Έρχεται το τέλος της δυτικής «ευημερίας»;

 Θα μπορούσε να έχει αρχίσει ήδη το Endgame, σκέφτονται πολλοί συστημικοί οικονομολόγοι-μεταξύ των οποίων και ο Claudio Borio, επικεφαλής οικονομολόγος της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών (BIZ)[1], του κεντρικού οργάνου των παγκόσμιων κεντρικών τραπεζών. Για αυτούς έχει συσσωρευτεί επί δεκαετίες μια προβληματική κατάσταση, η οποία τώρα απειλεί να εκτονωθεί σε ένα μεγάλο παγκόσμιο οικονομικό χάος - ένα τελικό παιχνίδι για την «παγκόσμια ευημερία».

Ένα «Τελικό Παιχνίδι» στο οποίο όχι μόνο ο πληθωρισμός θα τρελαθεί και τα χρηματιστήρια θα καταρρεύσουν, αλλά και κρίσεις πείνας, κοινωνικές αναταραχές και περαιτέρω διεθνείς συγκρούσεις θα συγκλονίσουν τον κόσμο, όπου οι φτωχότεροι πλήττονται ιδιαίτερα σκληρά
Η επικεφαλής του ΔΝΤ Georgieva εκτιμά ότι υπάρχει προς το παρόν η απειλή μιας διεθνούς οικονομικής κατάρρευσης και ύφεσης. Ακόμη και αν η οικονομική παραγωγή συνεχίσει να αυξάνεται, «θα μοιάζει με ύφεση, επειδή τα πραγματικά εισοδήματα συρρικνώνονται και οι τιμές αυξάνονται», δήλωσε.
Οι φτωχότερες χώρες έχουν ήδη πληγεί ιδιαίτερα σκληρά. Μια διεθνής κρίση χρέους υφίσταται εδώ και μήνες. Το ένα τέταρτο των αναδυόμενων χωρών και πάνω από το 60% των αναπτυσσόμενων χωρών είναι είτε αφερέγγυες είτε απειλούνται έντονα με χρεοκοπία, σύμφωνα με την καταμέτρηση του ΔΝΤ. Τα τρόφιμα είναι ακριβά- η ενέργεια είναι εν μέρει απλησίαστη, επίσης επειδή η Γερμανία και η υπόλοιπη Δυτική Ευρώπη αγοράζουν στις αγορές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG).
«Επί τρία χρόνια βιώσαμε το ένα σοκ μετά το άλλο. Πρώτα το Covid. Στη συνέχεια, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Επιπλέον, κλιματικές καταστροφές σε όλες τις ηπείρους», λέει η Georgieva. Επειδή ο συστημικός ανταγωνισμός μεταξύ της «δημοκρατικής» Δύσης και «αυταρχικών κρατών» όπως η Κίνα, η Ρωσία ή η Σαουδική Αραβία γίνεται όλο και πιο εμφανής, δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου σημεία εκκίνησης για την εξεύρεση κοινών λύσεων - σε αντίθεση με την οικονομική κρίση του 2008 και του 2009.
Από την άλλη, τους ιθύνοντες του καπιταλισμού τους απασχολεί η  εξέλιξη μιας γιγαντιαίας αύξησης του χρέους: κράτη, εταιρείες και ιδιώτες έχουν δημιουργήσει όλο και μεγαλύτερες υποχρεώσεις. Σήμερα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Ινστιτούτου Διεθνών Οικονομικών  η αξία του ακαθάριστου χρέους είναι περίπου 3,5 φορές το παγκόσμιο οικονομικό προϊόν. Επειδή η εξυπηρέτηση του χρέους γινόταν όλο και πιο φθηνή μέχρι πρόσφατα, το ολοένα και υψηλότερο χρέος φαινόταν μη προβληματικό. Τώρα όμως έρχεται ο λογαριασμός της μέχρι τώρα 40ετούς εποχής των ολοένα και φθηνότερων δανείων.
 Σχεδόν όλα τα περιουσιακά στοιχεία εξακολουθούν να αποτιμώνται πολύ υψηλά από ότι είναι στην πραγματικότητα. Ακίνητα, μετοχές, ομόλογα, μη εισηγμένες εταιρείες, εκλεκτά κρασιά, πνευματικά δικαιώματα τραγουδιών - ο κατάλογος των διογκωμένων τιμών των περιουσιακών στοιχείων είναι ατελείωτος. Με γνώμονα το φθηνό χρήμα, οι αποτιμήσεις συνέχισαν να αυξάνονται. Και ακόμη και αν εν τω μεταξύ μειώνονται, φαίνεται ότι υπάρχει ακόμη πολύς αέρας σε αυτή τη μέγα- φούσκα.
Για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι πολιτικοί και οι χρηματοπιστωτικές αγορές πόνταραν στο γεγονός ότι η παγκοσμιοποιημένη οικονομία προσφέρει σχεδόν ατελείωτες δυνατότητες παραγωγής και «αέναης ανάπτυξης». Μια ευέλικτη παγκόσμια προσφορά αγαθών και μια διεθνώς κινητή εργασία φαινόταν ότι εξασφάλιζε - χωρίς τον κίνδυνο του πληθωρισμού-και την αύξηση της ποσότητας του χρήματος και των πιστώσεων για να τροφοδοτηθεί η απαραίτητη ζήτηση.
Όμως τώρα γίνεται φανερό ότι η οικονομία προσκρούει σε αξεπέραστα όρια: Όχι μόνο στα όρια που θέτουν οι δυνατότητες των τοπικών και πλανητικών οικοσυστημάτων, οι φυσικοί πόροι και η ίδια η φύση. Η υγειονομική κρίση του Κορονοϊού, η οποία εξακολουθεί να είναι οξεία ιδίως στην Κίνα, έχει προκαλέσει τη διάλυση πολλών διασυνοριακών αλυσίδων εφοδιασμού. Λειτουργεί ως ενισχυτής των ήδη ορατών οικονομικοπολιτικών διαχωριστικών γραμμών, ιδίως μεταξύ δημοκρατικών και αυταρχικών συστημάτων. Ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας έχει θέσει υπό θεμελιώδη αμφισβήτηση τον ενεργειακό εφοδιασμό της Γερμανίας και της Ευρώπης - και έχει εκτοξεύσει τις τιμές παγκοσμίως.
Παράλληλα, ο αριθμός των ατόμων σε ηλικία απασχόλησης συρρικνώνεται σε όλο και περισσότερες χώρες- ιδίως στη Δύση και την Ευρώπη, αλλά τώρα και στην Κίνα-μειώνοντας μακροπρόθεσμα τις οικονομικές δραστηριότητες σε κάθε χώρα. Υπάρχει μια «μεγάλη δημογραφική αντιστροφή».
Τώρα αρχίζει μια εποχή πραγματικής σπανιότητας.
Τα προγράμματα τόνωσης της οικονομίας των κρατών και τα μέτρα στήριξης δισεκατομμυρίων δολαρίων των κεντρικών τραπεζών κατά τη διάρκεια της κρίσης της Κορόνας, μόλις τώρα αρχίζουν να δείχνουν τα αποτελέσματά τους: λιγότερη προσφορά, μεγαλύτερη ζήτηση. Δεν είναι περίεργο που ο πληθωρισμός έχει αυξηθεί τόσο απότομα.
Οι κεντρικές τράπεζες, αν και με καθυστέρηση, αντέδρασαν και άρχισαν να ανεβάζουν με γοργούς ρυθμούς τα επιτόκια σε όλο τον κόσμο. Παρά τον κίνδυνο  να προκαλέσουν μια βαθιά παγκόσμια ύφεση, το ΔΝΤ τις ενθαρρύνει ρητά να το κάνουν αυτό.

