Τι περιμένουμε, δεν υπάρχουν «σωτήρες». Εμείς είμαστε αυτό που περιμέναμε, στον δρόμο προς έναν μετα-καπιταλιστικό κόσμο!

Καθόλα αυτά τα χρόνια της λεγόμενης οικονομικής κρίσης , αλλά και κατά την παρούσα επιδημιολογική κρίση, έχει λάβει χώρα στην νεοελληνική κοινωνία μία  διαδικασία, με κεντρικό άξονα την επανανοηματοδότηση του αξιακού μας συστήματος και των πολιτικών μας προταγμάτων.

Μεμονωμένα άτομα αλλά και ομάδες, συλλογικότητες και κινήματα έχουν αναπτυχθεί παντού στην Ελλάδα, έχουν αφήσει πίσω τους το «αναπτυξιακό» μοντέλο που προωθεί τον καταναλωτικό τρόπο ζωής και έχουν υιοθετήσει άλλες φιλοσοφίες και άλλους τρόπους προσωπικής και συλλογικής διαβίωσης.

Η πολύχρονη πορεία ζωής όλων αυτών των ανθρώπων και ομάδων έχει αποδείξει ότι υπάρχουν υγιή και δυναμικά κοινωνικά κύτταρα, οι δράσεις των οποίων επιθυμούν να συναντηθούν και να συντονιστούν.

Στα σημερινά εγχειρήματα του πολύμορφου αυτού κινήματος και στις δραστηριότητές του, εμπεριέχονται οι δυνατότητες μιας κοινωνίας σε μετακαπιταλιστική μετάβαση. Στοιχεία της έχουν ήδη δημιουργηθεί, εάν και ακόμα ξετυλίγονται και δεν είναι πλήρη. Τέτοια στοιχεία είναι αυτά της άμεσης δημοκρατίας στα πλαίσια της λειτουργίας των εγχειρημάτων, της οικολογίας με τη μορφή του μικρότερου οικολογικού αποτυπώματος στις οικονομικές δραστηριότητές τους, της οικονομίας των αναγκών στις πρακτικές της αλληλέγγυας και συνεργατικής οικονομίας που υλοποιούν. Της ισότητας των αμοιβών και των αυτοκαθοριζόμενων συνθηκών εργασίας από τα μέλη τους, της ισότητας των φύλων και των μειονοτήτων στη συμμετοχή και στη λήψη των αποφάσεων κ.λπ.

Ταυτόχρονα αυτά τα εγχειρήματα είναι πάντα εκτεθειμένα στον κίνδυνο να εκληφθούν ως ιδιοτελείς προσπάθειες για βελτίωση των συνθηκών ζωής μόνο των μελών τους και όχι και των κοινοτήτων γύρω τους. Αμυντικές μάχες, συγκρούσεις και διαπραγματεύσεις για οικειοποίηση κοινών πόρων απαιτούνται για όσο διάστημα το ιεραρχικό εθνικό κράτος και η καπιταλιστική αγορά με τις αντίστοιχες λογικές τους κυριαρχούν. Αυτές οι μάχες θα γίνονται πιο επιτυχείς, αν δίνονται στο πλαίσιο ενός ισχυρού, κοινού και πάνω από όλα χειραφετικού κοινωνικού κινήματος.

Το συγκεκριμένο μετα-καπιταλιστικό όραμα είναι ένας κόσμος που δεν είναι ιεραρχικός, αλλά συνδεδεμένος με δίκτυα λειτουργικά όλων των επιπέδων και δεσμών, είναι αυτο-οργανωμένος και οι βασικές προσωπικές ανάγκες όλων των πολιτών μπορούν να ικανοποιηθούν μέσω της αφθονίας των συλλογικών αγαθών (Commons). Αυτός ο κόσμος θα χαρακτηρίζεται εξάλλου από αυτοκαθοριζόμενες και γεμάτες ευθύνη σχέσεις δραστηριοτήτων και εργασίας, οι οποίες θα φέρνουν χαρά και νόημα, χωρίς υπερβολική εκμετάλλευση πόρων ή καταστροφή οικοσυστημάτων.

