Αποανάπτυξη-Τοπικοποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού

 Ζούμε λίγο πριν το «σημείο μη επιστροφής»της πλανητικής κατάρρευσης από την καταστροφική φύση του παγκόσμιου συγκεντρωτικού ενεργειακού συστήματος των ορυκτών καυσίμων, που καθορίζει ακόμα τη στρατηγική της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης του κεφαλαίου και οδηγεί στην καπιταλιστική βαρβαρότητα.

Οι εκπρόσωποι του κεφαλαίου και οι πολιτικοί διαχειριστές του, ακόμα και «αριστεροί», συνεχίζουν να οργανώνουν τις ίδιες πολιτικές και μετά τη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα και το ξεπέρασμα της εποχής των υδρογονανθράκων που προτείνει. Συνεχίζουν τις πολιτικές - και τους συνακόλουθους πολέμους τους- για τον στρατηγικό έλεγχο των ορυκτών καυσίμων, που σημαίνει για τον έλεγχο της παγκόσμιας οικονομίας. Και στην περιοχή μας-την ανατολική Μεσόγειο-τα κράτη συγκρούονται για τις ΑΟΖ και την εξόρυξη των Υδρογονανθράκων από τα βάθη τους, ενώ αυτοί θα έπρεπε να μείνουν εκεί που βρίσκονται.

Και τα τραγικά αυτά συμβαίνουν ενώ υπάρχει για την ανθρωπότητα η εναλλακτική ενεργειακή επιλογή παραγωγής αποκεντρωμένης, φτηνής, καθαρής, ασφαλούς και άφθονης ηλεκτρικής ενέργειας από τις Ήπιες Πηγές και το υδρογόνο. Δεν θα πρέπει να περιμένουμε να κάνουν πολλά προς αυτή την κατεύθυνση οι κυβερνήσεις. Οι κοινωνίες οι ίδιες και οι πολίτες θα πρέπει να ενεργοποιηθούν, ώστε να έχουμε ελπίδες ότι θα επιλεχθεί και τοπικά και σε παγκόσμιο επίπεδο, η εναλλακτική προς την κατάρρευση λύση του ενεργειακού προβλήματος.

1.       Κοινωνικοποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού

Οι εφαρμογές και τα συστήματα των Ήπιων Μορφών Ενέργειας (ΗΜΕ)[1] μπορούν να έχουν δύο βασικές κατευθύνσεις: σε μεγάλη κλίμακα, μεγάλες εταιρείες επενδύουν σε μεγάλα βιομηχανικά συστήματα ΒΑΠΕ, με σκοπό τη μεγαλύτερη απόδοση και κέρδος. Σε μικρή κλίμακα, οι μικρές ανεμογεννήτριες στη στεριά και οι πλωτές για τη θάλασσα, για παράδειγμα, και όχι οι τεράστιες των εταιρειών, μπορούν να συνεισφέρουν στην αυτοδυναμία ενέργειας σε νοικοκυριά σε οικισμούς ή νησιά.

Αυτοδυναμία σημαίνει  ένα σύστημα παραγωγής που επιτρέπει να έχει κανείς ρεύμα όταν το χρειάζεται – με μέτρο, φυσικά, και εξοικονόμηση. Αν θέλει να το επιτύχει με εναλλακτικές πηγές ενέργειας, τότε απαιτούνται παράλληλα συστήματα, που λειτουργούν συμπληρωματικά. Η αυτοδυναμία παράγεται όχι στα στενά περιθώρια ενός νοικοκυριού, αλλά ενός δικτύου συλλογικοτήτων, κοινοτήτων, δήμων ή περιφερειών, που διαθέτουν συμπληρωματικά μεταξύ τους συστήματα παραγωγής ενέργειας από ΗΜΕ αλλά και το σύστημα διανομής της παραγόμενης ενέργειας, τα δίκτυα δηλαδή χαμηλής και μεσαίας τάσης με τα οποία γίνεται η διανομή σε έναν τόπο ή μια μεγαλύτερη περιοχή.

