Η Τεχνολογία της πειθούς

 Πώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παραβιάζοντας τον εγκέφαλό μας, ετεροκαθορίζουν τη ζωή μας^[1]

Η βιολογία του ανθρώπου μάς βοηθά με πολλούς τρόπους, αλλά έχει και τρωτά σημεία-κουμπιά που μπορούν να αξιοποιηθούν από την τεχνολογία πειθούς, την τεχνολογία δηλαδή η οποία διαμορφώνει στάσεις και καταναλωτικές συμπεριφορές των ανθρώπων-καταναλωτών. Με το πάτημα τέτοιων κουμπιών, αξιοποιεί τα τρωτά σημεία μας για να μας δημιουργήσει δέσμευση και, τελικά, εταιρικά έσοδα.

Οι εγκέφαλοί μας είναι πιο διαπερατοί από όσο νομίζουμε. Διαμορφώνουμε μεν το περιβάλλον μας, αλλά έρχεται και το περιβάλλον στη συνέχεια να διαμορφώσει τους εγκεφάλους μας, τον τρόπο σκέψης μας και το θυμικό μας. Η πειστική παρακινητική τεχνολογία- δηλαδή η τεχνολογία της πειθούς- όταν κάνουμε συχνή χρήση της, μας εκπαιδεύει: οι σκέψεις, τα συναισθήματα, τα κίνητρα και η προσοχή μας αρχίζουν να πολλαπλασιάζουν αυτό που έχει σχεδιαστεί να προωθήσει αυτή η τεχνολογία. αυξάνει την πιθανότητα-μέσω των νευρώνων μας- να επιμείνουμε σε κάποιες συμπεριφορές, ακόμη και όταν στρέφονται ενάντιά μας.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιούν κατεξοχήν την πειστική τεχνολογία, με τους ψυχολογικούς μοχλούς να μας σπρώχνουν και να μας ωθούν συνέχεια με επιμονή, συχνά χωρίς να έχουμε επίγνωση των αποφάσεων και των πράξεών μας. Δεν είναι τυχαίο που κάνουμε κλικ: πολλοί σχεδιασμοί εκμεταλλεύονται σκόπιμα τις βαθύτερες ευπάθειές μας, προωθώντας την καταναγκαστική συμπεριφορά που θέτει σε κίνδυνο την αυτονομία και την ευζωία μας.

Αυτό το επιτυγχάνουν για παράδειγμα:

i) Κάνοντας τα ασήμαντα να μοιάζουν επείγοντα

Τις περισσότερες φορές, οι ειδοποιήσεις μέσων κοινωνικής δικτύωσης λειτουργούν ως ψευδείς συναγερμοί, διακυβεύοντας την ικανότητά μας να δίνουμε προσοχή σε ό,τι είναι σημαντικό.

ii) Ενθαρρύνοντας την αναζήτηση χωρίς εκπλήρωση

Η τεχνολογία συχνά κεφαλαιοποιεί τη δύναμη της επιθυμίας, παρέχοντας ατέρμονες δυνατότητες αναζήτησης. Αλλά λίγες από τις εμπειρίες που προσφέρει μας ικανοποιούν. Το αποτέλεσμα: συνεχίζουμε να κάνουμε κλικ και να κυλίουμε το ποντίκι, καταναλώνοντας περιεχόμενα αλόγιστα. Τελικά αυτή η συμπεριφορά προάγει το ανικανοποίητο και μας εξαντλεί, αλλά τροφοδοτεί επιχειρηματικά μοντέλα που βασίζονται στην καθήλωση.

iii) Εξαναγκάζοντάς μας σε πολλαπλές παράλληλες εργασίες (multitask)

Οι άνθρωποι είμαστε πλάσματα που αντιδρούμε έντονα σε ερεθίσματα του περιβάλλοντός μας και αλλάζουμε συχνά την εστίαση της προσοχή μας όσον αφορά στις ασχολίες μας και πάμε από τη μια εργασία στην άλλη. Έτσι μας μένει ένα «υπόλειμμα προσοχής» όπου οι σκέψεις για την προηγούμενη εργασία παρεμποδίζουν την πλήρη προσοχή στην τρέχουσα εργασία.

Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, εμπνέοντας την πολλαπλή εργασία (multitasking) και επηρεάζοντας τον γνωστικό μας έλεγχο, τα συναισθήματα και τελικά τους εγκεφάλους μας, μας κρατούν συνεχώς καθηλωμένους, πυροδοτώντας επαναλαμβανόμενη, αυτοματοποιημένη συμπεριφορά και εξασθενώντας την ενεργητική συμπεριφορά μας^[2].

iv) Εργαλειοποιώντας το φόβο και το άγχος

Από την εξέλιξη του είδους μας: η επιβίωση από πιθανή απειλή και το βίωμα κάποιας απώλειας, υπερτερεί από την εμπειρία τέρψης. Έτσι έχουμε ως αποτέλεσμα ότι το περιεχόμενο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που προκαλεί φόβο, θυμό και αηδία εξαπλώνεται πολύ πιο γρήγορα από το θετικό περιεχόμενο. Ο φόβος, το άγχος και η οργή γίνονται ο κανόνας και μπορούν να διαβρώσουν την αίσθηση του καλού και της κοινής ανθρωπιάς μας.

v) Ενθαρρύνοντας τη συνεχή κοινωνική σύγκριση

Οι συγκρίσεις, όταν γίνονται υπό την επήρεια του ανταγωνισμού –κύρια στάση στην καπιταλιστική κοινωνία που ζούμε-και όχι της συνύπαρξης και συνεργασίας, οδηγούν πολύ συχνά σε αρνητικά αισθήματα: φθόνο, ντροπή, άγχος ή έπαρση. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διευρύνουν σε μεγάλο βαθμό αυτές τις συγκρίσεις -για παράδειγμα με τους Influencers, τα ‘likes’ κ.λπ. –που είναι μια συνταγή για καταναγκαστική σύγκριση, αυτοαμφισβήτηση και εγωκεντρικό μελόδραμα.

vi) Κοινοποιώντας και ανακοινώνοντας ακριβώς εκείνο που επιθυμούμε να πιστέψουμε

Η κοινωνική απόρριψη πληγώνει και πονά τόσο βαθιά όσο ένα φυσικό τραύμα. Έτσι δεχόμαστε ισχυρή πίεση για συμμόρφωση. Οι αλγόριθμοι λογισμικού μαθαίνουν για τις προτιμήσεις μας, επεξεργαζόμενοι και προσαρμόζοντας τις πληροφορίες που λαμβάνουμε. Είναι το λεγόμενο φαινόμενο της «μεροληψίας υπέρ της επιβεβαίωσης». Όταν οι αλγόριθμοι μας ανακοινώνουν ακριβώς εκείνο που επιθυμούμε να πιστέψουμε, τότε ο εγωισμός μας ανεβαίνει στα ύψη και γινόμαστε πιο πολωμένοι με τους άλλους και χάνουμε την αίσθηση του εαυτού μας ως μέλος μιας κοινωνικής ομάδας με κοινή κατανόηση.

Με αυτά και με αυτά, ο ατομισμός, ο υπερκαταναλωτισμός και ο ανταγωνισμός, παγκοσμιοποούνται σαν αξίες και ανάγονται στις βασικές αξίες του κυρίαρχου ανθρωπολογικού τύπου σήμερα, ταυτιζόμενες με εκείνες του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού και των συστημάτων εξουσίας. Αυτές είναι οι αξίες που μας προβάλλονται σήμερα και μας επιβάλλονται από τις «αγορές», τα marketing, τη διαφήμιση, τα ΜΜΕ και τα προγράμματα των κομμάτων εξουσίας, τα οποία καλούμαστε να ψηφίσουμε σε κάθε προεκλογική περίοδο της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.

Σ’ αυτές τις αξίες σκοτωνόμαστε να ανταποκριθούμε και σαν τον Ερυσίχθωνα τρώμε τις σάρκες μας και βλαστημάμε τη ζωή μας. Ο μύθος του Ερυσίχθονα-έρυσις σημαίνει πληγή και χθών σημαίνει Γη, δηλαδή Ερυσίχθων μπορεί και να σημαίνει πληγή της γης- προβάλλοντας το αδυσώπητο “εγώ”- επισημάνθηκε με πολλές παραλλαγές από τους αρχαίους Έλληνες- στις μέρες μας έχει γίνει επίκαιρος.

---

[1] https://www.humanetech.com/brain-science: «How Social Media Hacks Our Brains»

 

 

[2] Μια ομάδα εργασίας της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ, διαπίστωσε ότι η πολλαπλή παράλληλη ενασχόληση στα μέσα ενημέρωσης μεταξύ των νέων σχετίζεται με φτωχότερη μνήμη, αυξημένη παρορμητικότητα και αλλαγές στη λειτουργία του εγκεφάλου. Αυτά τα στοιχεία θα έπρεπε να μας κάνουν να είμαστε προσεκτικοί με τους εγκεφάλους μας και να αποφεύγουμε να κατακλύζουμε ακατάπαυστα όλους τους διαύλους τους.