε εξεζητημένα ανταγωνιστικά προϊόντα-που προτείνουν οι κάθε λογής τεχνοκράτες σήμερα- αλλά σε καλλιέργειες που θα εξασφαλίσουν την διατροφική ασφάλεια του πληθυσμού και την όσο γίνεται μεγαλύτερη αυτάρκεια για τις τοπικές κοινωνίες, καθώς και την προστασία του περιβάλλοντος-τοπικών οικοσυστημάτων και φυσικά του κλίματος.

 Για να γίνει βέβαια αυτή η στροφή χρειάζεται  να αναπτυχθεί και ένα κίνημα νέων αγροτών-οικογεωργών στο πλαίσιο ενός ισχυρού, κοινού και πάνω από όλα χειραφετικού κοινωνικού κινήματος.

---

[1] Το συνολικό παγκόσμιο αγροτοδιατροφικό σύστημα, δηλαδή αν στην παραγωγή προσθέσουμε τη συντήρηση, τη συσκευασία, την ψύξη, τις μεταφορές γεωργ. προϊόντων, τη διανομή τους στα σουπερμάρκετς κ.λπ., είναι υπεύθυνο σχεδόν για το 50% του φαινομένου του «θερμοκηπίου». 

Η κομβική έννοια του Κοινοτισμού για το ξεπέρασμα της σημερινής δυστοπίας του καπιταλισμού

 «Δεν είστε μόνοι, είμαστε όλοι μαζί!» Είναι το μήνυμα που στέλνουν οι Ζαπατίστ@ς που επισκέπτονται την Ευρώπη και τους διάφορους τόπους της στο πλαίσιο του «Ταξιδιού για τη Ζωή» στην Ευρώπη. 

​"Είμαστε εδώ για να μοιραστούμε και να συζητήσουμε μαζί σας, να μάθουμε από εσάς που ζείτε την πάλη κατά του καπιταλισμού".

Κι εσείς να έρθετε στα Καρακόλ, να μας επισκεφθείτε και να μάθετε από εμάς τις εμπειρίες της πάλης μας κατά του καπιταλισμού».

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε:
 Τα μεγκαπρότζεκτ που επηρεάζουν τις κοινότητές μας, το Τρένο Μάγια και την αναδόμηση της αγροτικής γης με νέες καλλιέργειες έξω από τη δική μας γη: Πρέπει να προστατεύσουμε αυτό που δίνει ζωή. Και για αυτό θα αντισταθούμε.
Όσο για τις προβοκάτσιες: Έχουμε να αντιμετωπίσουμε τους παραστρατιωτικούς, την Εθνική Φρουρά, την περιφερειακή και τη δημοτική αστυνομία. Είναι εκεί διαρκώς και μας προβοκάρουν, μας επιτίθενται και μας απάγουν, όπως έκαναν με δύο μέλη των Συμβουλίων Καλής Διακυβέρνησης.
Τα προβλήματα με τους στρατιωτικούς και τους παραστρατιωτικούς είναι μεγάλα. Όλοι τους βρίσκονται στην υπηρεσία των επιχειρήσεων.
Για εμάς ο αγώνας είναι αγώνας για τη Μητέρα Γη, είναι πάλη για τις κοινότητές μας. Κι η απάντησή μας είναι πολιτική. Δεν απαντάμε στις προβοκάτσιες. Πρέπει να δούμε ποιος είναι ο πραγματικός εχθρός. Να οργανώσουμε την αντίσταση. Να βρούμε συναινετικές λύσεις μέσα στις κοινότητες.

Κοινότητα, δήμος, συμβούλια καλής διακυβέρνησης

Οι Ζαπατίστ@ς αναφέρονται επίσης στα τρία επίπεδα λειτουργίας της αυτονομίας τους: κοινότητα, δήμος, συμβούλια καλής διακυβέρνησης. «Ο κόσμος συμμετέχει στην εξεύρεση λύσεων και στη λήψη των αποφάσεων. Σε όλα τα θέματα, από την εκπαίδευση και τον πολιτισμό έως την υγεία, τη φροντίδα των ανήμπορων, την αγροοικολογία, τη δικαιοσύνη, προσπαθούμε να βρούμε λύσεις, χωρίς να έχουμε φυλακές. Το ίδιο συμβαίνει και με την ενημέρωση, μέσα από τη λειτουργία κοινοτικών μέσων όπως ραδιοφωνικοί σταθμοί και με τους δημοσιογράφους να φροντίζουν για την ενημέρωση του πληθυσμού».
​
Το κύριο μήνυμά τους προς όλες και όλους μας: Να ενώσουμε τους αγώνες μας εναντίον του καπιταλισμού με βασικό μας εργαλείο το Κοινοτικό πνεύμα και τη κοινοτική μας οργάνωση :

 
Η κομβική έννοια του Κοινοτισμού για το ξεπέρασμα της σημερινής δυστοπίας του καπιταλισμού και στην Ελλάδα

Στις σημερινές συνθήκες, και λόγω των πολλαπλών κρίσεων που αφορούν και την ίδια τη δομή του καπιταλιστικού συστήματος σε παγκόσμιο επίπεδο, το κοινοτικό πνεύμα και ο κοινοτισμός έχει επανέλθει σε όλο τον κόσμο και διαμορφώνεται- κυρίως και προς το παρόν- με τη συλλογική υπόσταση των «κοινοτήτων του αγώνα» και των «κοινοτήτων του κινδύνου». Η κοινωνία των «από κάτω», εκείνων δηλαδή που βρίσκονται σε κίνδυνο και είναι τα θύματα της παγκοσμιοποίησης, δημιουργούν εγχειρήματα κοινοτισμού και κοινοτικές σχέσεις μεταξύ τους. Η παράδοση του κοινοτισμού που εμφανίζεται, υποχωρεί και ξαναεμφανίζεται-ιδίως στις δύσκολες συνθήκες και τις επαναλαμβανόμενες κρίσεις στα πλαίσια του καπιταλισμού, δημιούργησε π.χ. στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων, πάνω από 3.000 καταγεγραμμένα κοινοτικά εγχειρήματα, με διάφορες κουλτούρες στα πλαίσιά τους.
Αυτό που δεν κατάφερε το κίνημα του σύγχρονου κοινοτισμού, ήταν να αναπτύξει παράλληλα και αντι-θεσμούς απέναντι των επικρατούντων υφιστάμενων θεσμών, έτσι ώστε να μπορεί να συσταθεί μία δύναμη δυαδικής εξουσίας, αποκεντρωμένη, ομοσπονδιακή και προερχόμενη από τους πολίτες, ώστε αυτή να αποκτήσει τον έλεγχο της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, τον  οποίο έλεγχο εξακολουθεί προς το παρόν να κρατά για τον εαυτό του το συγκεντρωτικό, γραφειοκρατικό εθνικό κράτος. Για να δημιουργήσουμε τέτοιους αντι-θεσμούς στις σημερινές συνθήκες του άκρατου ατομικισμού είναι πολύ δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο. Είναι πολύ δύσκολο να οργανώσουμε μια πραγματική δημοκρατική πολιτεία, αλλά και δυσκολότερο να τη διατηρήσουμε, όπως συμβαίνει με όλα τα πράγματα. Το ζήτημα της επαναστατικής αλλαγής και στα μέρη μας, προϋποθέτει την αποκέντρωση σε κοινότητες, δήμους και περιφέρειες και τη δικτύωσή τους σε ανακλητά συμβούλια.
Ο κόσμος του αγώνα, συρρικνωμένος πάλι σήμερα σε σχέση με λίγα χρόνια πριν, αλλά υπαρκτός και επίμονα δραστήριος, στρέφεται καθημερινά-ιδίως στα πλαίσια και της επιδημιολογικής κρίσης, αλλά και κατά και μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του φετινού καλοκαιριού όπου π.χ. στη Β. Εύβοια εκφράσθηκε η αλληλεγγύη και το κοινοτικό πνεύμα ακόμα και με συνελεύσεις ντόπιων και αλληλέγγυων- όλο και περισσότερο στην έννοια της Κοινότητας μέσα από μια θολή προσέγγιση της εικόνας της. Η υιοθέτηση της έννοιας θα επιταχυνθεί στα επόμενα χρόνια, γιατί θα καλύπτει πολλές προσεγγίσεις και ανάγκες για συλλογική πραχτική και δράση.
Στην Ελλάδα της επιδημιολογικής κρίσης άρχισαν να χρησιμοποιούν τον όρο Κοινότητα και να μιλάνε για την αναγκαιότητα επιστροφής στην έννοιά της, ακόμα και καθεστωτικοί πολιτικοί και κονδυλοφόροι( π.χ. «Με ατομική ευθύνη να κρατάμε τα μέτρα και να εμβολιασθούμε για να προστατέψουμε την κοινότητα από τον ιό»: αυτοί βέβαια εννοούν την «κοινότητα των υπηκόων» και όχι την κοινότητα των αυτόνομων πολιτών). Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι θα προκύψει τα επόμενα χρόνια οπωσδήποτε ένας Κοινοτισμός με τη μορφή του «ελευθεριακού». Μπορεί να πάρει και την μορφή του «εργαλειακού» κοινοτισμού, ως μέσο αυτοοργάνωσης, όπως συχνά λειτούργησε η έννοια της λαϊκής συνέλευσης ή του συνεργατισμού.
Λόγω και επικαιρότητας του εορτασμού των 200 χρόνων της Ελληνικής Επανάστασης(1821), το βασικό αφήγημα που όλοι θυμόμαστε από το σχολείο είναι ο ρόλος των κοινοτήτων στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Την κατάργηση των κοινοτήτων από τους Βαυαρούς είχαν καταγγείλει οι νεοέλληνες κοινοτιστές, προτείνοντας –ιδίως ο Καραβίδας- την κοινοτική οργάνωση της ελληνικής κοινωνίας σαν ομόσπονδη κοινοτική πολιτεία. Η ιστορική διάσταση της κοινότητας θα παίξει και καθοριστικό ρόλο στο φαντασιακό των Ελλήνων «απο κάτω» στα επόμενα δύσκολα χρόνια για την επιβίωση.

