Ο θησαυρός των διανθρώπινων σχέσεων

 

Οι άνθρωποι συμπεριφέρονται συνεργατικά, αν κάνουν το ίδιο και οι άλλοι!

Είτε πρόκειται για τους δίπλα τους, είτε πρόκειται για όσους συναναστρέφονται στα πλαίσια των κοινοτήτων τους.

Τότε οι διαπροσωπικές σχέσεις που αναπτύσσονται είναι ένας πλούτος για τον καθένα.

Παίρνει τη μορφή της μαγικής συμβολικής εικόνας του βάζου:

Δυο πρόσωπα, μεταξύ τους ένα ανεκτίμητο βάζο!

 

Είναι ένας συμβολισμός που σημαίνει ότι μια διαπροσωπική σχέση δεν δημιουργεί μόνο υλικά αγαθά αλλά και άυλα, πολύ σημαντικά όπως είναι ένα καλλιτεχνικό βάζο, το οποίο το «φυλάμε σαν τα μάτια μας για να μη σπάσει».

Μόνο που για να γίνει αντιληπτό ένα σχεσιακό αγαθό, να γίνει ορατό και να αποκτήσει αξία, πρέπει να το εξετάσουμε σε βάθος, με συνέχεια και επιμονή, αλλά και φαντασία στην παρατήρησή μας: μόνο έτσι μπορούμε π.χ. να αντιληφθούμε το βάζο μεταξύ των προσώπων της μαγικής εικόνας.

Το βασικότερο βέβαια εργαλείο για τη δημιουργία σχεσιακών αγαθών-που παριστάνονται από το βάζο της συμβολικής εικόνας-είναι η γλώσσα και το κέντρο επικοινωνίας του εγκεφάλου. Η γλωσσική επικοινωνία-ακόμα και η γραπτή ή η εικονική μέσω των νέων Μ.Ε.- είναι το ανθρώπινο εργαλείο-καθεαυτό της συνύπαρξης και της συλλογικής οργάνωσης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων για τη στήριξη της ζωής μας-που μας κάνει διαφορετικούς-σαν homo sapiens-από τα άλλα είδη.

Ο ανταγωνισμός στο ίδιο είδος και ανάμεσα στα διαφορετικά είδη, όπως το είδε και το διατύπωσε και ο Δαρβίνος, υπάρχει ταυτόχρονα με τη συνεργασία. Στον άνθρωπο όμως, με την ικανότητα για γλωσσική επικοινωνία, η συνεργασία στα πλαίσια των προσώπων και των κοινοτήτων τους, ανεβαίνει σε υψηλά επίπεδα τελειότητας με την ανάπτυξή της σε αφηρημένο επίπεδο σκέψης, και πριν από την πράξη.

Βέβαια και ο ανταγωνισμός χρειάζεται τον χώρο του στις διανθρώπινες σχέσεις: η επιδίωξη της προσοχής των άλλων, για παράδειγμα, είναι ένα σημαντικό διεκδικήσιμο άυλο αγαθό. Στην διεκδίκηση της αναγνώρισης και της στοργής από τους άλλους, η συνεργασία πάει συνήθως περίπατο.

Αν συγκρίνουμε τις δυσκολίες και τα προβλήματα μιας δυναμικής σχέσης μεταξύ ενός ζευγαριού, με τα προβλήματα για το πώς μπορούμε καλύτερα να χειριζόμαστε και να ρυθμίζουμε συλλογικά π.χ. τους αλγόριθμους στις τεχνικές εφαρμογές, τις συνταγές της επιστημονικής κατανόησης της πραγματικότητας, την πνευματική ιδιοκτησία ή την πρόσβαση στη γνώση και τα συλλογικά αγαθά, τα τελευταία είναι ένα παιγνίδι. Όχι απλό βέβαια.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα δυσκολίας: η σύγκρουση σε σχέση με τη πνευματική διοκτησία τις πατέντες και τα copytights.