Οι ΗΜΕ υπάρχουν μεν παντού στη διάθεσή μας, αλλά δυστυχώς όχι οπωσδήποτε την ίδια χρονική στιγμή ή περίοδο. Όταν δεν έχει ηλιοφάνεια ή αέρα ή υδατόπτωση σε μια συγκεκριμένη κοινότητα ή σ’ έναν δήμο, μπορεί να έχει σε κάποιον άλλο. Η βιομάζα, βέβαια, είναι πάντα διαθέσιμη, αρκεί ο καθένας που τη χρειάζεται να έχει εγκαίρως προγραμματίσει την εξασφάλισή της. Γι’ αυτές τις λύσεις, δεν απαιτούνται μεγάλες επενδύσεις, αρκεί η κατασκευή μικρών τέτοιων συστημάτων, αποκεντρωμένων και τοπικών. Δεν απαιτούνται επίσης υψηλή τεχνολογία και μεγάλη εξειδίκευση.

 Η απελευθέρωση από την κεντρικά διανεμόμενη ενέργεια και ο δυνητικά αποκεντρωμένος χαρακτήρας αυτών των συστημάτων είναι μια πράξη επαναστατική, που θα έφτανε το απόλυτο αν οι χρήστες κατασκεύαζαν οι ίδιοι τα φωτοβολταϊκά στοιχεία ή τις ανεμογεννήτριες και δεν ήταν αναγκασμένοι να τις αγοράζουν από κατασκευάστριες εταιρείες. Απλοί τεχνίτες, με σχετικά απλά υλικά, θα μπορούσαν να φτιάξουν, π.χ., μια μικρή ανεμογεννήτρια. Για πλήρη όμως ενεργειακή αυτονομία, θα βοηθούσε να δημιουργηθούν σύλλογοι ή συνεταιρισμοί από ενδιαφερόμενους πολίτες, οι οποίοι θα συγκέντρωναν την οικονομική συνεισφορά των μελών τους, αλλά και άλλων που θα τους υποστήριζαν για οικολογικούς και πολιτικούς λόγους, και σε συνεργασία με κάποιους ειδικούς θα αναλάμβαναν την κατασκευή των στοιχείων και την εγκατάσταση τέτοιων μικρών συστημάτων.

Επομένως, δεν είναι αναγκαία η ύπαρξη μιας κατασκευαστικής ιδιωτικής εταιρείας, που θα λειτουργεί με βάση το κέρδος. Κατασκευαστής μπορεί να είναι και ένας συνεταιρισμός κοινωνικής οικονομίας, μια ενεργειακή κοινότητα ή μια δημοτική επιχείρηση, που θα λειτουργεί για κοινωνικούς και οικολογικούς σκοπούς. Αυτό που είναι αναγκαίο είναι η αυτοοργάνωση σε ανάλογες κινήσεις πολιτών, που θα κάνουν πραγματικότητα τέτοιους αυτοδύναμους δήμους και θα επιτυγχάνουν την τροφοδοσία με ρεύμα από αποκεντρωμένα μικρά συστήματα ΗΜΕ και με δέσμευση της ελεύθερης ενέργειας. Συνελεύσεις των τοπικών κοινοτήτων θα αποφασίζουν ποιες είναι οι ανάγκες σε ενέργεια, καθώς και το μέγεθος (μικρό ή μεσαίο) των συστημάτων που θα τις ικανοποιούν. Σε ένα χωριό, π.χ., οι ανάγκες θα μπορούσαν να ικανοποιηθούν με φωτοβολταϊκά στις στέγες των σπιτιών ή των αγροτικών αποθηκών, μαζί με κάποιες μικρές ανεμογεννήτριες για τις περιόδους χωρίς ηλιοφάνεια αλλά με άνεμο, συνήθως, ή, συμπληρωματικά, με ένα μικρό υδροηλεκτρικό σύστημα, εκεί όπου υπάρχει υδατικό ρεύμα (π.χ., απότομο ποταμάκι, το οποίο το χειμώνα διαθέτει αρκετό νερό, όπως συμβαίνει στον Βελβεντό Κοζάνης, όπου λειτουργεί ήδη ο πρώτος αυτοδιαχειριζόμενος υδροηλεκτρικός σταθμός)[2].

Από τη στιγμή που το ηλεκτρικό ρεύμα  είναι ακόμα απαραίτητο, θα χρειαστούν κάποιοι συμβιβασμοί, όσο γίνεται πιο ανώδυνοι για την τοπική κοινωνία και το τοπικό περιβάλλον. Με αυτό όμως που δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να συμβιβαστούμε είναι να περάσει ο ενεργειακός εφοδιασμός στα χέρια ιδιωτών, επενδυτών ή εταιρειών, καθώς και να εξακολουθεί η ΔΕΗ να παράγει την πιο «βρόμικη κιλοβατώρα στην Ευρώπη» με λιγνίτη, στην Κοζάνη ή τη Μεγαλόπολη-μετατρέποντας τις περιοχές σε κρανίου τόπο και σκορπώντας καρκίνο στον ντόπιο πληθυσμό-ή με σταθμούς πετρελαίου στα νησιά.