Αλλά ο σύγχρονος αναδυόμενος Κοινοτισμός δεν μπορεί να κοιτάζει μόνο προς τα πίσω. Επιστροφή μεν στον Κοινοτισμό, αλλά...προς τα μπρος!

Δεν μπορεί να είναι επιλογή μας οι κοινότητες των προεστών και των κοτζαμπάσηδων της Τουρκοκρατίας, ούτε οι κοινότητες του προέδρου και του κοινοτικού συμβουλίου της νεοελληνικής πραγματικότητας μέχρι πριν καταργηθούν από τους νόμους « Καποδίστρια-Καλλικράτη».
 Επιστροφή προς τα...μπρος, σε ένα κοινοτισμό που έχει να κάνει με τη διαμόρφωση του ευτοπικού μας μέλλοντος υπό τις νέες συνθήκες που υπάρχουν και που απαιτούν αποκατάσταση των μέχρι τώρα οικολογικών και κοινωνικών καταστροφών.
Στο επίπεδο της κοινωνικής οργάνωσης δεν μπορεί η προοπτική να είναι πάλι το κεντρικό εθνικό κράτος, το οποίο έχει ξεπερασθεί από της συνθήκες της παγκοσμιοποίησης του καπιταλισμού, αλλά η Κοινότητα των Κοινοτήτων με τη μορφή του δημοκρατικού ομοσπονδιακού Κοινοτισμού. 
Ο κοινοτισμός και η άμεση δημοκρατία με την ομοσπονδιακή μορφή, αποτελεί σήμερα την ιδέα που μπορεί, όσο πιθανώς καμία άλλη, να εδαφικοποιήσει ταυτόχρονα σε τοπικό/γεωγραφικό αλλά και οικουμενικό/φαντασιακό επίπεδο την έννοια του κοινωνικού αυτοκαθορισμού.
Οι κοινοτικοί δεσμοί και σχέσεις σήμερα δεν στηρίζονται μόνο στην έννοια της χωρικής εγγύτητας-αν και αποτελεί βασική προϋπόθεση-αλλά διέπονται περισσότερο από τις κοινές πολιτισμικές, κοινωνικές και πολιτικές αξίες. Προς αυτή την κατεύθυνση ζητούμενο είναι να δημιουργηθούν εκείνοι οι κοινοτικοί δεσμοί-θεσμοί που θα βρίσκουν έδαφος στο κοινωνικό πεδίο και θα διαμορφώνουν σταδιακά και τη νέα κοινωνική πραγματικότητα. Τον σημαντικότερο ρόλο σε αυτή την καθημερινή ύφανση-διαμόρφωση του κοινοτικού σχεδίου θα τον έχουν τα πρόσωπα. Τα πολύπλευρα-και όχι μονοδιάστατα- εκείνα υποκείμενα που αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για δημιουργία και συμμετοχή σε κοινοτικά εγχειρήματα, τα οποία στη συνέχεια θα συμβάλλουν και στην μετεξέλιξή τους σε πρόσωπα του νέου κοινοτικού ανθρωπολογικού τύπου.
Κύκλοι προσώπων-πρωτοβουλίες πολιτών με αρχικές γενικές συμφωνίες ως προς τους σκοπούς και τα μέσα υλοποίησης, σε ανοιχτούς χώρους συνάντησης-συζήτησης για διεύρυνσή τους αλλά και παραπέρα διερεύνησης δυνατοτήτων, θα είναι ο εφαλτήρας για την από τα κάτω διαμόρφωση ενός προγράμματος υπέρβασης του καπιταλιστικού κοινωνικού σχηματισμού και του κεντρικού αυταρχικού κράτους.