“Γιατί θα έπρεπε κάποιος να επωφεληθεί από ένα κείμενο το οποίο μόλις έχει αντιγράψει από μένα;», είναι η συνήθης αντίδρασή μας. «Αλλά γιατί όχι, εφόσον αναφερθεί στην πηγή», θα ήταν η σωστότερη αντιμετώπισή μας.

Tα Σχεσιακά Aγαθά 

Στη βάση των δύο βασικών αντιλήψεων για τις δύο «μαμάδες»- «μάνα θεά φύση» και  «μάνα κοινότητα».,  ενηλικιώθηκε ο άνθρωπος σαν όν και είδος, περνώντας από τις πρωτόγονες εξισωτικές κοινωνίες στις πιο σύνθετες, στις οποίες υπήρξαν ταξικές διαφοροποιήσεις, λόγω της ανισοκατανομής της εξουσίας .
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο κοινοτισμός υπαγορεύεται και από την βιολογία του ανθρώπινου είδους, σαν λογικού όντος, που έβλεπε πάντα τα πλεονεκτήματα του «συνυπάρχειν», «συμβιώνειν», «συμπράττειν», «συναποφασίζειν».
Όσο η ηθική του ανθρώπου κατάγεται από τη ζωική του φύση, άλλο τόσο εξελίχθηκε στην πορεία κοινωνικοποίησής του στα πλαίσια των ιστορικών κοινωνιών όπου διαμορφωνόταν οι νέες γενιές του.
Υπάρχει σίγουρα σαν βιολογική καταβολή από το ζωικό βασίλειο η επιδίωξη της συνεργασίας με τους άλλους. Η τάση για συνεργασία είναι βαθειά ριζωμένη μέσα μας.
Το ίδιο όμως συνυπάρχει η προκατατάληψη ή η δυσπιστία προς τους άλλους

Τις μεταξύ μας σχέσεις τις καθορίζει η απόσταση μεταξύ της βιολογικής έκφρασης του ενστίκτου για συλλογικότητα και του τρόπου σκέψης του καθένα πάνω στην ανάγκη για συλλογικότητα, καθώς και της αντίστοιχης συμπεριφοράς μας σαν αποτέλεσμα του τρόπου σκέψης μας. Την ποιότητα αυτών των σχέσεων την καθορίζει ο βαθμός ανταγωνισμού και επιβολής του προσώπου πάνω στο άλλο πρόσωπο, είτε φυλετικά, είτε φυλοϊκά διαφορετικό. Για αυτό είναι απαραίτητη και η δράση της συλλογικότητας ή της κοινότητας στη διαμόρφωση της ατομικής ηθικής μας, των αντιεξουσιαστικών και μη εμπορευματοποιημένων μεταξύ μας σχέσεων, με προσπάθεια να μικρύνει η απόσταση μεταξύ του «κοινού θέλω» και του «κοινού πράττειν», ώστε ταυτόχρονα να επιτυγχάνεται το ίδιο και με το «προσωπικό θέλω» και το «προσωπικό πράττειν», μέσα από την επιλογή και όχι την επιβολή. Ιδίως αυτό θα χρειασθεί να γίνεται στα πλαίσια των υπαρχόντων σήμερα κοινοτήτων αγώνα και αντίστασης στο υπάρχον, καθώς και των οικοκοινοτήτων, στην πορεία προς την κοινοτική οργάνωση της κοινωνίας. 

