Πάμε για Κατάρρευση;

Ουσιαστικό ερώτημα: θα επιλέξουμε σαν ανθρωπότητα συνειδητά την Αποανάπτυξη ή ασυνείδητα θα πάμε για Κατάρρευση κοινωνικών και οικολογικών συστημάτων;

Ο βασικός στόχος της έννοιας της αποανάπτυξης είναι η αποαποικιοποίηση της ατομικής και κοινωνικής συνείδησης από την ιδεολογία της ανάπτυξης. Μέσα από την κριτική του μοντέλου της.Το ιδεολόγημα της ανάπτυξης κατέχει -μετά τον 2^ο παγκόσμιο πόλεμο και ιδίως την τελευταία 30ετία-θέση θρησκείας. Μιας θρησκείας που μας λέει ότι η οικονομική ανάπτυξη είναι μια ευλογία, ότι μέσω αυτής έχουμε κοινωνική συνοχή, επαρκείς δημόσιες/κοινωνικές υπηρεσίες, υψηλά επίπεδα κατανάλωσης και πως η φτώχεια, η ανισότητα και η ανεργία θα εκλείψουν, αφού μέσα από την συνεχή ανάπτυξη θα μεταβούμε σε «κοινωνίες αφθονίας» και στον «επί γης παράδεισο».

Πρόκειται όμως στην ουσία για μια δεισιδαιμονία^[1]. Η οικονομική ανάπτυξη δεν παράγει απαραίτητα την κοινωνική συνοχή, ενώ η σχέση της με τη δημιουργία θέσεων εργασίας είναι πολύ αδύναμη. Προκαλεί συχνά περιβαλλοντικές παρεμβάσεις μη αναστρέψιμες και κάνει πιθανή την εξάντληση βασικών πόρων. Η «ανάπτυξη» στην περίπτωση των «πλούσιων» χωρών, οφείλεται στην λεηλασία των πόρων των «φτωχών» χωρών^[2]. Αλλά και σε προσωπικό επίπεδο, διευκολύνει την εδραίωση ενός τρόπου ζωής που μας καλεί να συγχέουμε την ευτυχία με την κατανάλωση.

Υπάρχει σοβαρός κίνδυνος μιας γενικής κατάρρευσης του συστήματος, σε σύντομο χρονικό διάστημα. Υπάρχει κίνδυνος η κατάρρευση να μη συμβεί σε εκατό χρόνια, αλλά μεταξύ 2020 και 2050. Αυτή μεταφράζεται στην κατάρρευση όλων των θεσμών και των σχέσεων που γνωρίζουμε σήμερα. Και θα έχει χαρακτήρα μη αναστρέψιμο. Όταν οι κοινωνίες γίνονται όλο και πιο σύνθετες, για να λύσουν τα προβλήματά τους απαιτούν κάθε φορά μεγαλύτερη παραγωγή, μεγαλύτερη κατανάλωση και μεγαλύτερες ποσότητες ενέργειας σε μια εποχή που η ενέργεια αρχίζει να σπανίζει.
Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν δύο κύριες αιτίες για την κατάρρευση – η κλιματική αλλαγή  και η εξάντληση των πρώτων υλών- πρέπει να δοθεί προσοχή και σε άλλες- φαινομενικά μικρότερες αιτίες- που θα μπορούσαν να πολλαπλασιάσουν τα προβλήματα. Αυτές είναι: τα δημογραφικά προβλήματα, η περιθωριοποίηση των γυναικών, η λεηλάτηση του πλούτου του Νότου, οι μεταναστευτικές ροές. Σήμερα δίνουμε μεγαλύτερη προσοχή στην χρηματοπιστωτική κρίση και το χρέος, και αυτό είναι λογικό. Εάν όμως η κάθε μία από αυτές τις κρίσεις ξεχωριστά είναι ανησυχητική, ο συνδυασμός τους καταλήγει εκρηκτικός.

Ο καπιταλισμός ήταν και είναι ένα σύστημα που έχει ιστορικά επιδείξει μια τεράστια ικανότητα προσαρμογής στις διάφορες προκλήσεις. Η αδυναμία του  όμωςνα αντιαντιμετωπίσει σήμερα την οικολογική κρίση δείχνει ότι γρήγορα πηγαίνει σε μια φάση της τελικής διάβρωσης, από την οποία έχει μόνο μία διέξοδο: τον οίκο-φασισμό, μια προοπτική που βασίζεται στην ιδέα ότι πολλοί άνθρωποι στον πλανήτη περισσεύουν. Δρα περιθωριοποιώντας αυτούς που περισσεύουν. Αυτό το κάνει ήδη και στην πιο σκληρή του εκδοχή, τους εξοντώνει, μπροστά στην επικείμενη γενική έλλειψη δείχνει όλο και πιο αποφασισμένος να διατηρήσει τους σπάνιους πόρους σε λίγα χέρια.