Τοπική Κοινότητα
Θα σταθούμε εδώ στο κύτταρο της άμεσης δημοκρατίας, δηλαδή στην  Τοπική Κοινότητα(Τ.Κ.), είτε αυτή είναι της υπαίθρου, είτε πρόκειται για μια αστική κοινότητα σε κάποια ελληνική πόλη.
Οι δομές της
Καταρχήν, μια χωρική κοινότητα, της υπαίθρου ή της πόλης, δεν είναι μόνο ο λειτουργικός τόπος της καθημερινής ζωής και διαμονής. Είναι ταυτόχρονα και ένα πολιτικό σώμα πολιτών που αποφασίζει για τα μικρά και τα μεγάλα προβλήματα που τους απασχολούν. Εδώ έχει λοιπόν εφαρμογή αυτό που πρέπει να εκφράζει με την κυριολεκτική σημασία της η λέξη πολιτική(και όχι με την τρέχουσα έννοια της διαχείρισης των πραγμάτων του κράτους-πολιτείας). Εδώ η γενική έννοια της κοινωνίας μπορεί να πάρει μια πιο συγκεκριμένη μορφή. Αυτή της τοπικής κοινωνίας, της κοινωνίας των πολιτών με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου. Των ενεργών και συμμετεχόντων σε συνελεύσεις πολιτών, που προσπαθούν να δημιουργήσουν μια δημόσια σφαίρα στην οποία να υπάρχει μια ορθολογική , δημιουργική και ηθική αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Να δημιουργήσουν ένα δήμο των πολιτών και όχι του δημοτικού συμβουλίου, των συνοικιακών και δημοτικών συνελεύσεων και όχι της δημαρχίας και αντιδημαρχίας, τη ομοσπονδιακής ένωσης των δήμων σε περιφέρεια και όχι του πάλε ποτέ νομάρχη ή του σημερινού αντιπεριφεριάρχη και περιφερειάρχη. Θα στηριχθεί βασικά σε γενικές συνελεύσεις, θεματικές συνελεύσεις και φόρα, συμβούλια όπως για παράδειγμα του πολιτισμού, υγείας, πρόνοιας- κοινωνικής προστασίας-ισότητας, προστασίας περιβάλλοντος, ενεργειακού εφοδιασμού, νεολαίας κ.λ.π. Θα στηριχθεί στην έννοια του συλλογικού πολίτη και του ανακλητού εκπροσώπου.
Οι κοινότητες της υπαίθρου θα πρέπει να έχουν την αυτονομία τους και να λειτουργούν με γενικές συνελεύσεις και το εκλεγόμενο κάθε φορά ανακλητό Συμβούλιο Κοινότητας(Σ.Κ.).
 Μέχρι και 10 τέτοιες κοινότητες μπορούν π.χ. να αποτελούν έναν ιδιαίτερο δήμο, όπου μετά από σε δεύτερο επίπεδο συνέλευση των μελών των Σ.Κ. αποφασίζεται ο τρόπος επίλυσης και η προτεραιότητα των προβλημάτων και ο συμμετοχικός προγραμματισμός και προϋπολογισμός του Δήμου, γίνεται κοινωνικός έλεγχος και εκλέγεται το συμβούλιο του αντίστοιχου Δήμου(Σ.Δ.), για να εκφράζει το Δήμο στο τρίτο επίπεδο, στη συνέλευση της Χωρικής Ενότητας(Χ.Ε).
Στα πλαίσια μιας τέτοιας Χ.Ε., σε μια πόλη, η αστική κοινότητα αυτοοργανώνεται από τα νοικοκυριά ενός δρόμου ή ενός τετραγώνου, που λειτουργεί με συνέλευση μελών και εκλέγει το Σ.Κ. Όλες οι κοινότητες μιας γειτονιάς συμμετέχουν στη συνέλευση γειτονιάς(Σ.Γ.) με τα Σ.Κ. και εκλέγουν το Συνοικιακό Συμβούλιο(Σ.Σ.). Όλα τα Σ.Σ. συμμετέχουν στη συνέλευση του Δήμου της πόλης για τον συμμετοχικό προγραμματισμό-προϋπολογισμό και τον κοινωνικό έλεγχο και εκλέγουν το Συμβούλιο του Δήμου(Σ.Δ.).
Οι μεγάλες πόλεις χωρίζονται σε περισσότερους δήμους, ανάλογα με τον πληθυσμό (μπορούμε να επιλέξουμε για παράδειγμα δήμους των 50.000 κατοίκων). Στις μεγάλες λοιπόν πόλεις μπορεί να δημιουργηθεί και ένα τέταρτο επίπεδο διαβούλευσης, η Συνέλευση Πόλης(Σ.Π.) που εκλέγει και το Συμβούλιο Πόλης(Σ.Π.) και μαζί με τα συμβούλια των υπαίθριων και των αστικών δήμων συμμετέχουν στη συνέλευση της Χ.Ε. Εδώ παίρνονται αποφάσεις για όλα τα ζητήματα που απασχολούν την Χ.Ε. και εκλέγεται το Συμβούλιο της Χωρικής Ενότητας(Σ.Χ.Ε.) για τη συμμετοχή στην Ομοσπονδία των Χ.Ε. της επικράτειας, δηλαδή στη συνέλευση της Κ.τΚ., που στην ουσία θα αντικαταστήσει το σημερινό κοινοβούλιο της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, όταν θεσμισθεί ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, αυτό της άμεσης δημοκρατίας της Κ.τΚ.

Στη διεκδίκηση της θεσμοθέτησης της παραπάνω διαδικασίας στους υπάρχοντες δήμους, μπορούν να βοηθήσουν ανάλογες Τοπικές Κινήσεις Πολιτών με τα χαρακτηριστικά της «δημοκρατίας εν δράσει». Τη πρώτη «μαγιά» μιας τέτοιας Κίνησης μπορούν να αποτελέσουν οι Κύκλοι προσώπων-πρωτοβουλίες πολιτών που αναφέραμε πιο πάνω καθώς και πολίτες της τοπικής κοινωνίας, που ήδη συμμετέχουν σε διάφορα κοινωνικά, οικολογικά και πολιτικά κινήματα και που συνήθως δεν έχουν κομματικές εξαρτήσεις. Είναι αυτοί που έχουν ονομασθεί γενικά «ενεργοί πολίτες» ή «ακτιβιστές» για την επίλυση διάφορων θεματικών προβλημάτων, είναι μέλη υπαρχόντων συνεργατικών-συνεταιριστικών εγχειρημάτων κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, κοινοτικών εγχειρημάτων άμεσης δημοκρατίας κάθε είδους, καθώς και μέλη του ανταγωνιστικού κινήματος των τελευταίων χρόνων. Είναι αξιόλογοι άνθρωποι-μέχρι τώρα πιθανά αποστασιοποιημένοι- αλλά προερχόμενοι από τους ιστορικούς ιδεολογικούς χώρους του σοσιαλιστικού, αναρχικού, ελευθεριακού κομμουνισμού, της αυτονομίας και της κοινωνικής-πολιτικής οικολογίας.
Αυτή η πρώτη «μαγιά» που αναλαμβάνει τη πρωτοβουλία, δεν περιχαρακώνεται. Φροντίζει να πλαισιωθεί, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, από απλούς πολίτες που θα αποφασίσουν ότι δεν πάει άλλο και δεν έχουν να περιμένουν τίποτα από κανένα μηχανισμό ή «πεφωτισμένη» προσωπικότητα. Στη συνέχεια φροντίζουν όλοι μαζί να πετύχουν μεταξύ τους καταρχήν μια συναίνεση σε ένα πρόγραμμα τοπικής παρέμβασης. Αυτό θα πάρει την τελική του μορφή, όταν μια τέτοια Κίνηση ψηφισθεί και αναλάβει τον δήμο ή την περιφέρεια για να εφαρμόσει, να υλοποιήσει και να θεσμοθετήσει στα πλαίσια του δήμου και της περιφέρειας ένα πρόγραμμα Άμεσης Δημοκρατίας που θα στηριχθεί στις Κοινότητες κάθε είδους, από τις χωρικές-υπαίθρου ή αστικές- μέχρι επαγγελματικών, ενδιαφερόντων ή του διαδικτύου(που έχει δημιουργήσει το κίνημα του «μοιράσματος»- sharing και της «κοινής χρήσης»- common use). Να στηριχθεί στα συλλογικά κοινά αγαθά(commons) και στις αξίες της απλότητας-λιτότητας, της συντροφικότητας-αλληλεγγύης, της συνεργατικότητας, του αλληλοσεβασμού- αναγνώρισης διαφορετικότητας και του αλτρουισμού-κοινοτισμού.
Οι Τοπικές Κινήσεις Πολιτών δρουν μακροπρόθεσμα προς την κατεύθυνση θεσμοθέτησης συνελεύσεων και ανακλητών συμβουλίων σε επίπεδο υπαίθριας χωρικής κοινότητας, κοινότητας δρόμου ή τετραγώνου ή συνοικίας στις πόλεις, καθώς και δήμων ή περιφερειών.
Ένα τέτοιο Σύστημα Συμβουλίων (χωρικών ή θεματικών, στην αρχή με κύριο χαρακτηριστικό την αντίσταση στο υπάρχον και στη συνέχεια τη διαμόρφωση προγράμματος μετάβασης), καθώς θα αναπτύσσεται εξελισσόμενο από βαθμίδα σε βαθμίδα, θα αποτελέσει τον πολιτικό κορμό για τη μετάβαση σε μια κοινωνία της Κοινότητας των Κοινοτήτων και θα πρέπει να ενεργοποιήσει και να εμπλέξει όσο γίνεται μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού στις διεργασίες του, ώστε το πρόγραμμα μετάβασης που θα αναπτύξει να είναι όσο γίνεται πιο αντιπροσωπευτικό.
Μια τέτοια δομή θα μπορούσε να εκφράσει την άμεση συμβουλιακή κοινωνική και οικολογική δημοκρατία στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, έως ότου αυτή η δομή λειτουργώντας για μεγάλο διάστημα σαν δυαδική εξουσία προς το κεντρικό κράτος, μπορέσει να ολοκληρώσει τη διαμόρφωση ενός νέου Κοινωνικού Συμβολαίου και σε μια Συνταγματική Συνέλευση διακυρυχθεί η Δημοκρατική Συνομοσπονδιακή Κοινοπολιτεία σαν νέας μορφής κοινωνική οργάνωση σε επίπεδο ελληνικής επικράτειας.

