Για την ευζωία με επάρκεια!

Πώς μπορούμε να λύσουμε τα πιεστικά προβλήματα του σήμερα, μετά τον εγκλεισμό λόγω πανδημίας; Επιστρέφοντας στην «κανονικότητα» της προ Κορόνα-εποχής και στο μοντέλο «ανάπτυξης» και «ευημερίας», που μας πρότειναν οι συμβατικοί οικονομολόγοι και οι πολιτικές των κυβερνήσεων του «αναπτυγμένου κόσμου;

 Μήπως η αληθινή ευημερία για το μέλλον θα ήταν το «να ζούμε καλύτερα καταναλώνοντας λιγότερα και με λιγότερη δουλειά»; Μήπως μπορούμε να πετύχουμε μια καλύτερη συνολικά ζωή (ευζωία) εξασφαλίζοντας περισσότερο χρόνο(θεωρούμενος ο χρόνος σαν φυσικός πόρος που έτσι είναι πραγματικά), αυξημένη αυτάρκεια, πιο έντονες κοινωνικές σχέσεις( θεωρούμενες ως σχεσιακά αγαθά); Μήπως η μείωση του εργάσιμου χρόνου είναι ένα μέσο για τους αναγκαίους κοινωνικούς και ατομικούς μετασχηματισμούς; Έτσι δε μπορούμε να πετύχουμε τη μείωση της γρήγορης κατανάλωσης προϊόντων της μαζικής παραγωγής, τα οποία προϊόντα παράγονται με καταστροφικό για το περιβάλλον τρόπο και μεγάλο οικολογικό αποτύπωμα και ταυτόχρονα να επιδιώξουμε μια αυτεξούσια συνολικά καλή ζωή που δεν θα στηρίζεται στην υπερκατανάλωση πόρων αλλά στην εγκρατή και επαρκή τους χρήση;  Αυτό δεν διδαχθήκαμε κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού, όπου είχαμε άφθονο χρόνο για να σκεφθούμε πάνω στα νοήματα της ζωής και του θανάτου προσπαθώντας να αυτοδιαχειρισθούμε τον φόβο, που ήταν πανταχού παρών στην οθόνη της τηλεόρασης ή του υπολογιστή μας;

 Η επικρατούσα τάση της οικονομικής επιστήμης κόντρα στη Γαία

Για να αναπτύξουμε την επιχειρηματολογία μας για τους αναγκαίους μετασχηματισμούς που χρειαζόμαστε και για ένα σχέδιο με το οποίο θα πετύχουμε την ευζωία με επάρκεια, θα χρειασθεί να αρχίσουμε με ένα ευρύ περίγραμμα των παγκόσμιων διλημμάτων που δημιουργούνται από ένα οικονομικό σύστημα, το οποίο δεν λαμβάνει υπόψη τις φυσικές του βάσεις και τους πεπερασμένους οικονομικούς πόρους. Όχι μόνο δεν τους σκέφτεται, αλλά βασικά θέλει να τους αγνοεί. Η υγειονομική και οικονομική κρίση, η κλιματική αλλαγή και οι κοινωνικές ανισότητες είναι τα συμπτώματα αυτής της τύφλωσης των οικονομιών της επικρατούσας τάσης, η οποία οδήγησε σε σημαντικά εσφαλμένη εκτίμηση της σχέσης μεταξύ της περιβαλλοντικής προστασίας και της οικονομικής μεγέθυνσης-ανάπτυξης.

Οι αγορές δεν είναι σε θέση να αποτρέψουν τον εκφυλισμό της υγείας μας ή την αύξηση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου και την αύξηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Η διαπίστωση αυτή δεν μπορεί να είναι νέα για τα κοινωνικά και οικολογικά κινήματα. Ωστόσο, αξίζει να αναφερθεί, επειδή και τα ίδια έχουν αντιληφθεί ότι η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών υπήρξε μια ευκαιρία-όχι ακόμα χαμένη- χρειάζεται να παρέμβουν πολιτικά και να αποδομήσουν τα παλιά πρότυπα σκέψης και στην πολιτική και στην κοινωνία. Να κάνουν γνωστές και κατανοητές τις πλούσιες αναλύσεις τους για τη σύνδεση ανάμεσα στο περιβάλλον και την οικονομία σε ένα ευρύτερο ακροατήριο. Να συζητήσουν με τους «από κάτω» των κοινωνιών σχετικά με τις αναγκαίες αλλαγές και να απαιτήσουν τον πολιτικοοικονομικό μετασχηματισμό του συστήματος.