 Και η κοινότητα πρώτα από όλα να εξασκεί τα μέλη της στην «τέχνη του να μην είναι εγωιστικά». Να τα διαπαιδαγωγεί στη συνεργατικότητα και αλληλεγγύη και να κριτικάρει την ιδιοτέλεια και τον εγωισμό, με σύνθημα: «όποιος φροντίζει για όλους και την κοινότητα, φροντίζει και για τον εαυτό του. Το αντίστροφο δεν ισχύει».
Η γλώσσα βέβαια είναι το πιο σημαντικό εργαλείο στη μεταξύ μας επικοινωνία. Πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν (π.χ. ο Noah Harari) ότι ο άνθρωπος εξαπλώθηκε και επικράτησε σε όλα τα μήκη και τα πλάτη, λόγω της ανάπτυξης των γλωσσικών δυνατοτήτων επικοινωνίας στα πλαίσια της ομάδας του. Η ανάγκη για επικοινωνία μεταξύ των μελών της ομάδας- θα το λέγαμε με σύγχρονους όρους η ανάγκη για κοτσομπολιό-ήταν η αιτία για την ανάπτυξη της γλωσσικής έκφρασης του homo sapiens.
Η κοινωνική-κοινοτική  συνεργασία ήταν βέβαια το κλειδί, αλλά οι γνώσεις για τον έξω κόσμο, για το που υπήρχαν οι βίσονες ή τα λιοντάρια, δεν απαιτούσαν και πολλές γλωσσικές ικανότητες- τέτοιες έχουν και οι ομάδες π.χ. των πράσινων μαϊμούδων, που επικοινωνούν μεταξύ τους με ένα σύνολο κραυγών και φθόγγων που έχον συγκεκριμένο νόημα. Το πιο σημαντικό για την ανθρώπινη ομάδα -κοινότητα ήταν οι γνώσεις και οι πληροφορίες ενός μέλους για τα άλλα μέλη της ομάδας: ποιός συμπαθεί ή αντιπαθεί ποιόν, ποιός είναι ειλικρινής ή ποιός ψεύτης, ποιός κοιμάται με ποιόν κ.λπ.
Οι διαπροσωπικές σχέσεις, αλλά και οι οι σχέσεις μεταξύ υποσυνόλων της ομάδας, είναι πάρα πολλές. Οι συνδυασμοί που προκύπτουν- μόνο ανά δύο- σε μια ομάδα π.χ. 50 ατόμων είναι 1225 (προκύπτει από αντίστοιχο τύπο της συνδυαστικής). Κάτι τέτοιο απαιτεί ένα μεγάλο όγκο πληροφοριών και για να τις αποκτήσει κανείς, να τις “αποθηκεύσει” και να τις χρησιμοποιεί, ώστε να μπορεί να παρακολουθεί τις εξελίξεις και τις μεταβαλλόμενες διανθρώπινες σχέσεις στην ομάδα, χρειαζόταν μεγάλη γλωσσική ικανότητα και δημιουργία πολυποίκιλων γλωσσικών όρων. Με τη σειρά τους οι γλωσσικοί όροι ανέπτυξαν παραπέρα τη δυνατότητα συλλογισμών και τρόπων σκέψης που οδήγησαν και στην εφεύρεση λύσεων (π.χ. εργαλείων, μεθόδων) για τα προβλήματα των μελών αλλά και της ομάδας σαν σύνολο.

Οι διανθρώπινες σχέσεις- αυτό που εμείς σήμερα ονομάζουμε σχεσιακά αγαθά- ήταν το μεγάλο πλεονέκτημα που τότε οδήγησε στην γνωσιακή επανάσταση  και στην κατάκτηση του “δένδρου της γνώσης”, τον homo sapiens.
Σήμερα με την επικράτηση του ατομικισμού, έχουμε χάσει τον θησαυρό των σχεσιακών αγαθών που μπορούν να αναπτυχθούν στα πλαίσια της ομάδας-κοινότητας. Έχουμε χάσει τα πλεονεκτήματα της συνύπαρξης, συνδιαβούλευσης, συναπόφασης, συνεργασίας, συνεργατικότητας και συνδράσης, που έχουν πάντα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα(στην κυριολεξία παραγοντικά, όπως το λέμε στα μαθηματικά της συνδυαστικής).
Για αυτό η επιστροφή στην κοινότητα και τον κοινοτισμό-με κοινοτίστικες οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και πολιτικές σχέσεις- μόνο πλεονεκτήματα μπορεί να μας φέρει, όχι μόνο για να ξεπεράσουμε τη σημερινή κρίση, αλλά και να πάμε πιο πέρα τις ίδιες τις ανθρώπινες κοινωνίες. Να στηριχθούμε βασικά στα “σχεσιακά αγαθά” και τα “Κοινά”, για να προχωρήσουμε προς την ευτοπία, αφήνοντας πίσω τη δυστοπία του ατομικισμού.