Η συνολική μας πρόταση:
Να διαμορφωθεί «από τα κάτω» και από τους έλληνες «από κάτω» ένα απαραίτητο ρεαλιστικό και ελκυστικό πρόγραμμα για τη μετάβαση σε μια κοινωνία μετακαπιταλιστική που θα στηριχθεί:
•       στην οικονομία των βιοτικών αναγκών με στήριξη στα Κοινά, όσον αφορά στο περιεχόμενο,
•       στον συνεργατισμό-συνεταιρισμό όσον αφορά στις σχέσεις παραγωγής,
•       στη συλλογική-κοινοτική-δημοτική ιδιοκτησία όσον αφορά στα μέσα παραγωγής,
•       στην εγγύτητα και τις μικρές αποστάσεις όσον αφορά στο μικρότερο δυνατό οικολογικό αποτύπωμα,
•       στην άμεση δημοκρατία των συνελεύσεων και των ανακλητών εκπροσώπων, όσο αφορά στις διαδικασίες αποφάσεων, πολιτικής θέσμισης και διακυβέρνησης)
 
Ο Κοινοτισμός που προτείνουμε μπορεί να είναι ταυτόχρονα και «τοπικοποιημένος»(ιθαγενικός) και «οικουμενικός»(διεθνιστικός-κοσμοπολιτικός), με την έννοια ότι θα απορρίπτει «κάθε θεωρία που αγνοεί το ζωοδόχο παρελθόν λατρεύοντας ένα νέο τεχνο-μέλλον αλλά και κάθε δοξασία που εμμένει σε ένα ωραιοποιημένο παρελθόν εξορκίζοντας ένα σκοτεινό μέλλον» . Αυτή η σύνδεση του ιθαγενισμού με τον κοσμοπολιτισμό μπορεί να συμβεί και το απέδειξαν πρόσφατα το Ζαπατίστικο Κίνημα[1] στο Μεξικό και το Κουρδικό Κίνημα στη Ροζάβα της Συρίας[2].

Στη διαδήλωση της 24ης Σεπτεμβρίου στη Βιέννη για την κλιματική αλλαγή, το λόγο πήρε η συντρόφισσα Λιμπερτάδ, μέλος της ζαπατιστικής αντιπροσωπείας που ήδη διατρέχει την Ευρώπη του βορρά, στο πλαίσιο του Ταξιδιού για τη Ζωή. Τα λόγια της:
« Υπάρχει μια γυναίκα....
Καμιά σημασία δεν έχει το χρώμα του δέρματός της γιατί έχει όλα τα χρώματα. Καμιά σημασία δεν έχει η γλώσσα της γιατί ακούει σε όλες τις γλώσσες. Καμιά σημασία η φυλή και η κουλτούρα της για την κατοικούν όλες οι συνήθειες. Καμιά σημασία το μέγεθός της γιατί είναι μεγάλη κι ας χωράει στο ένα χέρι.
Αυτή τη γυναίκα, όλες τις μέρες και όλες τις ώρες, την βιάζουν, την χτυπούν, την πληγώνουν, την κακοποιούν, την κοροϊδεύουν, την ταπεινώνουν. Ένας μάτσο ασκεί την εξουσία του σε αυτήν, όλες τις ώρες και όλες τις μέρες. Κι εκείνη έρχεται σε μας, μας δείχνει τις πληγές της, τους πόνους της, τη θλίψη της και μόνο λόγια παρηγοριάς και συμπόνοιας της προσφέρουμε ή και την αγνοούμε. Καμιά φορά, σαν ελεημοσύνη, της δίνουμε κάτι να γιατρέψει τις πληγές της αλλά εις μάτην, ο μάτσο συνεχίσει να την βιάζει.
Εμείς και εσείς ξέρουμε πώς τελειώνει αυτό: Αυτή θα δολοφονηθεί και με το θάνατό της θα πεθάνουν όλα. Μπορούμε να συνεχίσουμε της προσφέρουμε λόγια παρηγοριάς και γιατροσόφια για τα βάσανά της. Ή, μπορούμε να της πούμε την αλήθεια: το μόνο φάρμακο που μπορεί να την γιατρέψει, το μόνο φάρμακο να την σώσει είναι να καταστρέψει αυτόν που την βιάζει. Και να ενωθούμε μ' αυτήν, να αγωνιστούμε στο πλευρό της.
Αυτήν τη γυναίκα, εμείς, οι λαοί ζαπατίστας, την ονομάζουμε «Μάννα Γη». Τον μάτσο που την καταπιέζει και την ταπεινώνει, δώστε του το όνομα, το πρόσωπο και την εικόνα που εσείς θέλετε.. Εμείς, οι λαοί ζαπατίστας, ονομάζουμε αυτόν το δολοφόνο, καπιταλισμό.
Και φτάσαμε εδώ, σε αυτή τη γεωγραφία, για να ρωτήσουμε. Να σας ρωτήσουμε: ?Θα συνεχίσουμε να λύνουμε τα προβλήματα τού σήμερα με αλοιφές και ηρεμιστικά, όταν ξέρουμε ότι αύριο κιόλας η πληγή θα 'ναι πιο μεγάλη και πιο βαθιά? Ή θα πολεμήσουμε μαζί της?
Εμείς, οι ζαπατιστικές κοινότητες, έχουμε αποφασίσει πως θα αγωνιστούμε μαζί με αυτήν, για αυτήν. Για τη Μάνα Γη!»
Στην Φρανκφούρτη, τις συντρόφισσες ζαπατίστας περίμεναν οι συντρόφισσες από το Κουρδιστάν. Σε μια σειρά από συναντήσεις, οι συντρόφισσες κούρδες μοιράστηκαν με τις γυναίκες των εξεγερμένων κοινοτήτων της Τσιάπας την ιστορία τους, το κίνημά τους, την ιδεολογία τους, τους μίλησαν για τον αγώνα για την απελευθέρωσή τους ως λαού και ως γυναικών, τους μίλησαν για τον δημοκρατικό ομοσπονδιακό Κοινοτισμό.

Τα σημερινά ελλαδικά, αλλά και ευρωπαϊκά εγχειρήματα του κοινοτικού κινήματος, της άμεσης δημοκρατίας, της αυτονομίας -αυτοθέσμισης και της αποανάπτυξης, πολλά έχουν να μάθουν από τους ιθαγενικούς λαούς για να εμπλουτίσουν τις δραστηριότητές τους, ώστε να εμπεριέχονται οι δυνατότητες μιας κοινωνίας σε μετακαπιταλιστική μετάβαση.