Τα κριτήρια που αναφέραμε υπό τύπον ερωτημάτων στην αρχή, δηλαδή ο περισσότερος προσωπικός χρόνος, ο λιγότερος εργασιακός χρόνος, η αυξημένη αυτάρκεια και οι έντονες κοινωνικές και διανθρώπινες σχέσεις, είναι και ένας προσωπικός οδηγός για το πώς ο καθένας/καθεμία  από μας μπορεί να ακολουθήσει το δικό του/της δρόμο για την προσωπική και συλλογική αλλαγή. Αλλά πώς μπορούμε να χαράξουμε και να ακολουθήσουμε αυτόν τον δρόμο, ο οποίος μειώνει το οικολογικό μας αποτύπωμα, αλλά καθιστά συγχρόνως δυνατό να ζούμε μια καλή ζωή με επάρκεια αγαθών και μέσων;

Κάποιοι κανόνες για μια ολιστικά καλή ζωή με επάρκεια

Η ευζωία μας μπορεί να βασισθεί σε τέσσερις αρχές-πυλώνες που διαμορφώνουν το σχέδιο της επάρκειας:

·         Πρώτος πυλώνας: η μείωση του χρόνου εργασίας αποτελεί τον βασικότερο πυλώνα. Με λιγότερη εργασία απελευθερώνονται χρονικοί πόροι, οι οποίοι καθιστούν δυνατή τη φροντίδα για την ανάπτυξη και διατήρηση διαπροσωπικών σχέσεων ή για την αυτοπαραγωγή προϊόντων και χρηστικών αντικειμένων.

·         Δεύτερος πυλώνας, που είναι συνέπεια του πρώτου, είναι η αυτάρκεια που μπορεί να εξελιχθεί σε ένα σημαντικό οικονομικό κίνημα. Όποιος μπορεί να φροντίζει σε κάποιο βαθμό μόνος του τον εαυτό του, να καλλιεργεί ή να κατασκευάζει, χρειάζεται να κερδίζει λιγότερα χρήματα και έτσι ταυτόχρονα φροντίζει και για τη διατήρηση των πόρων. Έτσι, μπορεί να διαφοροποιηθεί και η "business as usual"  και η αγορά.

·         Τρίτος πυλώνας: η προσεκτική κατανάλωση και μια επιπλέον φιλική προς το περιβάλλον στάση, οδηγεί στο να αγοράζονται βιώσιμα πράγματα πιο συνειδητά και για μεγάλης διάρκειας χρήση.

·         Τέταρτος: οι διαπροσωπικές σχέσεις και η επένδυση χρόνου στην κοινότητα (σε μια κοινότητα 50 προσώπων μπορούν να δημιουργηθούν 1225 διαφορετικές διαπροσωπικές σχέσεις). Αυτός ο επανα-ανακαλυφθής πλούτος του «κοινωνικού κεφαλαίου»-καλύτερα των σχεσιακών αγαθών- οδηγεί στην αμοιβαία υποστήριξη και σε περισσότερες ευκαιρίες για ανταλλαγή ή δανεισμό. Αυτή η λογική της αλληλεγγύης-συνέργειας και της ευχάριστης συνύπαρξης υποστηρίζεται από φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες, από ανοικτού κώδικα ανταλλαγή γνώσεων, από μοντέλα μοιράσματος και από τις μικροεπιχειρήσεις.

«Ευζωία» αντί «Ευημερία»!

Χρησιμοποιούμε τον όρο «ευζωία» (ευ ζωή, καλή ζωή, buen vivir) για να τον ξεχωρίσουμε από τον όρο «ευημερία» (ευ ημέρα, καλή ημέρα) που χρησιμοποιείται σήμερα από όλους σαν στόχος της «ανάπτυξης». Άλλο να περνάς τη μέρα σου καλά, και άλλο να έχεις μια ποιότητα συνολικά σε όλη τη ζωή σου. Άλλο να νομίζεις ότι ήλθες στη ζωή για να τρέχεις, να δουλεύεις όσο γίνεται περισσότερο, να αποκτάς περισσότερα χρήματα για να καταναλώνεις όσο γίνεται περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες-εμπορεύματα, θεωρώντας-χωρίς να έχεις το χρόνο να σκεφθείς- ότι «ευημερείς» και άλλο να περιορίζεις τις καταναλωτικές σου ανάγκες υιοθετώντας ένα μοντέλο «εθελούσιας ολιγάρκειας», να καταναλώνεις δηλαδή λιγότερους αλλά επαρκείς πόρους και ενέργεια, ζώντας μια καλύτερη συνολική ζωή, ανακαλύπτοντας την ποιότητα και την αξία χρήσης των προϊόντων και έχοντας επαρκή χρόνο στη διάθεσή σου για αυτοανάπτυξη, αυτοπραγμάτωση και εμβάθυνση στα νοήματα της ζωής.