2.      Κοινοτικοποίηση-δημοτικοποίηση παραγωγής και διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας 

Πολλοί υποστηρίζουν ότι η απελευθέρωση στον τομέα της ενέργειας είναι η λύση για να μην λειτουργεί η ΔΕΗ σαν μονοπώλιο. Η δημιουργία όμως ιδιωτικών εταιρειών στον χώρο, όπου και αν έγινε αυτό, δεν λειτούργησε υπέρ του κοινωνικού συνόλου αλλά σχεδόν πάντα υπέρ των εταιρειών. Για παράδειγμα, στη Γερμανία, με την απελευθέρωση τη δεκαετία του ʼ90, πολλοί δήμοι προχώρησαν στην πώληση ή παραχώρηση των δημοτικών τους επιχειρήσεων και ένα μεγάλο μέρος των τοπικών δικτύων διανομής ηλεκτρικής ενέργειας (δίκτυα Μέσης Τάσης/ΜΤ και Χαμηλής Τάσης/ΧΤ) και διανομής αερίου βρέθηκε στα χέρια των τεσσάρων μεγάλων εταιρειών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (EΟΝ, RWE, EnBW, Vattenfall) και περιφερειακών θυγατρικών τους.[3] Αποτέλεσμα αυτού ήταν η ραγδαία αύξηση του κόστους παροχής των υπηρεσιών, χωρίς απαραίτητα την ποιοτική αναβάθμισή τους, η απομάκρυνση από τον δημότη, η αγνόηση της ανάγκης συμβολής στην αντιμετώπιση των οξυνόμενων περιβαλλοντικών προβλημάτων, η αφαίρεση από τα ταμεία των ΟΤΑ σημαντικών οικονομικών πόρων που προέρχονταν από τη λειτουργία των ενεργειακών δικτύων, οι οποίοι πόροι κατέληγαν στα ταμεία των ιδιωτικών ενεργειακών κολοσσών που τα διαχειρίζονταν.

Δέκα -δεκαπέντε χρόνια μετά, πολλοί ΟΤΑ στη Γερμανία αναθεώρησαν τις θέσεις τους. Εξετάζουν σήμερα την επιστροφή τους στους τομείς παροχής ενεργειακών υπηρεσιών, προτάσσοντας τον «πράσινο» και «αποκεντρωμένο» χαρακτήρα παροχής τους. Η συζήτηση περί επαναδημοτικοποίησης (Rekommunalisierung) έχει αποκτήσει ώθηση τα τελευταία χρόνια. Οι ΟΤΑ δεν ανανεώνουν τις συμβάσεις με τις εταιρείες και αναλαμβάνουν οι ίδιοι δράση στους τομείς του εφοδιασμού (με ενέργεια και νερό ύδρευσης) και της διαχείρισης των απορριμμάτων και των λυμάτων, και μάλιστα συχνά με ευνοїκότερες τιμές. Η πρόσφατη απόφαση του Ομοσπονδιακού Διοικητικού Δικαστηρίου, σύμφωνα με την οποία μια εταιρεία ενεργειακού εφοδιασμού πρέπει, με τη λήξη της σύμβασης παραχώρησης, να πωλεί και να μεταβιβάζει τα τοπικά δίκτυα στον οικείο ΟΤΑ, έρχεται να ενισχύσει αποφασιστικά τις διαθέσεις πολλών δήμων, ώστε να τολμήσουν την επαναδημοτικοποίηση των ενεργειακών δικτύων στις περιοχές τους.