​Στοιχεία μιας τέτοιας μετάβασης έχουν ήδη δημιουργηθεί, εάν και ακόμα ξετυλίγονται και δεν είναι πλήρη. Τέτοια στοιχεία είναι αυτά της άμεσης δημοκρατίας στα πλαίσια της λειτουργίας των εγχειρημάτων αυτών των κινημάτων, της οικολογίας με τη μορφή του μικρότερου οικολογικού αποτυπώματος στις οικονομικές δραστηριότητές τους, της οικονομίας των αναγκών στις πρακτικές της αλληλέγγυας και συνεργατικής οικονομίας που υλοποιούν. Της ισότητας των αμοιβών και των αυτοκαθοριζόμενων συνθηκών εργασίας από τα μέλη τους, της ισότητας των φύλων και των μειονοτήτων στη συμμετοχή και στη λήψη των αποφάσεων κ.λπ.
Τα παραπάνω κινήματα εμπιστεύονται το ανθρώπινο δυναμικό και μεταφράζουν την έννοια της βιωσιμότητας στη γλώσσα των ανθρώπινων αναγκών: Υπάρχει μια βασική ανάγκη, η διατήρηση του πλανήτη, η οποία μπορεί να ικανοποιηθεί μόνο εάν οργανώσουμε την ικανοποίηση, τόσο των ατομικών όσο και των συλλογικών αναγκών, σε αρμονία με τα όρια που βάζουν οι δυνατότητες των οικοσυστημάτων της γης. Η κοινή χρήση είναι ένας συγκεκριμένος τρόπος αντιμετώπισης της ανθρώπινης και μη ανθρώπινης φύσης, ο οποίος δεν βασίζεται στους καταναγκασμούς του αφηγήματος της «ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων», αλλά αναγνωρίζει ότι εμείς οι άνθρωποι είμαστε ένα (ανα)παραγόμενο στοιχείο του πλανήτη γη. Τα Κοινά (Commons) βέβαια ενδέχεται να μην επιλύσουν μακροπρόθεσμα όλα τα προβλήματα του κόσμου. Αλλά ζούμε το τέλος του καπιταλιστικού κόσμου, στο οποίο δυστοπικό τέλος, οι αντιθέσεις μάλλον τείνουν να επιδεινώνονται και οι συγκρούσεις γίνονται όλο και πιο βάναυσες. Για αυτό είναι ιδιαίτερης σημασίας η δημιουργία θετικών προοπτικών, η διατύπωση και – περισσότερο από οτιδήποτε – η πρακτική ενός αλληλέγγυου οράματος.

Για να μπορούν να συνεχίζουν να υπάρχουν αλλά και για να πολλαπλασιασθούν και για να συνδιαμορφώσουν μια ελκυστική πρόταση για την Κοινωνία όλα αυτά τα εγχειρήματα, θα πρέπει να συνδεθούν μεταξύ τους και να συνυπάρξουν σε μια ΚΟΙΝΗ πορεία.  Ο όρος σύγκλιση ταιριάζει σε τέτοιες διαδικασίες σχηματισμού συμμαχιών και περιλαμβάνει επίσης πολλά άλλα ρεύματα που κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση. Ταυτόχρονα, πρέπει επίσης να εντατικοποιηθούν οι συζητήσεις γύρω από το περιεχόμενο, ώστε να αναλυθούν παραπέρα και τα στρατηγικά ζητήματα, αλλά και να συζητηθούν ανοιχτά τα αμφιλεγόμενα ζητήματα. Μόνο έτσι μπορεί να αποφευχθεί η σημερινή πραγματικότητα, όπου τα διαφορετικά ρεύματα δεν είναι συνδεδεμένα και δρουν παράλληλα και απομονωμένα. Θα χρειασθεί να ληφθεί μέριμνα ώστε να προέλθει μια διασύνδεση που θα χαρακτηρίζεται βέβαια από ποικιλομορφία και όχι οπωσδήποτε από ταύτιση.


 


[1] Οι αυτοοργανωμένες κοινότητες των Ζαπατίστας  λειτουργούν με βάση
την ιδεολογία που συνδυάζει παραδοσιακές πρακτικές των Μάγια με τον ελευθεριακό κοινοτισμό
αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες από τα κάτω προς τα πάνω. Από τον Αύγουστο του 2019 οι Ζαπατίστας δημιουργώντας 11 νέα Ζαπατιστικά Κέντρα Αυτόνομης Αντίστασης και Εξέγερσης-CRAREZ έχουν αυτονομήσει συνολικά 43  CRAREZ (12 caracoles -περιφέριες και 31 MAREZ-Αυτόνομοι Δήμοι). Με τα ανακοινωθέντα του Υποδιοικητή Galeano(μέχρι πρότινος Μάρκος) οι Ζαπατίστας περνάνε σε μια νέα εποχή, στην πρώτη γραμμή του αγώνα ενάντια στην κλιματική καταστροφή και τον καπιταλισμό που μας οδηγεί σε αυτήν:
"Η φύση είναι μια ελαστική μεμβράνη που μας επιστρέφει τις πέτρες που της ρίχνουμε με πολλαπλάσια ταχύτητα. Και ο Θάνατος επιστρέφει πάντα όλο και πιο ισχυρός. Ένας πόλεμος διεξάγεται μεταξύ συστήματος και φύσης. Στη σύγκρουση αυτή δεν χωρούν ημίμετρα ή δειλία. Ε'ισαι είτε με το σύστημα είτε με τη φύση. Είτε με τον θάνατο είτε με τη ζωή"

[2] Οι Κούρδοι της Συρίας –σε συνθήκες πολέμου και εμπάργκο από όλες τις πλευρές-ανέλαβαν τον έλεγχο των εδαφών τους και ανακήρυξαν μια δημοκρατική, πολυεθνική, πολυθρησκευτική Αυτονομία, ιδρύοντας τρία αυτοδιοικούμενα καντόνια: Κομπάνι, Αφρίν και Τζαζίρα (Kobanî, Afrîn, Cizîrê), τα οποία θα πρέπει να είναι μέρος μιας δημοκρατικής Συρίας χρησιμεύοντας ως πρότυπα προς μίμηση για όλη τη Συρία και τη Μέση Ανατολή. Μετά την επίθεση της Τουρκίας που δεν ήθελε με κανένα τρόπο την Αυτονομία της Ροζάβα και κατε΄λαβε το Αφριν και έχει εισχωρήσει 30 χιλ. στην περιοχή αυτή της Συρίας, είμαστε όλο προσμονή τι θα προκύψει από την Μετα-Ροζάβα.

Κινηματική Πρωτοβουλία Πολιτών για την Καταπολέμηση της Κλιματικής Καταστροφής: Κείμενο 10 σημείων