Σε κάθε περίπτωση βέβαια, ο καπιταλισμός έχει την ικανότητα να αποφεύγει να θέτουμε σημαντικές ερωτήσεις. Λέει, για παράδειγμα, ότι μπορεί και πρέπει να αναζητηθούν νέες πηγές ενέργειας που θα μας επιτρέψουν να διατηρήσουμε ή και να αυξήσουμε αυτά που έχουμε κατακτήσει. Να μην ανησυχούμε γιατί θα εξασφαλισθεί για τον καθένα ένα μεγαλύτερο κομμάτι πίττας. Την ερώτηση όμως που δεν μπορεί να αποφύγει ούτε αυτός ούτε και μεις,είναι: μπορούμε και θέλουμε να συνεχίσουμε να ζούμε, να παράγουμε και να καταναλώνουμε όπως μέχρι τώρα, αποδεχόμενοι το ενδεχόμενο της κατάρρευσης και του οικοφασισμού;

Μια από τις λίγες απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα που έχουμε στα χέρια μας σήμερα, είναι αυτή που- εδώ στην Ελλάδα της κρίσης για παράδειγμα, όπως επίσης στην Ισπανία και στη Νότια Ευρώπη-συνδέεται με τη δημιουργία αυτοδιαχειριζόμενων, αυτόνομων, αποεμπορευματοποιημένων και αποπατριαρχικών χώρων σε αντιπαράθεση με το κεφάλαιο και το Κράτος. Που συνδέεται με τα υπάρχοντα εγχειρήματα της κοινωνικής αλληλέγγυας και συνεργατικής οικονομίας. Μπορεί αυτοί οι χώροι και τα εγχειρήματα να μην κάνουν πιθανή την αποφυγή της κατάρρευσης, αλλά θα μας εκπαιδεύσουν στο να μπορέσουμε να ζήσουμε στην περίοδο της κατάρρευσης και στο στάδιο μετά από αυτήν.

Ποιο είναι αυτό το στάδιο;

Όπως το διατυπώνει ο Κάρλος Τάιμπο, που είναι συγγραφέας και καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης και σήμερα ένας από τους βασικούς θεωρητικούς της Αποανάπτυξης:

[..] Η αποανάπτυξη, βασισμένη στην αυτο-επάρκεια και την εκούσια απλότητα, φαίνεται να απορρέει από μια μη βίαιη και αντιαυταρχική φιλοσοφία. Από την άλλη, θέση της δεν είναι η παραίτηση από τις απολαύσεις της ζωής. Απεναντίας, διεκδικεί κατηγορηματικά την ανάκτησή τους, απορρίπτοντας την απατηλή λάμψη της αλόγιστης κατανάλωσης.[3]

«Πρόκειται για μια διαδικασία πραγματικής μείωσης της παραγωγής και κατανάλωσης, που θα συνοδεύεται από ένα τρόπο ζωής  κατά τη διάρκεια της οποίας ξανασκεφτόμαστε και επαναϊεραρχούμε τις ανάγκες μας προς την κατεύθυνση της λιγότερης κατανάλωσης και του περισσότερου ελεύθερου χρόνου. Αυτά φαίνεται να μπορούν να σαρκωθούν   μέσα σε μια ατμόσφαιρα «εκούσιας απλότητας» και «συµβιωτικότητας»  μέσω της  αναδιανομής του παραγόµενου πλούτου με στόχο την όσο το δυνατόν µεγαλύτερη κοινωνική δικαιοσύνη, την έμφαση στην πραγµατική αξία χρήσης ενός προϊόντος και όχι στην ανταλλακτική αξία του ως εµπορεύµατος, την ανάδειξη της σημασίας της τοπικής παραγωγής με φτηνές πρώτες ύλες, την επαναχρησιµοποίηση και  την ανακύκλωση καθώς και τους οικολογικούς φόρους. Όλοι οι παραπάνω στόχοι είναι αλληλεξαρτώμενοι»[4].

---

[1]Σύμφωνα με τον διάσημο περιβαλλοντολόγο, Έντουαρντ Άμπει, η ανάπτυξη για χάρη της ανάπτυξης είναι η «ιδεολογία ενός καρκινικού κυττάρου».

[2] Πράγμα που δημιουργεί ρεύματα –εκτός των περιβαλλοντικών-και οικονομικών μεταστών προς τις «αναπτυγμένες» χώρες. Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος από τις κυβερνήσεις γίνονται διαπραγματεύσειςαπό τον ΟΗΕ  για ένα «Παγκόσμιο Σύμφωνο για ασφαλή, ομαλή και τακτική μετανάστευση». Σε αυτό αντιδρούν οι «λαϊκιστές» σε πολλές χώρες της Ευρώπης –ΗΠΑ- Αυστραλίας, Ισραήλ- κάνοντας χρήση του συμφώνου για πολιτική κινητοποίηση ενάντια στους «ξένους»  με θεωρίες συνωμοσίας. Βλέπε: https://gr.euronews.com/2018/12/05/pagkomsio-symfwno-metanasteusis-ti-einai-kai-poies-xwres-antidroun-ohe-un-migrants

[3][3] ΚάρλοςΤάιμπο, Η πρόταση της αποανάπτυξης, μετ.Ν.Κοκκάλας, οι εκδόσεις των συναδέλφων, Αθήνα 2012, σ.93-94

[4] «Αποανάπτυξη, το υπέρτατο καθήκον προς τη βιόσφαιρα», βλ. http://aristeristrouthokamilos.blogspot.com/2011/12/blog-post_28.html#more