Κατευθυντήρια γραμμή  για την ευζωία -αξιοβίωτη ζωή προτείνουμε ένα αξιακό σύστημα κωδικοποιημένο σε οκτώ κριτήρια Ε (έννοιες που αρχίζουν όλες από Ε, για να τις θυμόμαστε καλύτερα):

1. Επιβράδυνση στον χρόνο .  Αντί του σημερινού όλο και πιο γρήγορα και επιφανειακά: πιο αργά και σε βάθος!
2. Εγγύτητα στον χώρο. Αντί του όλο και πιο μεγάλα, του όλο και πιο μακριά και παγκοσμιοποιημένα: πιο μικρά, πιο κοντά και τοπικά!
3. Επάρκεια στην ιδιοκτησία, στα μέσα και τους πόρους διαβίωσης. Αντί του όλο και περισσότερα: ποιότητα, επάρκεια, λιγότερα είναι συνήθως αρκετά! Αντί μιας χρήσης και με ημερομηνία λήξης: καλύτερα και πιο γερά! αντί για το απρόσωπο του ομογενοποιημένου της μαζικής παραγωγής : πιο όμορφα και προσωπικά !
4. Ενσυναίσθηση στις διανθρώπινες σχέσεις και στις σχέσεις με τις άλλες μορφές ζωής. Αντί εμπορευματοποίησης και ωφελιμισμού, αναγνώριση της διαφορετικότητας και συμπάθεια-αλληλοστήριξη!
5. Έξοδος από την αγορά  . Αντί μόνον για όποιον έχει χρήματα μέσω της αγοράς: πιο δίκαια, για τον καθένα που το χρειάζεται, από τον καθένα που μπορεί!
6. Επαναοικειοποίηση τόπων, Κοινών συλλογικών αγαθών και χρόνου. Αντί καταστροφής τόπων και Κοινών με «ανάπτυξή» τους, αντί αύξησης του εργάσιμου χρόνου, επανατοπικοποίηση, υποστήριξή τους και αύξηση του ελεύθερου προσωπικού χρόνου για αυτοπραγμάτωση-αυτοανάπτυξη!
7. Ευρύτητα στη γνώση και τις δεξιότητες. Αντί της εξειδίκευσης και του μονοδιάστατου οικονομικού ατόμου, ολιστική πολύπλευρη γνώση και ολοκληρωμένα πρόσωπα!
8. Επανανοηματοδότηση στη συνείδηση. Αντί του όλο και πιο ανταγωνιστικά: συνεργατικά και αλληλέγγυα! όποιος φροντίζει για όλους, φροντίζει και για τον εαυτό του!

 Το 8οκριτήριο προϋπόθεση για τα άλλα 7. Τα οκτώ Ε είναι χρήσιμα για την αλλαγή στην ατομική στάση και τον τρόπο ζωής μας, αλλά και σαν πυξίδα στη γενικότερη πολιτική κατεύθυνση και την οικονομία.

Όρια και δυνατότητες υλοποίησης

Οι παραπάνω αρχές επάρκειας αποτελούν επίσης τη βάση για κατάλληλες πρακτικές όσον αφορά στην πολιτική του χρόνου εργασίας και στην κοινωνική πολιτική. Η μείωση του χρόνου εργασίας έχει και μακροοικονομικές επιπτώσεις, επειδή  μπορούν να κατανεμηθούν πιο ομοιόμορφα και σε περισσότερους οι θέσεις εργασίας και έτσι θα μπορούν να δημιουργηθούν ευνοϊκότερες συνθήκες ύπαρξης. Πρέπει να τονισθεί ιδιαίτερα ότι τα κοινωνικά κινήματα της αλλαγής του παραδείγματος, θα χρειασθεί να αξιώσουν άμεσα τη μείωση της ανισότητας και της φτώχειας από τις κυβερνήσεις, με την υιοθέτηση για παράδειγμα ενός ελάχιστου και χωρίς προϋποθέσεις κοινωνικού εισοδήματος (Η πρόταση έχει διαμορφωθεί από καιρό και ήλθε ξανά στην επικαιρότητα λόγω του Κορονοϊού: το προτείνει πρόσφατα και η Ισπανική κυβέρνηση για όλη την Ε.Ε.). Επίσης να τονισθεί ότι η πολιτική αυτή δεν μπορεί να είναι ακόμα επαρκής: Ο στόχος της πληρότητας-επάρκειας παραμένει μια ιδέα που πρέπει να μπορεί να υλοποιηθεί πρακτικά σε όλα τα επίπεδα και σε όλες τις κοινωνίες, σε όλο τον πλανήτη, για να είναι δίκαιη. Ομοίως, υπάρχει έλλειψη επιχειρημάτων για να μπορούν να πεισθούν από την ιδέα της επάρκειας οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ιδιαίτερα , αλλά και οι πολίτες.

Η επάρκεια μπορεί συνεπώς να θεωρηθεί ως σημείο εκκίνησης και αναφοράς και ως οδηγός για δράση, αλλά η ίδια εξαρτάται από σημαντικές αλλαγές στην πολιτική για να μπορέσει να δώσει λύσεις στις παγκόσμιες προκλήσεις. Παρ 'όλα αυτά προσφέρει ένα συνεκτικό σκεπτικό γιατί είναι αναγκαίο να πάμε σε πέρα και ανεξάρτητες από την ανάπτυξη οικονομίες και ταυτόχρονα θα μπορούσε να δώσει-μετά από αναλυτική επεξεργασία-μια εναλλακτική λύση.