1. Επειδή η κλιματική κρίση καλπάζει και οι καταστροφικές της επιπτώσεις επιταχύνονται διαρκώς περισσότερο και γίνονται όλο και και πιο αισθητές επηρεάζοντας βαθιά την καθημερινή ζωή δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε κάθε γωνιά του πλανήτη.
2. Επειδή, σύμφωνα με όλες τις επιστημονικές εκτιμήσεις, η Μεσόγειος και ειδικά η χώρα μας εμφανίζονται ιδιαίτερα ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή, και αντιμετωπιζουν ήδη τις κάθε λογής συνέπειες της (πρωτοφανείς δασικές πυρκαγιές, πλημμύρες, ξηρασίες, παρατεταμένους καύσωνες, ερημοποίηση,κλπ) που έχουν όλο και πιο δυσβάστακτο οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος
3. Επειδή ο χρόνος για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης εξαντλείται επικίνδυνα και η πίεση του είναι πια περισσότερο και από ασφυκτική
4. Επειδή, όπως παρατηρεί πολύ σωστά η Γκρέτα Τούνμπεργκ1, απευθυνόμενη σε αυτούς που μας κυβερνάνε : “Υποκρίνεστε ότι έχετε τις πιο φιλόδοξες κλιματικές πολιτικές, ενώ δίνετε νέες άδειες για εξόρυξη πετρελαίου, και ψάχνετε για μελλοντικά κοιτάσματα”, πριν καταλήξει στην εξής κατηγορηματική διαπίστωση: “αυτοί που κυβερνάνε τον κόσμο δεν είχαν ποτέ και ούτε πρόκειται να έχουν την παραμικρή διάθεση να αντιμετωπίσουν την κλιματική καταστροφή σαν μια κατακλυσμική κρίση που απειλεί, όσο καμιά άλλη στο παρελθόν, την ίδια την ανθρωπότητα και τον πλανήτη μας!”
5. Και επειδή όπως διαπιστώνει πάλι η Γκρέτα Τούνμπεργκ “η κλιματική και οικολογική κρίση δεν μπορεί απλούστατα να λυθεί πια μέσα στο πλαίσιο των παρόντων πολιτικών και οικονομικών συστημάτων”, δηλαδή στο πλαίσιο του καπιταλισμού, που ταυτίζεται με τον άκρατο παραγωγισμό και καταναλωτισμό, με τη μεγιστοποίηση του κέρδους και τη συσσώρευση του κεφαλαίου
6. Για αυτό και η μόνη ρεαλιστική και αποτελεσματική προοπτική είναι η οικοδόμηση μιας ριζικά διαφορετικής κοινωνίας σε πλήρη ρήξη με τον καπιταλιστικό παραγωγισμό και καταναλωτισμό, για μια κοινωνία της αλληλεγγύης που επανιδρύεται πάνω σε εντελώς διαφορετικές πρακτικές και αξίες.
7. Για όλους αυτούς τους λόγους μας εκφράζει το τελικό συμπέρασμα του σημαντικού κειμένου του Ντανιελ Τανούρο2 “Στο χείλος του γκρεμού” ότι: “Η οικολογικοποίηση του κοινωνικού και η κοινωνικοποίηση της οικολογίας αποτελεί τη μόνη στρατηγική που μπορεί να σταματήσει την καταστροφή και να κάνει να αναγεννηθεί η ελπίδα για μια καλύτερη ζωή. Μια ζωή φροντίδας για τους ανθρώπους και τα οικοσυστήματα, σήμερα αλλά και με ένα μακροπρόθεσμο όραμα. Μια ζωή που τα σενάρια της Διακυβερνητικής Επιτροπής (IPCC) ποτέ δεν μοντελοποιούν, όπου η παραγωγή αξιών χρήσης για την ικανοποίηση των πραγματικών αναγκών, δημοκρατικά καθορισμένων και με σεβασμό στη φύση, αντικαθιστά την παραγωγή εμπορευμάτων για το κέρδος μιας μειοψηφίας”.
8.Κατά συνέπεια, δεν απομένει παρά να κάνουμε αυτό που αποτελεί τη μοναδική ρεαλιστική προοπτική και λύση: Να πάρουμε εμείς οι ίδιοι/ες τις τύχες μας στα χέρια μας, για να συσπειρωθούμε, να αγωνιστούμε και να οικοδομήσουμε εδώ στη χώρα μας το τεράστιο κοινωνικό κίνημα που απαιτούν οι ανάγκες αυτών των εφιαλτικών καιρών. Απέναντι όμως σε μια κλιματική κρίση που δεν γνωρίζει σύνορα, ο αγώνας μπορεί και πρέπει να είναι διεθνής και διεθνιστικός, όπως εξάλλου το αποδεικνύει έμπρακτα το πρωτοφανές παγκόσμιο νεολαιίστικο κίνημα ενάντια στην κλιματική αλλαγή που αναπτύσσεται ραγδαία στα 3 τελευταία χρόνια, και που μας καλεί και πάλι στους δρόμους στις 24 Σεπτεμβρίου.
9. Γνωρίζουμε από τώρα ότι αυτός ο αγώνας που δεν μοιάζει με κανέναν άλλο, θα είναι ο πιο δύσκολος και ότι κανείς δεν μπορεί να μας εγγυηθεί σήμερα ότι θα είναι και νικηφόρος. Όμως, γνωρίζουμε επίσης ότι για ένα ένα πράγμα μπορούμε να είμαστε βέβαιοι: Ότι, όπως τόσο σωστά έλεγε ο Μπρεχτ,“Εκείνος που αγωνίζεται μπορεί να χάσει. Εκείνος που δεν αγωνίζεται, έχει ήδη χάσει”...
10. Για όλα αυτά, προσυπογράφουμε τόσο αυτό το κείμενο, όσο και τα κείμενα της Γκρέτα Τούνμπεργκ “Το show τελείωσε!” και του Ντανιέλ Τανούρο “Στο χείλος του γκρεμού-το σενάριο της Διακυβερνητικής δεν μοντελοποιείται", εκτιμώντας ότι αυτά προσφέρουν μια πρώτη στοιχειώδη βάση κινηματικής συνεργασίας η οποία πρέπει βέβαια, να εμπλουτιστεί, να συγκεκριμενοποιηθεί και να εμβαθύνει στη συνέχεια.

1. Γκρέτα Τούνμπεργκ: Το ιστορικό πρόσφατο κατηγορητήριο (1η Ιουλίου 2021) της Γκρέτα σε αυτούς που μας κυβερνάνε… “Παίζετε θέατρο”, “παίζετε με την πολιτική, παίζετε με τα λόγια, παίζετε με το μέλλον μας”! https://bit.ly/3m7E7AE
2. Daniel Tanuro: Στο χείλος του γκρεμού, το σενάριο της Διακυβερνητικής δεν μοντελοποιείται | Ανάλυση της 6ης αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή/ IPCC https://bit.ly/3g7cSST

Mail επικοινωνίας: all4climate@gmail.com

«Πράσινη Ανάπτυξη» ή Αποανάπτυξη;

Πολύς ο λόγος τελευταία για την "πράσινη" ανάπτυξη" , την "πράσινη" τεχνολογία και την "πράσινη" ενέργεια. Από την πλευρά των «από πάνω» και των καθεστωτικών κομμάτων, καθώς και των σχετικών «πράσινων» εταιρειών, βρίσκεται σε εξέλιξη μια πρωτοφανής προπαγάνδα μέσω των συστημικών κυρίως ΜΜΕ και της δυνατότητας που τους δίνουν –ιδίως στη χώρα μας-άπλετα οι κυβερνήσεις. Η «πράσινη» ανάπτυξη, άλλοτε αίτημα κυρίως των περιβαλλοντικών κομμάτων και οργανώσεων, τώρα έχει υιοθετηθεί μέχρι και από τους νεοφιλελεύθερους και τους χριστιανοδημοκράτες, παντού στη Δύση. Δεν μπορούν να κάνουν διαφορετικά από τη στιγμή που έχουν γίνει τόσο φανερές ήδη, οι επιπτώσεις της οικολογικής κρίσης και της κλιματικής αλλαγής.  

Αέναη ανάπτυξη γενικά δεν είναι δυνατή σε ένα πεπερασμένο πλανήτη. Διότι αυτή βασίζεται πάντα στην ανθρώπινη εργασία και την κατανάλωση των περιορισμένων πόρων. Παρά το γεγονός ότι οι τεχνολογικές καινοτομίες, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η μετάβαση σε «κοινωνίες υπηρεσιών» έχουν οδηγήσει σε κάποια σχετική αποσύνδεση της υπερκατανάλωσης των πόρων με την ανάπτυξη, δεν έχει αλλάξει ριζικά τίποτα. Μέχρι τώρα, η «ανάπτυξη» πάει πάντα χέρι-χέρι με την αύξηση της κατανάλωσης των πόρων.

Αυτό ισχύει και για την Apple και τη Google, δύο από τις μεγαλύτερες σε αξία εισηγμένες στα χρηματιστήρια εταιρείες στον κόσμο, που οι συμβατικοί και πράσινοι οικονομολόγοι θεωρούν σαν μη προβληματικές οικολογικά ("Εδώ δεν έχουμε απόβλητα και δε βρωμάει τίποτα»). Ακριβώς σε αυτά τα σκοτεινά σημεία εκείνων που λατρεύουν την ανάπτυξη είναι που στρέφει την προσοχή του το κίνημα της Αποανάπτυξης: διότι δεν ζούμε σε έναν κόσμο, όπου τα iPhone-Chips γίνονται από άμμο των παραλιών του Σαν Φρανσίσκο και επεξεργάζονται στη συνέχεια σε κινητά τηλέφωνα από καλά αμειβόμενους απασχολούμενους. Αντ 'αυτού, το επιχειρηματικό μοντέλο της Apple χρειάζεται σπάνιες γαίες, που η εξόρυξή τους συνοδεύεται από ερήμωση τοπίων και εκτοπισμό ανθρώπων. Οδηγεί στην υπερκατανάλωση ενέργειας των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας (ήδη σχεδόν στο ένα πέμπτο της συνολικής ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας) και βασίζεται σε κακές συνθήκες εργασίας και υπερεκμετάλλευσης των εργαζομένων. Είναι ένα τέλειο παράδειγμα της ψευδαίσθησης μιας «πράσινης, ανεπτυγμένης οικονομίας", η οποία οποιοδήποτε απόβλητο το μετακινεί αλλού και μακριά, όπου επιδρά και ρυπαίνει ή μολύνει άλλους. Και στη συνέχεια προσποιείται ότι δεν βρωμάει κοντά μας.