Το κίνημα των κοινοτήτων εμπιστεύεται το ανθρώπινο δυναμικό και μεταφράζει την έννοια της βιωσιμότητας στη γλώσσα των ανθρώπινων αναγκών: Υπάρχει μια βασική ανάγκη, η διατήρηση του πλανήτη, η οποία μπορεί να ικανοποιηθεί μόνο εάν οργανώσουμε την ικανοποίηση, τόσο των ατομικών όσο και των συλλογικών αναγκών, σε αρμονία με τα όρια που βάζουν οι δυνατότητες των οικοσυστημάτων της γης. Η κοινή χρήση είναι ένας συγκεκριμένος τρόπος αντιμετώπισης της ανθρώπινης και μη ανθρώπινης φύσης, ο οποίος δεν βασίζεται στους καταναγκασμούς του αφηγήματος της «ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων», αλλά αναγνωρίζει ότι εμείς οι άνθρωποι είμαστε ένα (ανα)παραγόμενο στοιχείο του πλανήτη γη. Τα Κοινά (Commons) βέβαια ενδέχεται να μην επιλύσουν μακροπρόθεσμα όλα τα προβλήματα του κόσμου. Αλλά ζούμε το τέλος του καπιταλιστικού κόσμου, στο οποίο δυστοπικό τέλος, οι αντιθέσεις μάλλον τείνουν να επιδεινώνονται και οι συγκρούσεις γίνονται όλο και πιο βάναυσες. Για αυτό είναι ιδιαίτερης σημασίας η δημιουργία θετικών προοπτικών, η διατύπωση και – περισσότερο από οτιδήποτε – η πρακτική ενός αλληλέγγυου οράματος.

Για το μέλλον, φαίνεται επιθυμητό και απαραίτητο να βρεθεί κοινά αποφασισμένη και συντονισμένη κατεύθυνση για την προοπτική του κινήματος. Ο όρος σύγκλιση ταιριάζει σε τέτοιες διαδικασίες σχηματισμού συμμαχιών και περιλαμβάνει επίσης πολλά άλλα ρεύματα που κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση. Ταυτόχρονα, πρέπει επίσης να εντατικοποιηθούν οι συζητήσεις γύρω από το περιεχόμενο, ώστε να αναλυθούν παραπέρα και τα στρατηγικά ζητήματα, αλλά και να συζητηθούν ανοιχτά τα αμφιλεγόμενα ζητήματα. Μόνο έτσι μπορεί να αποφευχθεί η σημερινή πραγματικότητα, όπου τα διαφορετικά ρεύματα δεν είναι συνδεδεμένα και δρουν παράλληλα και απομονωμένα. Θα χρειασθεί να ληφθεί μέριμνα ώστε να προέλθει μια διασύνδεση που θα χαρακτηρίζεται βέβαια από ποικιλομορφία και όχι οπωσδήποτε από ταύτιση.

Το βασικότερο που θα χρειασθεί να επιδιώξουμε σε όλη αυτή την πορεία διαχρονικά είναι - πέρα από τη συγκεκριμενοποίηση και εμβάθυνση μιας πρότασης όσον αφορά στην οικονομία της αποανάπτυξης- να εμβαθύνουμε και στους δύο επόμενους πυλώνες, δηλαδή την κοινοτική οργάνωση και τη θέσμιση της άμεσης δημοκρατίας με τη μορφή του ελεύθερου ομοσπονδιακού κοινοτισμού. Θα χρειασθεί κυρίως να επιδιώξουμε τη δημοκρατική αναγέννηση του πολίτη. Έχοντας φυσικά επίγνωση της δυσκολίας που υπάρχει, λόγω του κυρίαρχου ανθρωπολογικού τύπου που έχει διαμορφώσει σήμερα ο καπιταλισμός: της ιδιώτευσης, της απάθειας, της συναλλαγής και της αλλοτρίωσης.
Στην ελλαδική αποικία χρέους, με ένα λαό σε επιτήρηση που κυριαρχεί η συνείδηση της παραίτησης και της ανάθεσης σε πολιτικούς «σωτήρες», μας χρειάζεται ένα αποκεντρωμένο σχολείο γνώσης και στοχασμού. Τα κοινοτικά εγχειρήματα κάθε μορφής και αντικειμένου, καθώς και η δημιουργία αποκεντρωμένων δομών που θα συνδυάζουν τη μόρφωση, την παραγωγική διαδικασία αντίστοιχη των κοινωνικών αναγκών, τη δοκιμή δημοκρατικών θεσμών, που θα απαντά ταυτόχρονα και στην οικονομική και στην κρίση αξιών, θα είναι και το σχολείο όπου θα αναπτυχθεί η ατομική και κοινωνική συνείδηση του νέου ανθρωπολογικού τύπου της ριζοσπαστικής αλλαγής. Του ανθρωπολογικού τύπου που θα θέσει και όλη την κοινωνία σε μια κίνηση μετάβασης προς μια κοινωνία ισοκατανομής πόρων και εξουσιών, ενταγμένης με ισορροπία στα τοπικό και πλανητικό οικοσύστημα και τη φύση, δημιουργώντας ταυτόχρονα συνθήκες ευζωίας για τις παρούσες και μελλοντικές γενιές.