Πόσο όμως πρέπει να αυξηθούν τα επιτόκια;
 Στη φάση του υψηλού πληθωρισμού,  οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να διατηρούν τα βασικά επιτόκια πάνω από το ποσοστό πληθωρισμού για να περιορίσουν τη δυναμική του. Όσο το «πραγματικό επιτόκιο» (βασικό επιτόκιο μείον τον πληθωρισμό) είναι αρνητικό, τείνει να οδηγεί την οικονομία σε περαιτέρω ανάπτυξη.
Επί του παρόντος, το πραγματικό επιτόκιο εξακολουθεί να είναι έντονα αρνητικό. Τα βασικά επιτόκια μείον το ποσοστό αύξησης των τιμών εξακολουθούν να είναι -3% και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, ενώ θα έπρεπε να αυξηθούν σε 5% με 7%, προκειμένου να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα φρεναρίσματος του πληθωρισμού. Όσο πιο εύθραυστη είναι μια καπιταλιστική οικονομία, τόσο υψηλότερα θα πρέπει να αυξηθούν τα επιτόκια. Ένα σκληροπυρηνικό σενάριο. Μπορεί να το αντέξουν οι καπιταλιστικές οικονομίες;
Είναι προφανές ότι ένα τέτοιο πλήρες φρένο θα οδηγήσει σε τεράστιες στρεβλώσεις στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Οι διογκωμένες αποτιμήσεις θα μπορούσαν να καταρρεύσουν πολύ γρήγορα υπό αυτές τις συνθήκες. Το «Endgame» θα καταλήξει σε ένα γιγαντιαίο οικονομικό κραχ, συμπεριλαμβανομένων των κρίσεων δημόσιου χρέους και της κατάρρευσης των χρηματιστηρίων.
Στη φθινοπωρινή σύνοδο του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας οι ιθύνοντές τους έχουν ως στόχο την αποτροπή ενός τέτοιου άτακτου παγκόσμιου κραχ και τη σταδιακή και ομαλή αποδιάρθρωση της αρχιτεκτονικής του χρέους - με περικοπές χρέους για τις φτωχότερες χώρες, συνετή δημοσιονομική πολιτική στις πλουσιότερες χώρες και μέτρα στήριξης κατά των επιθέσεων πανικού στα χρηματιστήρια.
Το πόσο δύσκολο είναι να διατηρηθεί αυτή η ισορροπία φαίνεται σήμερα στο Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο είναι η πρώτη καθιερωμένη οικονομία που βιώνει τη δύναμη με την οποία η νέα εποχή του σφιχτού χρήματος μπορεί να τιμωρήσει τα λάθη της πολιτικής. Αυτό προκλήθηκε από την ανακοίνωση της νέας βρετανικής κυβέρνησης για αύξηση των δαπανών και ταυτόχρονη μείωση των φόρων - αυξάνοντας έτσι περαιτέρω το ήδη υψηλό δημόσιο χρέος[2].
Το «Endgame» μόλις άρχισε. Το πώς θα εξελιχθεί είναι ανοιχτό.