Υπάρχουν όρια στις τεχνικές λύσεις

Η πρόταση της «πράσινης ανάπτυξης» ή της «βιώσιμης ανάπτυξης» θεωρεί ότι μέσω της «πράσινης» τεχνολογίας που θα αναπτύξει το «πράσινο» κεφάλαιο κάνοντας επενδύσεις στον τομέα της, θα επιτευχθεί και η προστασία του κλίματος, που βέβαια είναι το πιο σημαντικό, αλλά όχι και μοναδικό παράδειγμα. Για αυτό θα χρειασθεί να πάρουμε τέτοια άμεσα μέτρα τα επόμενα χρόνια, ώστε να πετύχουμε σε παγκόσμιο επίπεδο μηδενικές εκπομπές σε όλους τους τομείς, συμπεριλαμβανομένης της θέρμανσης κτιρίων, της ενεργειακής χρήσης καυσίμων ή των λιπασμάτων. Ωστόσο, για τις δραστικές συνέπειες που συνδέονται με όλα αυτά δεν γίνεται συζήτηση σχεδόν από κανέναν.

Η προστασία του κλίματος και η οποιαδήποτε «ανάπτυξη» συμβαδίζουν, στο βαθμό που βασίζονται αποκλειστικά σε τεχνικές επιλογές, όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η ενεργειακή απόδοση για την αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, θερμότητας, κίνησης ή λιπασμάτων. Μπορεί να πουληθεί νέα τεχνολογία-όπως συμβαίνει σήμερα στο έπακρο με τις ΒΑΠΕ- και έτσι να επιτευχθεί «ανάπτυξη» για το κεφάλαιο που έχει επενδυθεί στον τομέα. Αλλά μόνο με τη βοήθεια της τεχνολογίας, δεν επιτυγχάνονται οι προαναφερόμενοι στόχοι. Η πρόκληση της κλιματικής αλλαγής είναι απλά πάρα πολύ μεγάλη, για να είναι μόνο θέμα τεχνολογίας!

Εξάλλου, τεχνικά γινόμαστε μεν καλύτεροι, αλλά ταυτόχρονα αυξάνουμε τη χρήση υλικών και ενέργειας, πράγμα που σημαίνει ότι παράγονται όλο και περισσότερες εκπομπές. Επιπλέον, λείπουν και κάποιες αποτελεσματικές τεχνικές λύσεις για ορισμένους τομείς εκπομπών, για παράδειγμα στη γεωργία. Οι προηγούμενες στατιστικές και προβλέψεις βασίζονται επίσης σε ωραιοποιημένους μαζικούς υπολογισμούς. Οι βιομηχανικές χώρες όπως π.χ. η Γερμανία[1] ισχυρίζονται ότι μειώνουν τις εκπομπές, αλλά στην πραγματικότητα ο βιομηχανικός και μεταβιομηχανικός τρόπος ζωής σε αυτές τις χώρες τις αυξάνει. Ο τρόπος ζωής μας μεταφέρει τις εκπομπές απλώς στις αναδυόμενες αγορές των υπο «ανάπτυξη» χωρών, καθώς τα καταναλωτικά μας προϊόντα προέρχονται όλο και περισσότερο από εκεί.

Εκτός αυτού, όλοι μιλάνε για το κλίμα, αλλά θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ταυτόχρονα και άλλα οικολογικά προβλήματα- όπως π.χ. η υποβάθμιση των εδαφών και των οικοσυστημάτων- που θέτουν εξίσου μακροπρόθεσμα σε κίνδυνο την ανθρώπινη ύπαρξη. Η λύση είναι προφανής: να δώσουμε περισσότερο χώρο στη φύση! Η τεχνολογία από μόνη της, είναι ακόμη λιγότερο επαρκής σε αυτές τις περιπτώσεις από ό,τι για την προστασία του κλίματος.

Το κίνημα της Αποανάπτυξης δεν είναι εναντίον των ανανεώσιμων-καλύτερα ήπιων- πηγών ενέργειας και της πολιτικής της επάρκειας, αλλά επισημαίνει ότι σε έναν κόσμο με αυξανόμενη οικονομική ανάπτυξη αυτές οι στρατηγικές προσήλωσης στην τεχνολογία δεν αρκούν. Ειδικά αν εφαρμόζονται από εταιρείες με τη μορφή των βιομηχανικών μεγασυστημάτων(ΒΑΠΕ) σε βουνά και δάση με οικολογικό αποτύπωμα μεγαλύτερο από αυτό που υποτίθεται πάνε να μειώσουν. Ειδικά όταν θα πρέπει να καταστεί δυνατό ένα παρόμοιο βιοτικό επίπεδο για όλους τους ανθρώπους, χωρίς να καταστρέψουμε τον πλανήτη.

Η Υπόσχεση της Πράσινης Ανάπτυξης ότι μπορούμε να πάμε προς ένα βιώσιμο μέλλον χωρίς καμία παραίτηση, ενόψει των αυξανόμενων ανθρώπινων πληθυσμών, του φαινομένου αναπήδησης και της εγγενούς λογικής του προτύπου της ανάπτυξης, δεν είναι κάτι περισσότερο από έναν κοινωνιολογικό μύθο[2]. Χωρίς την αλλαγή προς μια κουλτούρα της επάρκειας, της δίκαιης κατανομής των πόρων, χωρίς βαθιές αλλαγές στη συμπεριφορά των καταναλωτών και του οικονομικού συστήματος, καθώς και χωρίς μια σαφή αποστασιοποίηση από το μοντέλο ανάπτυξης και της κοινωνικής εκμετάλλευσης της φύσης, δεν αρκεί ο τεχνολογικός φετιχισμός για να ληφθούν υπόψη τα πλανητικά όρια και να πετύχουμε τους στόχους της αειφορίας....

 Από την άλλη η Αποανάπτυξη ή μετα-ανάπτυξη δεν είναι παραίτηση, στέρηση και οπισθοδρόμηση, αλλά μια δίκαιη εναλλακτική λύση στις προσταγές της «ανάπτυξης». Αντιπροσωπεύει ένα απελευθερωτικό, χωρίς κυριαρχία και χωρίς αποκλεισμούς μέλλον και στοχεύει στην αλλαγή των τρόπων ζωής των σημερινών γενιών.

 

Δεν υπάρχει βιωσιμότητα χωρίς αλλαγή του τρόπου ζωής

Εκτός από την πράσινη τεχνολογία, η προστασία του περιβάλλοντος απαιτεί επίσης έναν πιο χαλαρό-στηριγμένο στην επάρκεια και όχι στην υπερκατανάλωση- τρόπο ζωής, υποστηρίζει το κίνημα της αποανάπτυξης. Έτσι δεν αρκεί π.χ. να οδηγούμε μόνο πιο αποδοτικά και ενεργειακά αναβαθμισμένα αυτοκίνητα. Θα χρειασθεί να περπατήσουμε ξανά, ή να χρησιμοποιήσουμε το ποδήλατο, το λεωφορείο και το τρένο. Ενάντια σε αυτήν την δυσάρεστη αλήθεια, δεν βοηθά κανένα πακέτο ψευδαίσθησης, όπως π.χ. των αναδασώσεων, ώστε τα δένδρα να δεσμεύσουν τις εκπομπές που αποσταθεροποιούν το κλίμα. Το μέγεθος των απαραίτητων για αυτό αναδασώσεων, θα πρέπει να είναι τόσο γιγαντιαίο, που θα είναι αδύνατο να τις κάνουμε. Είναι πιο αποδοτικό να προστατεύουμε τα δάση προληπτικά-και αυτό μπορούν να το κάνουν οι ίδιες οι τοπικές κοινωνίες αν στηριχθούν από το κράτος με πόρους, που τώρα τις έχει στερήσει-από το να πούμε «δεν πειράζει που κάηκαν, θα κάνουμε αναδάσωση» αναθέτοντάς την μάλιστα σε «αναδόχους», όπως θέλει να το κάνει η ελληνική κυβέρνηση!