Ήλθε ο καιρός, που τα κοινωνικά κινήματα της αλληλεγγύης, του συνεργατισμού, της αντίστασης στην καταστροφή του περιβάλλοντος, και γενικότερα της αποανάπτυξης-τοπικοποίησης, του ελευθεριακού κοινοτισμού, της ριζοσπαστικής οικολογίας και προστασίας του κλίματος, της αυτοδιαχείρισης και της άμεσης δημοκρατίας, θα χρειασθεί να γίνουν και πολιτικά, και συνδεόμενα μεταξύ τους να μετατραπούν σε ενιαίο πολιτικό κίνημα μετάβασης σε μετακαπιταλιστική κοινωνία.

Μπορούμε να  ξεκινήσουμε από την Ελλάδα, όχι μόνο επειδή είναι ο «ναυαγός» του σημερινού μοντέλου της καπιταλιστικής ανάπτυξης, αλλά γιατί δοκιμάσθηκε και η «εναλλακτική λύση» της Αριστεράς στις σημερινές συνθήκες με παταγώδη αποτυχία. Θα χρειασθεί να διαμορφώσουμε ένα νέο είδος πολιτικής που θα στοχεύει στην ευζωία μας και θα στηρίζεται όχι πλέον στη διαμεσολάβηση, αλλά στη συμμετοχή, στη αυτοεκπροσώπηση, στην αυτοοργάνωση!

Αυτή η νέα ριζοσπαστική πολιτική θα χρειασθεί να αγνοήσει όλα τα μέχρι τώρα ανυπόστατα για την ευζωία μας κριτήρια, όπως το ΑΕΠ, τα χρέη κ.λπ. και να νοηματοδοτήσει με νέες έννοιες και αξίες, την καθημερινότητα του "μέσου" πολίτη. Να δημιουργήσει μια νέα ατομική και κοινωνική συνείδηση, η οποία θα κατανοήσει ότι επιτέλους δε μπορεί η ανθρωπότητα να καταναλώνει και να εξαφανίζει σταδιακά τους πόρους ενός πεπερασμένου πλανητικού οικοσυστήματος. Ούτε να αυτοκτονεί "με το πηρούνι και το κουστούμι της".  Αλλά να επιδιώξει μια αξιοβίωτη ζωή που θα συνοψίζεται στα εξής απλά αποαναπτυξιακά συνθήματα:

-Αντί του σημερινού όλο και πιο γρήγορα και επιφανειακά: πιο αργά και σε βάθος

-Αντί του όλο και περισσότερα: ποιότητα, επάρκεια, τα λιγότερα είναι συνήθως αρκετά

-Αντί του όλο και πιο ανταγωνιστικά: συνεργατικά και αλληλέγγυα

-Αντί του όλο και πιο μεγάλα, όλο και πιο μακριά και παγκοσμιοποιημένα: πιο μικρά, πιο κοντά και τοπικά

-Αντί μια χρήσης και με ημερομηνία λήξης: πιο γερά και επανάχρηση

-Αντί για το απρόσωπο και ομογενοποιημένο της μαζικής παραγωγής: πιο όμορφα και προσωπικά

-Αντί μόνο για όποιον έχει χρήματα και μέσω της αγοράς: πιο δίκαια, για τον καθένα που το έχει ανάγκη, από τον καθένα που μπορεί!

Να διαμορφώσουμε «από τα κάτω» ένα απαραίτητο ρεαλιστικό και ελκυστικό πολιτικό πρόγραμμα για την ευζωία για το ξεπέρασμα της σημερινής κατάρρευσης και συγχρόνως για τη μετάβαση σε μια μετακαπιταλιστική κοινωνία, που θα στηριχθεί:

 

-στην οικονομία των βιοτικών αναγκών και στα «κοινά» όσον αφορά στο περιεχόμενο,

-στον συνεργατισμό-συνεταιρισμό όσον αφορά στις σχέσεις παραγωγής, 

-στη συλλογική-κοινοτική-δημοτική ιδιοκτησία όσον αφορά στα μέσα παραγωγής, 

-στην εγγύτητα, τις μικρές αποστάσεις και την ελεύθερη ενέργεια των ΑΠΕ, όσον αφορά στο μικρότερο δυνατό οικολογικό αποτύπωμα

-στην άμεση δημοκρατία όσον αφορά στις αποφάσεις και τους πολιτικούς θεσμούς

Για ένα νέο «κοινωνικό συμβόλαιο»

Αυτό δεν μπορεί παρά να έχει ως ανώτατη αρχή την έννοια της άμεσης/συμβουλιακής/ κοινωνικής δημοκρατίας, στην οποία όλοι δύνανται να συμμετέχουν ισότιμα στη διαμόρφωση των συνθηκών ζωής και στη διαχείριση των κοινών. Η αρχή αυτή μπορεί να βρει εφαρμογή στη σύγκλιση τακτικών λαϊκών συνελεύσεων, σε τακτά χρονικά διαστήματα, σε επίπεδο χωρικής ενότητας. Οι λαϊκές συνελεύσεις θα καλούνται ταυτόχρονα σε όλες τις χωρικές ενότητες, στις οποίες υπάρχει η δυνατότητα σύγκλισής τους. Εκεί θα συζητούνται όλα τα βασικά προβλήματα της περιοχής ή της χώρας.