Το πρώτο βήμα λοιπόν για τη λύση του ενεργειακού προβλήματος και στη χώρα μας θα ήταν, με την ευκαιρία της απελευθέρωσης, η μεταβίβαση της υποχρέωσης του ενεργειακού εφοδιασμού των πολιτών στους ΟΤΑ και η δημοτικοποίηση-κοινωνικοποίηση της παραγωγής της ενέργειας και των τοπικών ενεργειακών δικτύων. Οι ΟΤΑ είναι η πλέον κατάλληλη δομή, σήμερα, για τον ενεργειακό σχεδιασμό της περιοχής τους. Ο ενεργειακός εφοδιασμός μπορεί και αξίζει να γίνει το αποφασιστικό πεδίο επιχειρηματικής δράσης των δημοτικών-διαδημοτικών επιχειρήσεων. Με την προϋπόθεση, φυσικά, ότι η δημοτική-διαδημοτική επιχείρηση θα έχει ως στόχο την παροχή ικανοποιητικών υπηρεσιών στους πολίτες του δήμου και δεν θα μοιάζει στην επιχειρηματική της πολιτική με το ενεργειακό μονοπώλιο της ΔΕΗ ή των άλλων ιδιωτικών εταιρειών. Η λειτουργία των τοπικών ενεργειακών δικτύων μπορεί να εξασφαλίσει ένα, χαμηλό μεν, αλλά καθαρό οικονομικό όφελος για τους δήμους. Αυτό μπορεί να είναι λίγο για μια μεγάλη εταιρεία, αρκετό όμως για έναν δήμο. Υψηλότερες αποδόσεις θα  προέρχονται από τη λειτουργία ιδίων μονάδων ηλεκτροπαραγωγής. Επιπλέον, ένα μεγαλύτερο μερίδιο συναφών οικονομικών δραστηριοτήτων και προστιθέμενης αξίας παραμένουν στην περιοχή.
Με την απελευθέρωση των αγορών, οι δήμοι και οι δημότες, χωρίς δικές τους μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, είναι εκτεθειμένοι στη διαμόρφωση των τιμών από τα ενεργειακά μονοπώλια. Με την ανάληψη της λειτουργίας των δικτύων από δημοτικές επιχειρήσεις αναμένονται πάντα φθηνότερες τιμές ρεύματος για τους δημότες. Επιπλέον, πόροι από τη λειτουργία των δικτύων μπορούν να καλύπτουν τα έξοδα σε άλλους τομείς παροχής υπηρεσιών εκ μέρους του δήμου που μπορεί να είναι ελλειμματικοί, όπως συνήθως συμβαίνει με τον τομέα της πρόνοιας κ.ά.

Ένας ΟΤΑ ο οποίος έχει στην κυριότητά του τα τοπικά ενεργειακά δίκτυα έχει πλέον αυξημένες δυνατότητες να σχεδιάσει και να ξεκινήσει τον ενεργειακό αναπροσανατολισμό στην περιοχή του, ο οποίος θα στηρίζεται στην αξιοποίηση των ΗΜΕ (τεράστιο δυναμικό με τις καιρικές συνθήκες της χώρας ), καθώς και στην αποτελεσματική χρήση και εξοικονόμηση ενέργειας με την οικοδόμηση αποκεντρωμένων ενεργειακών υποδομών. Δήμοι που δημοτικοποιούν τα τοπικά ενεργειακά δίκτυα καθώς και τον ενεργειακό εφοδιασμό με δικές τους ενεργειακές μονάδες παραγωγής, με δικές τους διαδημοτικές επιχειρήσεις, είναι η πλέον κατάλληλη βαθμίδα κοινωνικής οργάνωσης και δημόσιας διοίκησης, προκειμένου να επιτευχθεί η κοινωνικοποίηση της ενέργειας.

---

[1] Επειδή ο όρος ΑΠΕ έχει ταυτιστεί με τα μεγάλα βιομηχανικά συστήματα ΒΑΠΕ, χρησιμοποιούμε τον όρο Ήπιες Μορφές Ενέργειας (ΗΜΕ), όπως δηλαδή είχε διατυπωθεί από το αντιπυρηνικό κίνημα στη δεκαετία του 1970

[2] Βλ. http://www.efsyn.gr/arthro/sto-velvento-o-protos-aytodiaheirizomenos-ydroilektrikos-stathmos

(τελευταία επίσκεψη Φεβρουάριος 2019).

[3] Τις εξελίξεις στον ενεργειακό τομέα στη Γερμανία τις περιγράφουμε μαζί με τον Βασίλη Γιόκαρη σε ένα ολόκληρο κεφάλαιο, «Το ενεργειακό ζήτημα στη Γερμανία», στο βιβλίο Γιώργος Κολέμπας, Βασίλης Γιόκαρης, Κοινωνικοποίηση. Η διέξοδος από τις συμπληγάδες του κρατισμού και της ιδιωτικοποίησης, Οι Εκδόσεις των Συναδέλφων, Αθήνα 2012.