Επομένως, η στροφή προς μια πιο βιώσιμη κοινωνία δεν λειτουργεί χωρίς έναν νέο τρόπο ζωής. Πρέπει να καταναλώνουμε λιγότερα, σαν σύνολο όλοι οι άνθρωποι, παρά το ότι υπάρχουν μεταξύ μας-η τάξη των οικονομικών ελίτ-που υπερκαταναλώνει πολύ δυσανάλογα σε σχέση με τους «από κάτω».

 

Στην Ελλάδα σήμερα, στα πλαίσια της συνολικής κρίσης της ελληνικής κοινωνίας και του "ναυαγίου" του μοντέλου ανάπτυξης που ακολουθήθηκε στη χώρα, θεωρούμε ότι είναι καταρχήν απαραίτητο να δώσουμε νέα νοήματα στη ζωή μας και την καθημερινότητά μας σαν πολίτες.
Όλο και περισσότεροι από μας βλέπουν σήμερα –βιώνοντας τα αποτελέσματα της  επιδημιολογικής κρίσης και των καταστροφικών πυρκαγιιών- ότι είναι αναγκαίο να ξεπερασθεί το μέχρι τώρα ακολουθούμενο μοντέλο ανάπτυξης που μας οδηγεί σε οικονομικές και οικολογικές καταστροφές. Από την άλλη, καταλαβαίνουμε ότι για να είναι αυτό δυνατό, θα χρειασθεί ένα σημαντικό μέρος της νεολαίας και των ανέργων των πόλεων να μετεγκατασταθεί με δημιουργικό τρόπο στην περιφέρεια. Για να την αναζωογονήσουν και να στραφούν στην ενδογενή παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας με εφαλτήρα τον αγροδιατροφικό τομέα, την μεταποίηση και τον ενεργειακό εφοδιασμό με αποκεντρωμένα μικρομεσαία συστήματα ΗΜΕ και όχι μόνο με τις υπηρεσίες και τον υπερδιογκωμένο μέχρι σήμερα τριτογενή τομέα και τουρισμό .
Θα χρειασθεί να αγνοήσουμε όλα τα μέχρι τώρα ανυπόστατα κριτήρια, όπως τα χρήματα που κατέχουμε, το ατομικό ή συνολικό ΑΕΠ, τα χρέη κ.λπ., και να νοηματοδοτήσουμε με νέες έννοιες και αξίες, την καθημερινότητά μας. Να δημιουργήσουμε μια νέα ατομική και κοινωνική συνείδηση, η οποία συνδέοντας το παλιό με το καινούργιο θα κατανοήσει ότι επιτέλους θα χρειασθεί να αλλάξουμε πορεία και:

• Αντί να τρέχουμε σήμερα όλο και πιο γρήγορα και να αντιμετωπίζουμε τα πράγματα επιφανειακά, να πηγαίνουμε πιο αργά και σε βάθος, όπως παλιότερα.
• Αντί να επιδιώκουμε όλο και περισσότερα, να στραφούμε στην ποιότητα και την επάρκεια, γιατί τα λιγότερα είναι συνήθως αρκετά.
• Αντί να συμπεριφερόμαστε όλο και πιο ανταγωνιστικά, να αρχίζουμε να συνεργαζόμαστε με αλληλοστήριξη και αλληλεγγύη.
• Αντί να τα κάνουμε όλα πιο μεγάλα και να ταξιδεύουμε όλο και πιο μακριά, να γλυκοκοιτάξουμε τα πιο μικρά που είναι συνήθως όμορφα, τα πιο κοντινά και τοπικά που μας είναι γνώριμα.
• Αντί να αγοράζουμε και να χρησιμοποιούμε πράγματα μιας χρήσης και με ημερομηνία λήξης, να προτιμάμε τα πιο γερά και να τα επισκευάζουμε για επανάχρηση, όπως το κάνανε οι παλιότεροι, ίσως από ανάγκη τότε, αλλά από ανάγκη δε θα το κάνουμε και στο μέλλον;
• Αντί για τα απρόσωπα και ομογενοποιημένα αντικείμενα της μαζικής βιομηχανικής παραγωγής, να αναπτύξουμε τα πιο όμορφα που θα ταιριάζουν στον καθένα χωριστά και προσωπικά, χρηστικά κατασκευάσματα της μεταβιομηχανικής εποχής.
• Και το πιο βασικό:  Αντί μόνο για όποιον έχει χρήματα να τα εξασφαλίζει μέσω της αγοράς, να διανέμονται πιο δίκαια, για τον καθένα που το έχει ανάγκη, από τον καθένα που μπορεί!

 

Για να είναι όλα αυτά κατανοητά, να προτείνουμε τον όρο «ευζωία» (ευ ζωή, καλή ζωή) για να τον ξεχωρίσουμε από τον όρο «ευημερία» (ευ ημέρα, καλή ημέρα) που χρησιμοποιείται σήμερα από όλους σαν στόχος της «ανάπτυξης».

---

[1] Στη Γερμανία, ενώ είχαμε μείωση των εκπομπών στον τομέα της παραγωγής ενέργειας, λόγω του ότι αυξήθηκε σημαντικά το ποσοστό των ΑΠΕ στο ενεργειακό προφίλ της, οι συνολικές εκπομπές ισοδύναμου διοξειδίου αντίθετα αυξάνονται και δεν πιάνονται οι στόχοι της μείωσης των εκπομπών. Αυτό συμβαίνει γιατί υπάρχει μεγάλη ανάπτυξη της βιομηχανίας-π.χ. της τσιμεντοβιομηχανίας λόγω οικοδομικού μπουμ τα τελευταία χρόνια-αύξηση στην κατανάλωση άνθρακα, αύξηση στον τομέα των μεταφορών και της κυκλοφορίας αυτοκινήτων-το γρήγορο, μεγάλο αμάξι είναι φετίχ για τον μέσο Γερμανό- και στη θέρμανση κτιρίων-αν και τα τελευταία χρόνια δεν έχουμε εδώ πολύ κρύους χειμώνες λόγω της αλλαγής του κλίματος. Η εξοικονόμηση λόγω της αντιρρυπαντικής τεχνολογίας δεν είναι αρκετή, ενώ οι ιστορικά χαμηλές τιμές-από τότε που δημιουργήθηκε η αγορά ρύπων- των πιστοποιητικών εκπομπής κάνουν τις βιομηχανίες να μην ενδιαφέρονται και πολύ για «πράσινες» τεχνολογίες μείωσης (λογική του κόστους-οφέλους).

[2] Οι λεγόμενες «πράσινες» εταιρείες π.χ. κάνουν καμπάνιες «πράσινου ξεπλύματος» των οικονομικών τους δραστηριοτήτων (Greenwashing). Συχνά επενδύουν περισσότερο χρόνο και κεφάλαιο για να διαφημισθεί η περιβαλλοντική ευαισθησία των επιχειρήσεων, παρά για την πραγματικά περιβαλλοντική τους λειτουργία. Αυτό συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό με τις εταιρείες εγκατάστασης ΒΑΠΕ στην Ελλάδα, που δεν εγκαθιστούν στα βουνά μας τις μεγαθήριες ανεμογεννήτριες από ευαισθησία στο περιβάλλον-το οποίο καταστρέφουν με τα φαραωνικά τους έργα-αλλά επειδή εκεί έχει μεγαλύτερη απόδοση ο άνεμος για μεγιστοποίηση των κερδών τους. Αυτό το έχουν καταλάβει οι τοπικές κοινωνίες και σε πολλές περιπτώσεις αντιδρούν αναλόγως.