Εμείς, από πολύ νωρίς ισχυρισθήκαμε σε άρθρο μας εδώ ότι:  Η οικονομική κρίση, όπως φαίνεται να εκφράζεται σήμερα, οφείλεται στο γεγονός ότι η καπιταλιστική οικονομία κινείται πλέον με βάση το χρέος. Είχαμε παντού αυξανόμενα επίπεδα χρέους. Των νοικοκυριών, των επιχειρήσεων, των κυβερνήσεων. Με τη μορφή καταναλωτικών χρεών, χρηματοπιστωτικών επενδύσεων, δημοσίων χρεών, εξωτερικών χρεών σε κάθε χώρα. Το χρέος χρησιμοποιήθηκε σαν μηχανισμός, ώστε η κατανάλωση να γίνει ο βασικός μοχλός της καπιταλιστικής ανάπτυξης, μιας ανάπτυξης που οδηγεί στο αδιέξοδο του καπιταλιστικού μοντέλου με τα χρηματοοικονομικά και οικολογικά χρέη που δημιουργεί για τις επόμενες γενιές.
Η ιδεολογία της «ανάπτυξης» έχει διαβρώσει την κυρίαρχη πολιτική πρακτική των κυβερνήσεων παντού και την υποτάσσει όχι στις ανάγκες των κοινωνιών-σε αυτές υπόσχονται πάντα την αφθονία και την «ευημερία»- αλλά στις ανάγκες των μη ρυθμιζόμενων κεφαλαίων και των απελευθερωμένων αγορών.
Η κατεύθυνση της αποανάπτυξης υποστηρίζει αντίθετα ότι η αφθονία μπορεί να βρεθεί στη στην επάρκεια. Η αφθονία και η επάρκεια είναι ένα θέμα σχεσιακών αγαθών, όχι υλικών. Είναι θέμα αυτονομίας, φιλικότητας και ευζωίας. Μόνο μια κοινωνία που αποφασίζει ότι «έχει αρκετά» και περιορίζει τον εαυτό της από την επιδίωξη αυτού που μπορεί να επιδιωχθεί, μπορεί να λύσει το πρόβλημα της σπανιότητας, ικανοποιώντας τον εαυτό της με ό,τι είναι διαθέσιμο. Μόνο μια κοινωνία που είναι ισότιμη και μοιράζεται ό, τι είναι διαθέσιμο μπορεί να ξεφύγει από τις ανισότητες που διατηρούν την αστάθεια και δημιουργούν μια αίσθηση της γενικευμένης σπανιότητας και του ανικανοποίητου.
 

[1] https://www.bis.org/speeches/sp220908.pdf
 

[2] Η ανακοίνωση αυτού του προγράμματος προκάλεσε την απώλεια εμπιστοσύνης των αγορών με κατακρήμνιση της στερλίνας, νομισματική κρίση και θεαματική αύξηση των αποδόσεων των κρατικών ομολόγων. Η συναλλαγματική ισοτιμία της λίρας έπεφτε δραστικά, τα βρετανικά κρατικά ομόλογα αδιάθετα, με αποτέλεσμα η Τράπεζα της Αγγλίας να αναγκαστεί να παρέμβει στις χρηματοπιστωτικές αγορές για να αποτρέψει την κατάρρευση των συνταξιοδοτικών ταμείων. Η κεντρική τράπεζα του Λονδίνου πρέπει στην πραγματικότητα να βάλει φρένο στον καλπάζοντα πληθωρισμό. Τώρα έχει ουσιαστικά αναγκαστεί από την κυβέρνηση να κάνει το αντίθετο. Έτσι οι αγορές υποχρέωσαν την πρωθυπουργό του Ηνωμένου Βασιλείου Liz Truss στην αποπομπή του υπουργού της των Οικονομικών Kwasi Kwarteng, ενώ στη συνέχεια αναγκάσθηκε να παραιτηθεί και η ίδια, προκαλώντας ταυτόχρονα και πολιτική κρίση στη χώρα!