Από τις λαϊκές συνελεύσεις, θα ορίζεται (με εκλογή, με κλήρωση ή συναινετικά) ένα Γενικό Αυτόνομο Συμβούλιο Χωρικής Ενότητας με συγκεκριμένο αριθμό ανακλητών εκπροσώπων. Επίσης, θα ορίζονται με τον ίδιο τρόπο Θεματικά Αυτόνομα Συμβούλια Χωρικής Ενότητας πάνω σε ζητήματα όπως π.χ. α)της οικονομίας- παραγωγής, β) των κοινωνικών αγαθών(παιδεία, υγεία, πολιτισμός, κ.λ.π.), γ) των κοινωνικών και εργατικών δικαιωμάτων, δ) των οικολογικών ζητημάτων και ε) της κοινωνικής αυτοάμυνας.

Στο Γενικό Αυτόνομο Συμβούλιο θα συμμετέχουν μέλη των Θεματικών Συμβουλίων αλλά και εκπρόσωποι που θα καθοριστούν απευθείας από τη Λαϊκή Συνέλευση Χωρικής Ενότητας. Με αυτόν τον τρόπο, το Γενικό Συμβούλιο δεν θα είναι απλά ένα άθροισμα των επιμέρους πεδίων δραστηριοποίησης αλλά κάτι πολύ παραπάνω. Οι εκπρόσωποι των Γενικών ή των Θεματικών Αυτόνομων Συμβουλίων θα συναντιούνται μεταξύ τους και, με βάση τις προτάσεις αλλά και τις δυνατότητες που υπάρχουν, θα είναι υπεύθυνοι για την προώθηση και τον συντονισμό τους σε επίπεδο επικράτειας. Οι εκπρόσωποι των Αυτόνομων Συμβουλίων θα πρέπει να έχουν συγκεκριμένα όρια θητείας, προκειμένου οι θέσεις εκπροσώπησης να μην μετατρέπονται σε προσωποπαγείς. 

Αυτό ασφαλώς είναι ένα γενικό περίγραμμα του Ευκταίου να συμβεί, ως έκφραση μιας νέας μορφής  κοινωνικής και πολιτειακής οργάνωσης: της Κοινότητας των Κοινοτήτων, όπως την σκιαγραφούμε στο τελευταίο κεφάλαιο του αντίστοιχου βιβλίου μας.  Όταν και αν ολοκληρωθούν οι δομές της, σε μια όσο γίνεται πιο μικρή χρονικά περίοδο, και όταν από αμυντικές που θα είναι στην αρχή μπορέσουν στο τέλος να επικρατήσουν- σε σχέση συμπλήρωσης,  αντιπαράθεσης, απόρριψης και ρήξης με τις υπάρχουσες δομές του κράτους - τότε μπορεί αυτή η νέα πολιτειακή οργάνωση να  θεσμοθετηθεί με τη μορφή ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου.

Είναι μια πρόταση συνθετικής ενωτικής δράσης στην κατεύθυνση μιας ολικής αναδιοργάνωσης της ζωής μας. Μιλάμε για τη σκιαγράφηση μιας κοινωνικοπολιτικής πρότασης που προϋποθέτει όντως να πάρουμε τις ζωές μας στα χέρια μας όχι ως ευχή ή μεσιανικής υφής, αλλά ως πολιτικό σχέδιο διαμορφωμένο οργανωτικά, που θα βάλει σε κίνηση μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας για να την υλοποιήσει. Αναγκαία συνθήκη για να γίνει μια αλλαγή ορατή και πιστευτή είναι η δυνατότητα πραγμάτωσής της "από τα κάτω", στο σήμερα, με τη μορφή παραδείγματος εκεί που οι πολιτικοκοινωνικές συνθήκες θα το επιτρέψουν.

Αυτή τη δυνατότητα οφείλουμε με θάρρος να διερευνήσουμε, όσοι τέλος πάντων επιδιώκουμε ριζοσπαστικές και βιώσιμες λύσεις.
Το κλειδί για την παραπάνω διαδικασία θα είναι ο συμμετοχικός προϋπολογισμός και προγραμματισμός στους δήμους που υπάρχουν, ο οποίος θα πρέπει να επιδιωχθεί να διαμορφώνεται με βάση τις προτεραιότητες που θέτουν οι συνελεύσεις των κοινοτικών διαμερισμάτων και των γειτονιών των πόλεων, στο πρότυπο των «συνελεύσεων των πλατειών» του 2011-12.